نگاهی به سیر ترجمه‌های قرآن مجید به زبان ژاپنی
شعب خارجی: تاتسوایچی ساوادا، معاون آموزشی دفتر نمایندگی جامعة المصطفی العالمیة در ژاپن در نوشتاری تحقیقی به بررسی سیر ترجمه‌های قرآن مجید به زبان ژاپنی پرداخته و در یک سیر تاریخی ترجمه‌های قرآن به زبان ژاپنی را بررسی کرده است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) شعبه شرق آسیا، تاتسوایچی ساوادا، معاون آموزشی دفتر نمایندگی جامعة المصطفی العالمیة در ژاپن در نوشتاری تحقیقی به بررسی سیر ترجمه‌های قرآن مجید به زبان ژاپنی پرداخته است.
این پژوهش پرارزش با تلاش مسئول محترم نمایندگی جامعة المصطفی(ص) العالمیة در ژاپن در اختیار خبرگزاری ایکنا قرار گرفته است تا مورد استفاده علاقه‌مندان به پژوهش‌های قرآنی به‌ویژه در حوزه ترجمه‌های قرآن قرار گیرد. متن این نوشتار تحقیقی با اندکی اصلاحات و با حذف پاورقی‌ها در ادامه ارائه شده است.
در بلاد مشرق، شرقی‌ترین کشور بر روی نوار معتدل شمالی در قاره آسیا، کشور ژاپن است. مردم ژاپن، کشور خود را «نیهون» یا «نیپون» می‌نامند؛ وسعت این کشور377 هزار کیلومترمربع (یک‌پنجم خاک ایران) بوده که فقط هفت هزار کیلومترمربع آن قابل سکونت است و جمعیت آن 128 میلیون نفر است که 12 میلیون نفر از آنها در توکیو ساکن هستند.
زبان رسمی مردم این کشور، زبان ژاپنی است و صد درصد مردم(حتی در تمام سطوح درسی دانشگاهی)، به این زبان تکلم می‌کنند. برای ژاپنی‌ها زبان و فرهنگ ژاپنی بسیار ارزشمند است و نفوذ دین اسلام همچون نفوذ فرهنگ‌های دیگر حتماً باید از مجرای زبان ژاپنی باشد.
اگرچه قرآن کریم به زبان عربی مبین نازل شده است اما مخاطبین آن تمامی بشریت از مطلع نزول وحی تاکنون هستند؛ لذا برای انتقال مفاهیم آسمانی و محتوای متعالی این کتاب لازم است به زبان بومی مردم ژاپن ترجمه شود. در ادامه، نگاهی به تاریخ ترجمه قرآن به زبان ژاپنی می‌اندازیم.
تاریخ ترجمه قرآن کریم به زبان ژاپنی
اولین ترجمه قرآن کریم به زبان ژاپنی متعلق به « کِن ایچی ساکامُتُ» در سال 1920 میلادی است که در «مجموعه کتاب‌های مقدس جهان» انتشار یافت؛ ادبیات این ترجمه متعلق به آن دهه است و اکنون خواندن آن برای عموم مردم ژاپن دشوار است؛ از دیگر ویژگی‌های این ترجمه این است که از زبان عربی مستقیماً ترجمه نشده است؛ مترجم در پایان تاریخچه مختصر اسلام و قرآن کریم را می‌آورد و به عنوان تفسیر معتبر از «الکشاف زمخشری» و همچنین «سیوطی» نام برده است؛
ترجمه احمد آریگا
دومین ترجمه‌ای که در تاریخ ثبت شده، در سال 1938 میلادی توسط یک مسلمان ژاپنی به نام «احمد آریگا» با مساعد مترجمی دیگر به نام «گورو تاکاهاشی» ارائه شد؛ لازم به ذکر است ترتیب سوره‌ها در این ترجمه بر اساس ترتیب نزول است و از این جهت ترجمه‌ای بی‌نظیری است. البته باز از آن جهت که ترجمه با ادبیات ژاپنی آن دهه نگارش یافته است طبعاً برای مردم امروز روان نیست؛ این ترجمه نیز ترجمه مستقیم از زبان عربی نیست. این ترجمه در حال حاضر در بازار یافت نمی‌شود.
ترجمه «شومه‌ای اوکاوا»
ترجمه دیگر اثر «شومه‌ای اوکاوا» است که از سال 1946 تا 1948 صورت گرفته است؛ وی در مقدمه نوشته که مسلمان نیست و برای این کار به ترجمه چینی، انگلیسی، فراسوی و هلندی مراجعه کرده است؛ وی در ابتدای هر سوره، توضیح مختصری درباره آن ارائه داده است؛ این ترجمه نیز به زبان قدیمی نگارش یافته است و روان نیست ولی اخیراً تجدید چاپ شده و قابل دسترس مردم است.
«توشیهیکو ایزوتسو»؛ معروف‌ترین ترجمه به ژاپنی
ترجمه دیگر که شاید معروف‌ترین ترجمه در طول تاریخ باشد، متعلق به «توشیهیکو ایزوتسو» است؛ این دانشمند معروف، اولین‌بار در سال 1957 از ناشر معتبر بنام «ایوانامی شوتن» ترجمه قرآن خود را ارائه داد؛ در سال 1961 از همان ناشر ترجمه دوم متفاوتی ارائه شد؛ وی در مقدمه ذکر کرده که برای این ترجمه به زبان مکالمه‌ای، ترجمه آلمانی «گوستاوفلوکل» را مبنا قرار داده و نیز به کتاب «انوار التنزیل و اسرار التأویل» رجوع کرده است.
این ترجمه در سه جلد جیبی انتشار یافته و در آخر هر جلد مترجم توضیحاتی مرقوم داشته است؛ به نظر، این مترجم با نوع جمله‌بندی و کلماتی که استخدام کرده است تلاش داشته که قرآن را در ساختار گفتاری یک کاهن به زبان ژاپنی ترجمه کند و و نه کلام خدا؛ لذا در مقایسه متون مقدس سایر ادیان توحیدی عاری از جملات احترام‌آمیز است؛ البته در حال حاضر مردم ژاپن این گونه با هم صحبت نمی‌کند. به هر حال این ترجمه مربوط به زمان قبل از هجرت «ایزوتسو» به کانادا و ایران و آشنایی عمیق با فلسفه و عرفان اسلامی است.
ترجمه «کاتسوجی وجیموتو» سال 1970
ترجمه بعدی که انتشار یافته است، ترجمه «کاتسوجی وجیموتو» است. وی با دو نفر دیگر به نام «یاسوناری بان» و «اوسامو ایکه دا» این ترجمه را در سال 1970 به اتمام رساند و از طریق ناشر معروفی به نام «چواو کورون» به بازار ارائه کرد؛ این ترجمه از نظر روان بودن جملات بر ترجمه‌های سابق مزیت‌هایی دارد و نسبتاً انصاف را رعایت کرده است. وی در ترجمه سوره توبه، ابتدای ترجمه عبارت «بسم الله الرحمن الرحیم» را ذکر کرده است؛ همچنین در سوره روم، نام سوره و کلمه روم در آیه دوم را با عبارت یونانی آورده است؛ هرچند در پاورقی ترجمه به این نکته اشاره کرده‌اند که منظور روم شرقی است.
ترجمه «عمر ریوایچی میتا»
ترجمه دیگر ترجمه «عمر ریوایچی میتا» است. مترجم برای ترجمه دو سال در مکه مکرمه اقامت داشته است. از مزیت‌های این ترجمه این است که توسط یک مسلمان صورت پذیرفته و یک انجمن اسلامی در امر ویرایش به وی کمک کرده است. رئیس این انجمن اهتمام جدی در این ترجمه داشته است و در مقدمه اصلاحی این کتاب بیان کرده است که هر چند فعالیت این انجمن تعطیل شود، ولی در این امر مهم کمک و همکاری کند.
آنچه هر خواننده از این ترجمه احساس می‌کند، احترام و تقدیس مترجم به این کتاب آسمانی است؛ این ترجمه به دو شکل چاپ و و منتشر شده است؛ شکل اول ترجمه به ژاپنی به همراه پاورقی متن است و صورت دوم ترجمه به ژاپنی، پاورقی و متن عربی قرآن است. ترجمه دیگر البته فقط جزء سی‌ام را شامل می‌شود.
ترجمه «علی هارواو آبه»
ترجمه دیگر از «علی هارواو آبه» است؛ «الحاج دکتر شوقی هیدِاُ فوتاکی»، رئیس جمعیت دینی اسلامی ژاپن که هم‌اکنون در قید حیات نیست، در سال 1980 به کشور اندونزی سفر کرد و وزیر امور دینی اندونزی به وی وعده داد که به مردم ژاپن ترجمه قرآن را اهداء کند؛ این مترجم ابتدا زبان عربی را آموخت و سپس در مدت یک سال و چند ماه، ترجمه خود را با پنج مرتبه تصحیح ارائه کرد؛ وی برای ترجمه به ترجمه انگلیسی، چینی، آلمانی، فرانسوی مراجعه و با متخصصین مربوط نیز مشورت کرد.
ویرایش این ترجمه توسط اسلام‌شناس معروف، «کوجیرو ناکامورا»، دانشیار دانشگاه توکیو و «اوسامو ایکدا»، استاد دانشگاه مطالعات زبان خارجی اوساکا که با «فوجیموتو» قرآن را ترجمه کرده، انجام گرفته است؛ در سال 1983 دو هزار نسخه از این ترجمه انتشار یافت؛ البته ناشر مربوط به ادعای عدم فروش، حاضر به ادامه انتشار آن نشد؛ در آخر یک ناشر کوچک حاضر به تجدید چاپ اهدایی (غیرفروش) آن گشت تا هزار نسخه به کتابخانه‌های دانشگاه و بقیه یعنی هزار نسخه به مراکز اسلامی در ژاپن هدیه شود.
در حال حاضر از سایت معروف «آمازون» با بهای حدود شش هزار ین قابل خرید است. این ترجمه ویژگی‌های مختص به خود را دارد؛ مثلاً در صفحه راست و قسمت راست متن عربی و در قسمت چپ آن صفحه ترجمه انگلیسی ذکر شده است. در صفحه چپ قسمت بالا ترجمه ژاپنی و در قسمت پایین تلفظ عربی به حروف ژاپنی ذکر شده است؛ این ذکر تلفظ برای مسلمانان ژاپنی که توان خواندن حروف عربی را نداشته باشند، کمک بزرگی است. نکته دیگر اینکه این ترجمه به شکل شعر و به صورت وزنی ترجمه شده و اصلاً به ترجمه کلمه به کلمه توجه نداشته است.
ترجمه «محمد اویس آتسوشی کُبایاشی» سال 1998
ترجمه دیگر را «محمد اویس آتسوشی کُبایاشی» متولد (1931) انجام داده است؛ این ترجمه در سال 1998 توسط انتشارات انجمن مسلمانان احمدیه در ژاپن انتشار یافته است؛ وی در سال 1959 به فرقه احمدیه ملحق گشته و حدود دو سال در پاکستان علوم دینی را فراگرفته است.
این ترجمه به سبک جمله‌های مکتوب نوشته شده است. هرچند که این سبک در ترجمه کتاب مقدس مسیحی نیز در قدیم استفاده می‌شد، ولی امروز بین مردم عموم استفاده نمی‌شود؛ تا جایی که مسیحیان نیز از نو کتاب مقدس را ترجمه کرده و به سبک جمله‌های جدید که عموم مردم از آن استفاده می‌کنند، نوشته‌اند. از خصوصیات این ترجمه این است که در پاورقی تفسیر آیات را ذکر کرده است؛ سبک این جمله‌ها به خلاف اصل ترجمه به صورت محاوره امروز است.
وی در مقدمه این ترجمه نوشته است که قرآن به دار آویخته شدن حضرت مسیح را انکار کرده و یهودیان به امیر وقت درخواست کردند جسد حضرت را تحویل بدهند و وقتی که تحویل گرفتند، دیدند که از زخم شکم خون جدیدی جاری می‌شود، یقین پیدا کردند که به مرگ منجر نمی‌شود؛ علاوه بر این موضوع بعضی از اعتقادات اسلامی را ذکر کرده و همه را به قرآن نسبت داده است.
ترجمه «محمد القائم فومی او ساوادا»
ترجمه دیگر، ترجمه «محمد القائم فومی او ساوادا» است. وی در سال 1989 از ماه اول تا ششم ترجمه اول را به اتمام رساند. در ژاپن از قدیم این باور وجود داشته که اگر با دست خویش کتاب مقدس را بنویسد، عبادت عظیمی است و ثواب بسیار داشته و در فهم آیات نیز موثر است؛ لذا وی نیز در خلال ترجمه قرآن نگارش متن عربی با دست‌خط خویش را نیز انجام داد.
وی از اکتبر 1999 تا ژوئن 2000 بار دوم کل قرآن را ترجمه کرد؛ وی در این ترجمه از ترجمه‌های انگلیسی «شکیر»، «البری»، «میراحمد علی» و ترجمه‌های ژاپنی «ایزوتسو» و «میتا» استفاده کرد؛ این مترجم سعی داشت که از جملاتی ساده و روان استفاده کند. از آن‌جایی که وی معتقد بود قرآن هفت معنا دارد، گاهی از یک آیه، دو ترجمه احتمالی را ذکر کرده است.
ترجمه «حسن کو ناکاتا» 2006
ترجمه آخر ترجمه «حسن کو ناکاتا» و همسر وی «حبیبه کااوری ناکاتا» و «حامد کازوکی شیمومورا » است؛ این ترجمه، «تفسیر جلالین» را مبنای خویش قرار داده و به تفسیرهای معاصر مثل «التفسیر الوجیز» مراجعه کرده و کتاب «المیسر فی القرائات الاربعه عشره»، از «محمد فهد خارروف» (دمشق 1995) را پایه تبیین تعدد قرائات ظاهری کلمات و آیات قرار داده است؛ در این ترجمه ویراستار و مترجم نکات مورد اختلاف قرائت‌ها خصوصاً از منظر تفسیر جلالین و قرائت حفص، در پاورقی ذکر کرده‌اند؛ از جهت محتوایی نیز مترجم سعی کرده است که به ترجمه «کلمه به کلمه» وفادار باشد؛ هر چند که از نظر ادبیات ژاپنی جمله‌ای طبیعی حاصل نشود.
لازم به ذکر است اصل تفسیر جلالین در سه جلد از سال 2002 تا 2006 با قلم «حبیبه کااوری ناکاتا» و ویرایش «حسن کو ناکاتا» ترجمه و از طرف «انجمن عربستان سعودی و ژاپن» انتشار یافته است.
ترجمه تاتسوایچی ساوادا
تاتسوایچی ساوادا، نگارنده این مقاله نیز در سال 1999 با تشویق جمعی از ایرانیان مقیم ژاپن جزء سی‌ام را ترجمه کرده است. این ترجمه توسط یک لبنانی در بیروت به صورت جزوه چاپ شده ولی شابک اخذ نشد. در این ترجمه سعی شده است که جملات ساده و روان انتخاب شود و آخر هر سوره، محتوای آن سوره به طور مختصر آورده شود.
در این ترجمه از تفسیر نمونه، تفسیر المیزان، تفسیر کوثر، ترجمه مرحوم الهی قمشه‌ای، ترجمه «میتا» استفاده شده است؛ همچنین کتاب «عهدین» به زبان ژاپنی مورد مطالعه قرار گرفت تا اصطلاحات به کار گرفته شده در آن مورد مداقه گیرد تا مبادا اصطلاحات مورد استفاده در ترجمه اینجانب، بیشتر با معنایی خاص تثبیت عرفی یافته باشد.
به عنوان مثال در کتاب عهدین حواریون حضرت مسیح به «شیتُ» ترجمه شده است. این کلمه ژاپنی هر چند که در اصل معنای رسول را می‌دهد ولی در معنای اخص مسیحیان، «شیتُ» به شاگردان ویژه حضرت مسیح انصراف دارد؛ لذا برخلاف ترجمه میتا کلمه‌ای دیگر «میتسوکای» که معنای رسول را می‌دهد، انتخاب شد.
ارزیابی نهایی ترجمه‌ها
ترجمه «فوجیموتو» خیلی روان است ولی ترجمه «ایزوتسو» از این روان بودن برخوردار نیست. همچنین ترجمه‌های قبل از ایزوتسو یعنی ساکامُتُ، آرینُ، اوکاوا از زبان عربی مستقیماً ترجمه نشده و خواندن آن برای عموم مردم امروز سخت است.
ترجمه ایزوتسو هر چند از لحاظ نشانه‌شناسی اهمیت دارد ولی از جهت الهی بودن به طور جد ضعف دارد؛ خصوصاً اعجاز ادبی قرآن در این ترجمه مشخص نیست؛ هر چند که خود این دانشمند به این امر واقف بوده است. نکته‌ای که در اینجا باید ذکر کرد، این است که اگر یک ژاپنی اول کتاب مقدس مسیحی را مطالعه کند و عبارات زیبایی که در ترجمه آن آمده است را حس کند و بعد از آن این ترجمه را بخواند، به این قرآن جذب نمی‌شود بلکه کتاب مقدس را ترجیح خواهد داد.
از دیدگاه تاتسوایچی ساوادا، بعضی عبارات کتاب مقدس به زبان ژاپنی نظم‌آهنگ زیبایی را دارد ولی قرآن ترجمه شده توسط ایزوتسو این نظم‌آهنگ را ندارد؛ لذا نگارنده ترجیح می‌دهد که ترجمه «فوجیمُتُ» بهتر از ترجمه ایزوتسو است؛ از آنجا که در کتابفروشی‌های ژاپن در حال حاضر سه ترجمه اوکاوا، ایزوتسکو و فوجیمُتُ قابل دسترس است، مقایسه بین این سه ترجمه اهمیت دارد.
هرچند بین همه ترجمه‌ها، ترجمه «میتا» و «کُبایاشکی» شأن کتاب مقدس بودن را حفظ کرده و از این لحاظ قابل ستایش است ولی در کتابفروشی ارائه نمی‌شود و فقط از مؤسسه مربوطه می‌توان آن‌را تهیه کرد. از طرفی طبیعی است که هر ترجمه بنابر یک عقیده و یا کتاب‌های مراجعه شده صورت می‌پذیرد؛ لذا ترجمه میتا و کُبایاشی ترجمه بر اساس مذهب اهل سنت و احمدیه است و ترجمه نگارنده بر اساس معارف اهل بیت(ع) است.
تاتسوایچی ساوادا- خرداد 93
