کتاب جز ۵ کتاب برجسته جهان است/ بیان سنت‌های بیان نشده
گروه اندیشه: جلسه بررسی کتاب «فقه‌الحدیث؛ مباحث نقل به معنا» تالیف احمد پاکتچی برگزار شد، افراشی این کتاب را جز ۵ اثر برحسته در سطح جهان دانست و رحمتی گفت که این کتاب سنت‌های بیان نشده تاریخ حدیث را بیان می‌کند.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، جلسه نقد و بررسی کتاب «فقه‌الحدیث؛ مباحث نقل به معنا» آخرین تالیف احمد پاکتچی، مدیر گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه امام صادق(ع) با حضور آزیتا افراشی، عضو هیات علمی پژوهشکده زبان شناسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و محمدکاظم رحمتی، عضو هیات علمی دانشنامه جهان اسلام و توسط خانه کتاب برگزار شد.
کتاب ساختاری زبان‌شناسانه دارد
احمد پاکتچی در ابتدای این نشست گفت گفت: به عنوان یژوهشگر حوزه اسلامی ممارست با متون حدیثی همیشه برایم جالب بوده است. در این حوزه علمای اسلامی راجع به موضوع نقل به معنا مباحث زیادی مطرح نکرده‌اند و این نوعی خلاء مهم است. ما در این حوزه الگوهای انتقادی و علمی نداریم و کارهایی که انجام شده نکاتی است که بر اساس کیاست به دست آمده است.
پاکتچی ادامه داد: در خصوص حدیث و در عرض بیست سال گذشته کارهایی انجام شده است اما من به دنبال کارهایی بودم که مطالب جدیدی را شامل شود و نمی‌خواستم در خصوص کل فقه حدیث سخن بگویم و به مباحثی پرداخته‌ام که خلاء تئوریک در آن‌ها وجود دارد. من در کتاب اخبر از دانش زبان‌شناسی در فقه‌الحدیث استفاده کرده‌ام در کتاب قبلی‌ام نیز به دنبال این بودم که از همین منظر در خصوص بحث الفاظ در زبان‌شناسی بررسی‌های انجام بدهم.
وی افزود: مساله دیگری که مرا به این سمت کشاند مقاله رومان یاکوبسن بود. از 20 سال پیش که این مقاله را خواندم به دنبال کاربست انوع ترجمه‌های درون‌زبانی، بینازبانی و بینانشانه‌ای در متون اسلامی بوده‌ام.
پاکتچی ادامه داد: در کتاب ترجمه‌شناسی بحث ترجمه بینازبانی در خصوص قرآن برایم مطرح بود درحالی که در این کتاب به بحث درون‌زبانی در حدیث پرداخته‌ام.
نویسنده کتاب فقه الحدیث تصریح کرد: در هنگام تهیه این کتاب قصدم این بود که فصل آخری داشته باشم که بتانم در آن با نگاهی مثبت به دنبال کشف الگوی بازسازی‌شده حدیث باشم که حجم کار بسیار زیاد می‌شود و ان‌شاءالله کتاب دیگری در این خصوص خواهم نوشت.
پرداختن به نظام معنایی
افراشی در ادامه نشست گفت: باید بگویم دکتر پاکتچی علاوه بر جایگاه بسیار مهمی که در علوم قرآنی این کشور دارند، یکی از بزرگترین زبان‌شناسان کشورمان هستند. این کتاب به خوبی با مخاطب ارتباط برقرار می‌کند و این مساله به خاطر الگویی است که این کتاب درپی گرفته است.
وی ادامه داد: روش پژوهش در علوم انسانی از قرن 20 به 21 تفاوت زیادی کرده است در حالی که در ایران به این مساله توجه نمی‌شود و اگر نگوییم روش پژوهش به سیصد سال پیش دستکم به قرن پیش باز می‌گردد.
افزاشی تصریح کرد: کتاب فقه‌الحدیث جز یکی از 5 اثر مهمی در حیطه مطالعات زبانی در جهان و در 25 سال اخیر است. در دهه 1980 که تنی چند از دانشمندان عصب‌شناس، فیلسوف، زبان‌شناس، کامپیوتر و روان‌شناس در یک از شهر‌های فرانسه گرد‌هم آمدند و طرحی از روش‌شناسی جدید در قرن 21 را طراحی کردند این کتاب تانسته است آن روش‌شناسی را رعایت کند.
وی با بیان اینکه پرداختن به نظام و الگوی معنایی در این کتاب قابل توجه است، گفت: پرداختن به معنای در الگو و نظام در قرن 21 مورد توجه بوده است و این ویژگی در کتاب بسیار برجسته است و در اثر مستقل دیگری در ایران قابل ملاحظه نیست.
افراشی افزود: دلیل این مساله این است که ما در ایران زبان‌شناسی را نداریم که به اندازه دکتر پاکتچی زبان‌های مختلف را بداند و به تحولات زبانی اشراف داشته باشند.
اتخاذ رویکرد بین رشته‌ای
وی افزود: نکته مثبت دیگر این کتاب اتخاذ رویکرد بین‌رشته‌ای است. روش علوم انسانی در قرن حاضر بین‌رشته ای است. ما نمی‌توانیم به مضوع از منظر یک علم و به صورت مجزا با سایر علوم نگاه کنیم و فکر کنیم کاری نزدیک به واقعیت انجام داده‌آیم.
وی تصریح کرد: در کشور ما تصور می‌شود با داشتن مقداری از یک دانش و مقداری از دانش دیگر می‌توان پژوهش بین‌رشته‌ای کرد درحالی که دو رشته باید با هم ادغام شوند و آقای دکتر پاکتچی این کار را انجام داده است.
درآمیختن نگرش همزمانی و تاریخی
افراشی با بیان اینکه مزیت دیگر این کتاب درآمیختن منظر همزانی و درزمانی یا تاریخی است، گفت: نگرش همزمانی یعنی بررسی یک پدیده بدون در نظر گرفتن تاریخ و نگاه تاریخی سعی می‌کند پدیده را در زمان در نظر بگیرد.
وی ادامه داد: نگاه ایشان تحولات تاریخی را در نظر گرفته و در کنار این نگاه سعی کرده است از ابزارهای همزمانی استفاده کند و این دو منظر به تقویت هم پرداخته‌اند.
افراشی در ادامه گفت: تکیه بر برنامه‌ها و رویکردهای پژهشی دراین کتاب به جای تکیه بر چارچوب‌های قطعی و ثابت نیز از دیگر نکات مثبت این کتاب است.
پاسخ به سوالات دامنه‌دار در علم حدیث
در ادامه رحمتی با بیان اینکه این کتاب فارغ از دستاوردهای زبان‌شناختی جایگاه مهمی در علوم حدیث دارد، گفت: این کتاب سعی کرده است به سوالات مهم و دامنه‌داری که در علم حدیث مطرح بوده است پاسخ دهد.
وی افزود: از منظر علم حدیث این کتاب در کنار مسائل ایده‌های خوبی پژوهشی نیز به دست می‌دهد. توجه به افراد شاخص در دانش حدیث یکی دیگر از نکات مثبت اثر حاضر است.
پاسخ به مساله انتقال حدیث از سنت شفاهی به مکتوب
رحمتی گفت یکی از مسائل مهم علم هدیث مساله انتقال حدیث از سنت شفاهی به مکتوب بوده است که این کتاب این فرایند را بررسی کرده و بیان می‌کند.
وی ادامه داد: مساله بعدی تحلیل فرهنگی است که باعث شده است الفاظ و واژه‌ها در محیط و فرهنگ‍‌های مختلف برای حدیث انتخاب شوند. بسته به نوع دریافت، دانش، زبان و دامنه زبانی انتقال معنا از سنت شفاهی به مکتوب متفاوت بوده است.
آشکار ساختن سنت‌های بیان نشده در تاریخ حدیث
رحمتی تصریح کرد: نکته مهم‌تر این کتاب تلاش برای مطالعات بینامتنی است. همواره مسائلی وجود دارد که از ظاهر متوجه آن نمی‌شویم، سنت‌های طولانی هزار سانه که در گذر زمان در متن مخفی می‌شوند و کارهای زبان‌شناسی باعث می‌شود تا این مسائل آشکار شوند.
پشت صحنه کتاب پاکتچی
پاکتچی در ادامه بحث با بیان اینکه کار وی دارای پشت صحنه‌ای نیز بوده است که دشواری‌های کار وی را نشان می‌دهد گفت: گاهی اوقات یافتن مثالی برای الگوهای زبان‌شناسانه در انتقال معنا بسیار با سختی همراه بود در حالی‌که برخی از الگوها بسیار پرکارکرد بوده‌اند. در بحث تاریخ انگاره تلاش‌های بسیار زیادی شد و این کار زمان زیادی را به خود اختصاص داد.
پاکتچی در پاسخ به سوال خبرنگار ایکنا در خصوص اینکه این اثر چه دستاوردی برای دانشجویان رشته قرآن و حدیث و غیرحدیث‌پژوهان دارد، گفت: دستاورد آن برای دانشجویان این رشته این است که متنی علمی در این زمینه ایجاد کرده است. پیش از این کتاب کلیه مباحثی که در زمینه نقل به معنا نوشته شده نهایتا بیست صفحه بوده و این خیلی نگران کننده بود زیرا از سویی بحث انتقال به معنا مطرح می‌شود و از سویی فرایند این مساله مشخص نمی‌شود.
وی دستاورد این اثر برای غیرحدیث پژوهان را در کاربردهای حدیث دانست و گفت: حدیث معروفی از حضرت علی(ع) نقل می‌شود که هر جا کاخی وجود داشته باشد کوخی وجود خواهد داشت. این حدیث نقل به معنا شده است و با الفاظ مختلفی بیان شده است که اگر مثلا با لفظ «الف» خوانده شود کارکردی سوسیالیستی داشته و اگر با لفظ «ب» خوانده شود چنین کارکردی نخواهد داشت. یا در احادیث دیگر که با یک معنا با الفاظ متفاوتی نقل شده است که هر کدام بار سیاسی و اقتصادی می‌توانند داشته باشند و این مباحث می‌تواند مساله را روشن کند.
