دومین جلد كتاب «حج در آینه تاریخ» منتشر شد

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) دومین جلد مجموعه مقالات تاریخی فصلنامه میقات حج با عنوان حج در آینه تاریخ با تدوین پژوهشكده حج و زیارت از سوی حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت منتشر شد.

حج پیامبر، نمونه‌هایی از غم‌ها و شادی‌های پیامبر، سیره و رفتار مسالمت‌آمیز پیامبر اعظم(ص) با غیر مسلمانان، داستانی دروغین درباره پیامبر اعظم (ص)، توطئه ربودن پیكر مطهر پیامبر اعظم، اندر نادرستی خبر «طلع البدر علینا»، علی علیه‌السلام فاتح خیبر، موقوفات امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام، نقش علی بن ابی طالب‌ علیه‌السلام در غزوه‌ها و سریه‌ها و حجاج شیعی در دوره صفوی بخشی از مقالات ارائه شده در این اثر است.

از دیگر مقالات منتشر شده در كتاب می‌توان به حجاج شیعی در دوره صفوی، تاریخ تشیع در مكه، مدینه، جبل عامل و حلب، نقش ایرانیان در حرمین شریفین، حج گزاری ایرانیان در دوره قاجار، راه‌های حج در دوره صفویه، هجوم وهابیان به مدینه منوره، پیدایش وهابیت و برخی پیامدهای آن،‌ استیلای وهابیه مكه مشرفه را، حرمین شریفین و سلاطین عثمانی، حج نیمه تمام، آل سعود و عربستان سعودی، افسانه غرانیق، مناسبات اصفهان و حجاز و نگاهی تحلیلی به فاجعه حره اشاره كرد.

در دیباچه این اثر آمده است: آگاهی و شناخت مكه و مدینه برای هر پژوهشگر تاریخ اسلام، نه تنها پرجاذبه است، بلكه ضرورت و اهمیت ویژه‌ای دارد؛ زیرا مكه و مدینه از صدر اسلام تاكنون به عنوان دو مركز مهم اسلامی مورد توجه تمام مسلمانان بوده است.

مكه، مهم‌ترین جایگاه نزول وحی الهی است و مدینه با حضور پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و تشكیل نخستین حكومت اسلامی در آن به عنوان دومین مركز اسلامی، همدوش و همراه با مكه، جایگاه و منزلت والایی یافته است. در حقیقت، این دو مركز مهم مذهبی و تاریخی، هر یك نگین‌های گران‌سنگی را درون خود به نمایش گذاشته‌اند.

گروه تاریخ و سیره پژوهشكده حج و زیارت در دیباچه اثر با اشاره به این‌كه بسیاری از پژوهشگران تلاش كرده‌اند تا از منظر تاریخی، تمام اماكن حضور پیامبر صلی الله علیه و آله، حتی نقاطی را كه توقفی كوتاه در آن داشته و گاهی نماز خوانده‌اند، شناسایی و بررسی كنند، بر این نكته تأكید می‌كند: هرچند مطالب سودمندی تاكنون نوشته شده است؛ اما كتابی كه تمام محورهای پژوهشی پژوهشگران و زائران را در برداشته باشد و به سؤالات آنان پاسخ‌گو باشد نوشته نشده است.

به عنوان نمونه برخی از مقالات این اثر معرفی می‌شود:

حج پیامبر عنوان مقاله كاظم مدیر شانه‌چی است كه درباره حج پیامبر و مباحث پیرامون آن به نگارش درآمده است. نویسنده در دو بخش كلی مقاله را به رشته تحریر در آورده كه در بخش اول به مباحث مقدماتی می‌پردازد و نخست به حج پیش از اسلام و حج خانه كعبه اشاره كرده است.

در محور بعد كیفیت حج در اسلام و اقسام آن به صورت اجمالی بیان شده است. بخش بعد به تفاوت‌های بین حج جاهلیت و حج اسلام می‌پردازد كه در این بخش هشت تفاوت میان این دو نوع حج بیان شده است. یكی از تفاوت‌های حج جاهلی و حج اسلامی، حمس است. حمس، امتیازات خاص قریش در مراسم حج را گویند.

نویسنده این مقاله در ادامه به مناسبت سخن از امتیازات قریش و آداب و رسوم آنان، به یكی از آداب و رسوم جاهلی (نسیء) می‌پردازد. نگارنده در بخش دوم شمار حج و عمره‌های پیامبر صلی الله علیه و آله را بررسیده است. به اتفاق فریقین، پیامبر بعد از هجرت، جز یك حج (حجةالوداع) بجا نیاورد و اما در دورانی كه در مكه داشت، چه پیش از بعثت و چه بعد از آن و قبل از هجرت اختلاف است.

وی ابتدا به عمره‌های پیامبر پرداخته و سپس حج‌های آن حضرت را مورد بررسی قرار داده است. در بخش عمره‌ها، به پنج عمره: عمره حدیبیه، عمرة القضاء، طواف فتح مكه، عمره غزوه حنین و عمره حجةالوداع و درباره حج‌های پیامبر، به برخی از حج‌های آن حضرت كه در منابع و روایات امامیه آمده، اشاره و بررسی شده است.

حجاج شیعی در دوره صفوی عنوام مقاله‌ای است از رسول جعفریانكه مشكلات ناشی از اختلافات میان سنیان و شیعیان در تاریخ هزار و چهارصد ساله اسلامی را برجسته كرده و یكی از مواقع بروز این مشكلات را ایام حج و در حرمین شریفین برشمرده است. نوشتار حاضر نگاهی دارد به این مشكلات در دوره صفوی.

یكی از مشكلات حجاج ایرانی، مربوط به مفهوم حج اكبر در نزد اهل سنت و تفاوت آن با نظر شیعه در این‌باره است كه نویسنده با عنوان حج اكبر و مشكلات شیعیان به آن پرداخته است. در محور بعد به كشتن علمای شیعه به جرم تلویث كعبه اشاره شده است. اتهام تلویث و یا تنجیس كعبه، یكی از اتهامات دست ساخته تركان عثمانی است كه برای بی‌اعتبار كردن مذهب شیعه و به دست دادن بهانه‌ای برای قتل شیعه، ساخته شده است.

نگارنده در ادامه مجاورت تعداد زیادی از عالمان شیعه در مكه و مدینه را مطرح كرده است. خاطره‌ای از سختگیری بر شیعیان مدینه، شاه عباس و مسأله حج دو محور پایانی این مقاله است.


سیدعلی قاضی عسكر نیز با ارائه مقاله‌ای با عنوان استیلای وهابیه مكه مشرفه را، بیان می‌كند كه محمدبن عبدالوهاب مسلك جدیدی به نام وهابیت بنا نهاد و در آن عقاید و افكار ناصوابی اراده كرد كه اعتراض و عكس‌العمل‌های شدیدی به دنبال داشت. وی در سال 1160 در یك ائتلاف با جد آل سعود، به شهرهای دیگر مانند حجاز و عراق و شامات حمله كرده و مردم آن شهرها را وادار به پذیرش عقاید خود كردند و بدین ترتیب وهابیت را گسترش دادند.

از جمله شهرهایی كه وهابیان به آن حمله كرده، بر آن مسلط شدند، شهر مكه مشرفه بود. نوشتار پیش‌رو پیرامون تسلط و استیلای وهابیت بر مكه مشرفه به نگارش در آمده است.

این نوشتار برگرفته از كتاب «مرآة مكه» تألیف ایوب صبری پاشا است كه ماجرای سلطه وهابیان بر مكه در سال 1222 را شرح داده است. نویسنده نخست در قالب مقدمه توضیحی درباره كتاب مرآة مكه و مؤلف آن داده و سپس استیلای وهابیان بر مكه را شرح و توضیح می‌دهد.

دومین جلد كتاب حج در آینه تاریخ در قطع وزیری، 688 صفحه، شمارگان 1000 نسخه و به قیمت 28000 تومان با تدوین پژوهشكده حج و زیارت از سوی مؤسسه فرهنگی هنری مشعر وابسته به حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت منتشر شده است.

گفتنی است، تاكنون متن كامل حدود یكهزار عنوان كتاب حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت با فرمت های گوناگون از سوی كتابخانه تخصصی پایگاه اطلاع رسانی حج به نشانی lib.hajj.ir منتشر شده است.