موانع تدبر در قرآن را بشناسیم

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) از زنجان، ابوالقاسم اجاقلو، مدیر گروه معارف دانشگاه زنجان دیروز 5‌شنبه 25خردادماه در سومین جلسه از سلسلسه نشست‌های «مبادی زندگی قرآنی» که به همت معاونت فرهنگی جهاددانشگاهی زنجان در سالن اجتماعات شهید نوری این مجتمع برگزار شد، اظهار کرد: در آیه دوم از سوره مبارکه نحل که یکی از سوره‌های قرآن‌شناسی است و تراکم آیات قرآن‌شناسی در آن زیاد است، می‌خوانیم: «يُنَزِّلُ الْمَلَائِكَةَ بِالرُّوحِ مِنْ أَمْرِهِ عَلَى مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ أَنْ أَنْذِرُوا أَنَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا فَاتَّقُونِ؛ فرشتگان را با روح به فرمان خود بر هر كس از بندگانش كه بخواهد نازل مى ‏كند كه بيم دهيد كه معبودى جز من نيست پس از من پروا كنيد». اگر قلب آماده شود این سنت خداوند است که قرآن در آن قلب قرار گیرد. «إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ».

«تَنَزَّلُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ» امری مستمر برای نزول قرآن به قلب مومنان است

مدیر گروه معارف دانشگاه زنجان با اشاره به اینکه «تَنَزَّلُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا»در سوره قدر فعل مضارع و دلالت بر دوام و استمرار دارد، تصریح کرد: در آیه دوم سوره مبارکه نحل «يُنَزِّلُ الْمَلَائِكَةَ بِالرُّوحِ مِنْ أَمْرِهِ عَلَى مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ» خدای متعال این مساله را محدود به فرد خاصی نکرده و می‌فرماید هر کس در این مسیر قرار گیرد مورد «يُنَزِّلُ الْمَلَائِكَةَ بِالرُّوحِ مِنْ أَمْرِهِ» قرار می‌گیرد. که در آیه 52 از سوره مبارکه شوری نیز به این مساله اشاره شده و خدای متعال می‌فرماید: «أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ رُوحًا مِنْ أَمْرِنَا؛ روحى از امر خودمان به سوى تو وحى كرديم» که دقیقا این مساله در مورد قرآن اشاره دارد که باید قرآن بیاید و در قلب ما جای بگیرد.

قرآن «کتاب مسطور»، از جنس سخن و قابل فهم است

وی افزود: از آن طرف قرآن «کتاب مسطور» معرفی شده است یعنی از جنس سخن و قابل فهم است که قدم بعدی ما باید در زمینه فهم قرآن کریم باشد این در حالی است که در مواردی به‌قدری درگیر ظاهر و هجای الفاظ قرآن برای امور مختلف می‌شویم که از فهم قرآن دور شده و فاصله می‌گیریم.

روخوانی بدون تدبر در آیات، قرآن را از یک کتاب عملی خارج می‌کند

اجاقلو با اشاره به اینکه خواندن قرآن برای ثواب، انگاره‌ای است که هنوز اثبات نشده مگر اینکه متصل شود به حلقه‌های بعدی از جمله فهم و تدبر و عمل، تصریح کرد: به صورت مکرر از ائمه معصوم (ع) اشاره شده که «مبادا قرآن را مضامیر قرار دهید». مضامیر سروده‌هایی هستند که با صوت خوب و بدون توجه به معانی خواننده می‌شود که در جامعه فعلی هم بسیار مشاهده می‌کنیم که چند آیه از قرآن را پخش کنیم که برویم سراغ کارهای بعدی. این اتفاقات قرآن را از یک کتاب عملی خارج می‌کند. زیرا قرآن کتاب هدایت است و با این کارها آن را تبدیل به کتابی می‌کنیم که در ابتدای جلسات صدایی از آن پخش شود و معمولا فرصتی برای تدبر و تفکر در آیات آن در نظر نمی‌گیریم.

مدیر گروه معارف دانشگاه زنجان تاکید کرد: در آیه 204 سوره مبارکه اعراف خدای متعال فرموده است: «وَإِذَا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَأَنْصِتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ؛ و چون قرآن خوانده شود گوش بدان فرا داريد و خاموش مانيد اميد كه بر شما رحمت آيد». «فَاسْتَمِعُوا» زبان سر ساکت باشد تا گوش سر بشنود در حالی که به این اکتفا نکرده و می‌گوید «وَأَنْصِتُوا» باید دلتان هم ساکت باشد تا آن فضا آماده باشد برای انتقال آیات و تدبر.

ژست محترمانه در برابر آیات بدون تدبر، دور کردن قرآن از زندگی است

اجاقلو با اشاره به اینکه از معصوم (ع) نقل شده است که «لا خَيرَ في قِراءةٍ ليسَ فيها تَدَبُّرٌ؛ در قرآن خواندنى كه با تدبّر همراه نباشد، خيرى نيست»، تصریح کرد: زمانی خواندن قرآن اثرگذار است که همراه با تدبر باشد که در آیه 29 سوره مبارکه ص می‌خوانیم: «كِتَابٌ أَنْزَلْنَاهُ إِلَيْكَ مُبَارَكٌ لِيَدَّبَّرُوا آيَاتِهِ وَلِيَتَذَكَّرَ أُولُو الْأَلْبَابِ؛ [اين] كتابى مبارك است كه آن را به سوى تو نازل كرده‏ ايم تا در [باره] آيات آن بينديشند و خردمندان پند گيرند». یعنی قرآن کریم کتابی است که به شرط تدبر، پربرکت است نه اینکه صرفا خوانش هجایی از آن صورت گیرد و ما ژست محترمانه بگیریم که قرآن خوانده می‌شود و باید بدانیم این اتفاقات دور کردن قرآن از فهم و عمل و دور کردن قرآن از زندگی است.

وی با اشاره به اینکه برای کتابی که انقدر اهمیت دارد ما چقدر برای آن وقت میگذاریم و چقدر ساعاتی را برای فهم قران اختصاص می‌دهیم؟ گفت: در آیه 44 از سوره مبارکه نحل می‌خوانیم: «...وَأَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ...؛ ....و اين قرآن را به سوى تو فرود آورديم تا براى مردم آنچه را به سوى ايشان نازل شده است توضيح دهى...» و در آیه 24 از سوره مبارکه محمد خداوند با خطاب عمومی می‌فرماید: «أَفَلَا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلَى قُلُوبٍ أَقْفَالُهَا؛ آيا به آيات قرآن نمى‏ انديشند يا [مگر] بر دلهايشان قفلهايى نهاده شده است».

دوری از قرآن هیچ سودی ندارد

مدیر گروه معارف دانشگاه زنجان با تاکید بر اینکه در حالی که می‌دانیم به هیچ عنوان از دوری از قرآن سودی نمی‎‌بریم ولی عدم فهم و تعقل در قرآن از دو حالت خارج نیست، گفت: یا بر دل کسی قفل زده شده و یا از این فرصت استفاده نمی‌کنیم که در آیه 179 سوره مبارکه اعراف به آن اشاره شده است «...لَهُمْ قُلُوبٌ لَا يَفْقَهُونَ بِهَا وَلَهُمْ أَعْيُنٌ لَا يُبْصِرُونَ بِهَا وَلَهُمْ آذَانٌ لَا يَسْمَعُونَ بِهَا أُولَئِكَ كَالْأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُولَئِكَ هُمُ الْغَافِلُونَ».

کلید همگانی فهم قرآن، تدبر است

وی با اشاره به اینکه در آیه 124 از سوره مبارکه طه می‌خوانیم: «وَمَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِكْرِي فَإِنَّ لَهُ مَعِيشَةً ضَنْكًا وَنَحْشُرُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَعْمَى؛ و هر كس از ياد من دل بگرداند در حقيقت زندگى تنگ [و سختى] خواهد داشت و روز رستاخيز او را نابينا محشور مى ‏كنيم»، تصریح کرد: از تمام آیات معادل و مشابه این آیه و روایات بر می‌آید که زندگیفردی که از قرآن روی‌ بگرداند محدود به مادیات خواهد شد و چه بسا در زمینه مادی سود هم کرده و بهره ببیند ولی خارج از مادیات خیری به او نخواهد رسید که با این مقدمات می‌توان گفت در زندگی خود باید ساعاتی را برای قرآن اختصاص داده و در هزینه‌های روزمره هزینه‌ای را برای قرآن لحاظ کنیم تا بتوانیم زمینه تدبر را فراهم آوریم زیرا کلید همگانی فهم قرآن، تدبر است. تدبر یعنی درنگ، تامل، دقت که در مقابل خواندن سرسری و روزنامه‌وار قرآن قرار دارد.

با تدبر در آیات به زندگی قرآنی نزدیک می‌شویم

اجاقلو با بیان اینکه کلمه تدبر یعنی تعقیب و پیگرد، یعنی دنبال این برویم که فلان آیه از کجا آمده و چرا نازل شده است، تاکید کرد: تدبر در سطوح مختلف مورد توجه است از آن جمله تدبر در سطح الفاظ، تدبر در سطح عبارات و جملات معنادار، تدبر در سطح یک آیه یعنی ترتیب کلماتی که در کنار هم آمده، تدبر در آیات موضوعی که موضوع واحد را دنبال می‌کنند که به آنها سیاق قرآنی گفته می‌شود، تدبر در کل سوره، تدبر در سوره‌هایی که شباهت معنایی دارند، مثل اینکه سوره‌هایی که با تسبیح و حمد خدا شروع می‌شوند و در نهایت تدبر در سطح معانی قرآن. که با این گام‌های اول اگر حرکت کنیم خواهیم دید به مرور در اثر تمرین و تکرار بر کوله‌بار ما از قرآن کریم افزوده شده و یک قدم به عمل و زندگی قرآنی نزدیک شده‌ایم.

ارتباط ما با قرآن محدود به شب‌های قدر نشود

اجاقلو با اشاره به اینکه در جامعه فعلی از این بعد خیلی دور هستیم و به چیزهای دیگر بیشتر از قرآن اهمیت می‌‎دهیم، تاکید کرد: خیلی کم مشاهده شده افراد کتاب‌هایی در مورد قرآن داشته باشند یا حتی کتابخانه قرآنی داشته باشند. در حالی که باید وقت گذاشت و تدبیر کرد و برای قرآن زمان بگذاریم این در صورتی است که در مدیریت زمان و زندگی، وقتی برای قرآن نمی‌گذاریم و در نهایت ارتباط ما با قرآن فقط مربوط به شب‌های قدر می‌شود.

مدیر گروه معارف دانشگاه زنجان با بیان اینکه تدبر تشنگی می‌آورد و فرد متدبر دنبال هدایت و جواب می‌گردد، تصریح کرد: با تدبر است که سوالات مختلف برای ما در زمینه آیات مختلف قرآن کریم به وجود می‌آید و همه این سوالات جواب داده شده یا در خود قرآن یا در تفاسیری که بر آیات نوارنی وحی نوشته شده است و همچنین امروزه مقالات قرآن‌پژوهی مختلفی نگاشته شده است و یا اینکه سوال ما باعث می‌شود یک قرآن‌پژوه بخواهد مقاله‌ای بنوسید.

موانع تدبر در قرآن را بشناسیم

اجاقلو با اشاره به موانع تدبر در قرآن گفت: این موانع امروزه تقسیم‌بندی‌های مختلفی دارند از جمله موانع اجتماعی، فردی و انگاره‌ها. گاهی شرایط اجتماعی طوری چیده شده که مردم کمتر سراغ قرآن می‌روند. در آیه 97 از سوره مبارکه نساء می‌خوانیم که در روز قیامت فرشتگان می‌گویند: « أَلَمْ تَكُنْ أَرْضُ اللَّهِ وَاسِعَةً فَتُهَاجِرُوا فِيهَا» که می‌گویی به دلیل بافت اجتماعی نتوانستم به قرآن عمل کنم؟ در این صورت باید شرایط را پس زد و حتی در راستا یعمله به قرآن قیام کرد: « تَقُومُوا لِلَّهِ مَثْنَى وَفُرَادَى» و اگر نتوانستید شرایط را تغییر دهید، «فَتُهَاجِرُوا».

در قیامت بهانه‌ای برای عدم عمل به قرآن پذیرفته نیست

وی با تاکید بر اینکه در روز قیامت بهانه‌ای برای عدم عمل به قرآن پذیرفته نیست، تصریح کرد: قرآن از افرادی که بهانه می‌آورند به مستضعفین تعبیر می‌کند یعنی کسانی که چیزی از قرآن با خود ندارند.

اجاقلو با اشاره به آیات 155 تا 157 سوره مبارکه انعام تصریح کرد: از جمله بهانه عده‌ای این است که قرآن به زبان ما نیست و دوم اینکه می‌گویند قرآن متعلق به افرادی قبل از ماست و بهانه زمانی می‌آوردند وسوم اینکه اگر قرآن به زبان ما نازل می‌شد ما هدایت یافته‌تر بودیم و این مسائل را بهانه قرار می‌دهد از تا از قرآن دوری کنند در حالی که قرآن می‌گوید اگر دقت کنند قرآن چیز روشنی است.

یادگیری زبان عربی برای فهم قرآن، مهندسی نادرست است

مدیر گروه معارف دانشگاه زنجان با تاکید بر اینکه اتفاقا باید قرآن را فهمید تا عربی را فهمید، گفت: قرآن از مقوله فراگیری است و مفسر قرآن باید دنبال یادگیری زبان عربی باشد و این انگاره غلطی است که به مردم عربی یاد دهیم چون قرآن عربی است، این یک مهندسی معکوس و نادرست است. مولفه‌ها و مختصات معنایی که در قرآن مطرح است فرازمانی است و مخاطب آن انسانی است که مجموعه‌ای از خواسته‌ها و امیال را دارد زیرا در هیچ جای قرآن خطاب «یا ایها العرب» نمی‌بینیم، لسان قران عربی است «بِلِسَانٍ عَرَبِيٍّ مُبِينٍ».

اجاقلو با اشاره به برخی از بهانه‌های دیگر گفت: یا عده‌ای می‌گویند اگر قرآن به زبان ما بود، هدایت یافته‌تر بودیم. در جواب اینها باید گفت: مگر حالا که قرآن به عرب‌ها نازل شده، آنها هدایت یافته‌تر هستند؟ که حتی در آیه 97 از سوره مبارکه توبه میخوانیم: «الْأَعْرَابُ أَشَدُّ كُفْرًا وَنِفَاقًا وَأَجْدَرُ أَلَّا يَعْلَمُوا حُدُودَ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَى رَسُولِهِ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ؛ باديه‏ نشينان عرب در كفر و نفاق [از ديگران] سخت‏ تر و به اينكه حدود آنچه را كه خدا بر فرستاده‏‌اش نازل كرده ندانند سزاوارترند و خدا داناى حكيم است».

فهم قرآن مهمتر از هجای قرآن است

مدیر گروه معارف دانشگاه زنجان با تاکید براینکه فهم قرآن مهمتر از هجای قران است، گفت: مفاهیم قرآن فرازمانی است و خداوند این قدرت را دارد از هر زبانی شاهکار خلق کند و این قرآن میتوانست در هر زبانی شاهکار باشد و اگر مرحله دریافت و شناخت قلبی قرآن درهر فردی محقق شود، فهم قرآن رخ خواهد افتاد.

عرب‌زبان بودن پیامبر(ص)، دلیل نزول قرآن به زبان عربی است

اجاقلو در پاسخ به این سوال که چرا قرآن به عربی نازل شده؟ به سخن معصوم(ع) اشاره و تصریح کرد: چون پیامبر عرب زبان بود و قلب پیامبر برای دریافت مفاهیم والای قرآن آماده بود، قرآن به زبان عربی نازل شد و اگر پیامبر از زبان دیگری بود، قرآن هم به آن زبان نازل می‌شد و طبق قول امیرالمومنین علی (ع) قرآن قرار است زبان‌ها را روشن کند نه اینکه زبان‌ها قرآن را روشن کنند.