شبکه وکالت در دوره امامین عسکریین(ع) منسجم شد

حجت‌الاسلام محمدرضا جباری، عضو هيئت علمی مؤسسه آموزشی ـ پژوهشی حضرت امام خمينی(ره) و نویسنده کتاب «سازمان وکالت و نقش آن در دوران ائمه(ع)»، در گفت‌‌وگو با ایکنا از خوزستان، درباره وکلای امام هادی(ع) گفت: مسئله نصب وکلا از سوی معصومین(ع) آن‌چنان که مشهور است و شواهد تاریخی نیز آن را تأیید می‌کند از زمان امام صادق(ع) آغاز شد و گسترش آن در دوره‌های بعد در عصر امام کاظم(ع) اتفاق افتاد و کم‌کم با رشد و گسترش شیعه، وکلا هم در مناطق شیعه‌نشین، که جمعیت قابل توجه شیعی در آن مناطق حضور داشت، نصب می‌شدند و نقش مهم آن‌ها ایجاد ارتباط میان امام معصوم(ع) و شیعیان مقیم یک منطقه بود.

وی اظهار کرد: این وکلا تا زمانی که شیعیان در آستانه غیبت صغری قرار گرفتند حضور داشتند. به خصوص در زمان امام هادی(ع) و امام حسن عسکری(ع) از این جهت که شیعیان با ورود به دوره غیبت صغری ملجأ و پناهی به جز همین وکلا نداشتند. چون امام دوازدهم در پس پرده غیبت خواهد رفت و مردم از طریق نواب با امام عصر(عج) ارتباط برقرار می‌کردند؛ طبیعتاً امامین عسکریین(ع) اهتمام بیشتری به بحث وکلا داشتند که از آن به عنوان یک شبکه وکالت یاد می‌شود. در این دوره وکالت حالت سازمان‌یافته و منسجمی پیدا کرد.

اهتمام امام هادی(ع) به وکلا

این کارشناس تاریخ با اشاره به اهتمام امام هادی(ع) به وکلا گفت: در دوره ایشان، شبکه وکالت نظم خاصی داشت. نامه‌هایی که خطاب به وکلا از ناحیه ایشان صادر شده است به خوبی گویای این مسئله است؛ مثل نامه‌ای که از امام هادی(ع) خطاب به ایوب بن نوح صادر شده است که او را به نظم در امور و اکتفا به آن محدوده و قلمرو و جغرافیایی که به آن موظف شده است مکلف می‌کند.

نویسنده کتاب «سازمان وکالت و نقش آن در دوره ائمه(ع)» ادامه داد: این دوره دوره‌ای است که شبکه وکالت، دوره انسجام و گسترشی را طی می‌کند تا شیعیان را برای دوره غیبت صغری آماده کند که طی آن شیعیان از طریق وکلا با امام عصر(ع) ارتباط برقرار می‌کردند. در کتاب «سازمان وکالت و نقش آن در دوره ائمه(ع)» وکلای ائمه (ع) استقصا و بررسی شدند. برای امام هادی(ع) حدود 14 یا 15 وکیل با توجه به قرائن موجود قابل شناسایی هستند. معنای این سخن این نیست که تعدادی وکلای امام هادی(ع) همین قدر بوده است، قطعاً بیشتر است؛ اما منابع تاریخی موجود این مقدار به ما اجازه شناسایی داده است.

خاندان مهزیار

عضو هيئت علمی مؤسسه آموزشی ـ پژوهشی حضرت امام خمينی(ره) در ادامه درباره وکلای امام هادی(ع) در منطقه خوزستان، گفت: در آن زمان خوزستان و به خصوص منطقه اهواز محل استقرار وکلا بوده است. در منطقه اهواز، عبدالله بن جندب از اصحاب برجسته امام کاظم(ع) بوده که نام او به عنوان یکی از وکلای منطقه اهواز آمده است؛ اما او در عصر امام رضا(ع) از دنیا می‌رود. قدر متقن از وکلای امام هادی(ع) در منطقه اهواز می‌‌توان از خاندان مهزیار نام برد که عمدتاً خود «علی بن‌مهزیار اهوازی» و برادرش «ابراهیم بن مهزیار اهوازی» هستند. این دو وکیل در عصر امام هادی(ع) در این منطقه فعالیت می‌کردند.

جباری توضیح داد: منطقه اهواز در آن دوره منطقه‌ای است که مابین بصره تا اهواز را شامل می‌شد و وکیلی که در اینجا ایفای نقش می‌کرد، در حقیقت ناظر بر امور شیعیان در کل این منطقه بود. علی بن مهزیار اهوازی شخصیت بسیار بزرگواری است و درباره ایشان خیلی سخن می‌توان گفت. به خصوص نامه‌های چندگانه‌ای که از امام جواد(ع) برای او صادر شده و در منابع مختلف ما آمده است (مانند رجال‌کشی و دیگر منابع) نشان می‌دهد که مقام ولایی نزد امام جواد(ع) داشته و حضرت در این نامه‌ها نسبت به عملکرد علی بن مهزیار اظهار رضایت می‌کنند و تعبیرشان در یکی از نامه‌ها این است که «خداوند به سبب رضایت من از تو، از تو راضی باشد و تو را به منتهای آرزوهایت برساند، تو را در جنات اعلی جای دهد و ...» حضرت تعابیر بلندی از این دست در حق علی بن مهزیار دارد.

این محقق تاریخ بیان کرد: علی بن مهزیار، رحلت امام جواد(ع) را درک می‌کند. نامه معروفی از امام جواد(ع) در سال 220 (که سال آخر عمر امام است) خطاب به علی بن مهزیار صادر شده است که در آنجا می‌فرماید: «امسال خمس را از شیعیان من بستان.» تاریخ نشان داد که آن سال، سال وفات امام جواد(ع) است و این نشان می‌دهد حضرت برای اینکه خمس مغفول واقع نشود و شیعیان آن را فراموش نکنند، این نامه را نوشته بودند. چون ائمه(ع) برای رعایت حال شیعیان و ظلمی که از ناحیه خلفا به مردم تحمیل می‌شد، در کار خمس سخت نمی‌گرفتند و گاهی خمس را از جهت اقتصادی بر شیعیان حلال می‌کردند، اما هر از گاهی برای دریافت خمس تأکید می‌کردند تا این واجب الهی فراموش نشود. این نامه در باب خمس وجود دارد که روایت معتبری است و فقها به آن استناد می‌کنند که به «صحیحه علی بن مهزیار» در باب خمس معروف است. در این نامه امام جواد(ع) بر دریافت خمس تأکید می‌کنند و این نشان می‌دهد که در منطقه فعالیت علی بن مهزیار، ایشان نقش مالی که وکلا داشتند ایفا می‌کرد.

نویسنده کتاب «سازمان وکالت و نقش آن در دوره ائمه(ع)» ادامه داد: علی‌بن مهزیار در عصر امام هادی(ع) از دنیا می‌رود. چون هیچ دلیلی نداریم که ایشان دوره امام حسن عسکری(ع) و ادوار بعد را درک کرده باشند. او عصر امام رضا(ع) تا امام هادی(ع) را درک کرده است. بعد از علی بن مهزیار یا همزمان با او، برادرش ابراهیم بن مهزیار از ناحیه امام هادی(ع) به عنوان وکیل در منطقه اهواز منصوب شده بود. دلیلی نداریم که ابراهیم در دوره وکالت برادرش علی، وکیل نبوده؛ ممکن است همزمان او هم وکالت داشت؛ اما قدر متقین بعد از وفات علی بن مهزیار او جانشین می‌شود.

توقیعی از ناحیه امام عصر(ع)

جباری افزود: ابراهیم بن مهزیار در عصر امام هادی(ع) و امام حسن عسکری(ع) و تا اوایل غیبت صغری بود. نقلی داریم که بر اساس آن، در اوایل غیبت صغری، ابراهیم بخشی از اموال و وجوهات خمس شیعیان را برمی‌دارد سوار کشتی یا قایقی می‌شود و به همراه پسرش محمد راهی بغداد می‌شود که به خدمت نائب امام عصر(ع) - که قاعدتاً نائب دوم بود - بیاید و اموال را تقدیم کند، مقداری که حرکت می‌کنند به فرزندش محمد می‌گوید: «یا بنی ردّنی فهوالموت» مرگم فرارسیده است. مرا برگردان. ابراهیم به اهواز برمی‌گردد و بعد از آن محمد بن ابراهیم بن مهزیار از طرف پدر، راهی بغداد می‌شود که در آنجا موفق می‌شود به محضر نائب دوم برسد و اموال را تقدیم کند. در آنجا توقیعی از ناحیه امام عصر(ع) به واسطه نائب دوم دریافت می‌کند که در آن وکالت در ناحیه اهواز به محمد بن ابراهیم بن مهزیار سپرده می‌شود.

وی در ادامه درباره تشرف علی بن ابراهیم بن مهزیار خدمت امام عصر(ع) گفت: علی بن ابراهیم بن مهزیار برادر محمد که بر اساس آن قصه معروف تشرف، در سفر حج خدمت امام عصر(عج) می‌رسد که مرحوم شیخ صدوق در کتاب «اکمال الدین» آن را نقل می‌کند. این داستان مربوط به برادر محمد یعنی «علی بن ابراهیم بن مهزیار است» گاهی ابراهیم از وسط این عنوان حذف می‌شود و گفته می‌شود علی بن مهزیار و به غلط تصور می‌شود او همان علی بن مهزیار است که این‌طور نیست و کسی که خدمت امام عصر(عج) می‌رسد برادرزاده علی بن مهزیار است که علی بن ابراهیم بن مهزیار نام دارد.

انتهای پیام