معرفت به قیام و سیره حسینی در آینه مکتوبات
گروه ادب ــ محسن حسام مظاهری چند کتاب تازه منتشرشده را درباره امام حسین(ع) و عاشورا معرفی کرد.
به گزارش خبرنگار ایکنا؛ ایام محرم و شهادت حضرت سیدالشهدا(ع) فرصت مناسبی برای تأمل در قیام امام حسین(ع) است. با وجود اینکه اشک ریختن بر مصیبت کربلا برکات معنوی برای انسان دارد، این مسئله باید همراه با شناخت و معرفت باشد و در این صورت می‌توان اخلاق، رفتار، سیره و سبک زندگی امام حسین(ع) و یارانش را در زندگی فردی و اجتماعی خود متجلی کرد. در گزارشی که می‌خوانید کتاب‌هایی از میان تازه‌های نشر با موضوع امام حسین(ع) و ابعاد گوناگون عاشورا معرفی شده است که می‌تواند این شناخت را برای مخاطبان فراهم کند.
بررسی نظری و مفهومی
«حقیقت عاشورا»
این کتاب نوشته محمد اسفندیاری است که نشر نی در سال جاری روانه بازار نشر کرده است. کتاب حاضر عهده‌دار بررسی نهضت امام حسین(ع) است: از حماسه آن حضرت تا کوشش او برای جلوگیری از جنگ، از ستم‌ستیز بودن امام حسین تا عقلانی بودنش و پرهیزش از افراط‌گرایی، از درس‌هایی که از امام حسین می‌توان آموخت تا عبرت‌هایی که از مخالفانش باید فراگرفت، از اینکه امام حسین چه می‌گفت، تا اینکه مخالفانش چه می‌گفتند و عاشورا نزاع چه با چه بود. نهضت عاشورا دو ویژگی برجسته داشت: نخست اینکه حماسی (ظلم‌ستیزانه) بود و دوم اینکه عقلانی بود. یعنی همان دو ویژگی‌ای که عده‌ای در جمع آن‌ها توفیق نمی‌یابند. اما بعد‌ها پنج تحریف سهمگین دامنگیر آن شد؛ تقلیل یافتن آن به عزاداری (با غفلت از ظلم‌ستیزی)، تفسیر‌های غیرعقلانی از آن، تفسیر‌های فوق واقعی، تفسیر‌های افراطی و خشونت‌آمیز و تفسیر‌های عامیانه.
«فقاهت در عاشورا»
این کتاب نوشته محمد سروش محلاتی است و میراث اهل قلم آن را منتشر کرده است. در مقدمه این کتاب آمده است: نقطه شروع قیام امام حسین(ع)، مسئله درخواست بیعت از طرف یزید بن معاویه است. تاریخ می‌گوید که در سال شصت هجری در ماه رجب، معاویه به درک واصل شد. حالا برخی اول رجب و برخی وسط رجب گفته‌اند. به‌هرحال بلافاصله بعد از او یزید بن معاویه در شام قدرت را به دست گرفت و در اولین اقدامی که انجام داد، نامه‌ای برای فرماندار مدینه نوشت تا او از حسین بن علی(ع) و برخی دیگر بیعت بگیرد. این جرقه اول حرکت امام حسین(ع) است.
«شهید حقوق و ارزش‌های انسانی»
این کتاب را سیدجواد ورعی به نگارش درآورده و میراث اهل قلم روانه بازار نشر کرده است. نویسنده در معرفی این کتاب می‌گوید: حادثه کربلا به رغم نگارش صد‌ها اثر و تألیف، و خلق آثار متنوع فراوان در تحلیل آن، همچنان توجه تحلیل‌گران و متفکران را به خود جلب کرده است. نه تنها شیعیان و مسلمانان، بلکه پیروان ادیان و مذاهب دیگر نیز از این حادثه الهام می‌گیرند و از تبلور ارزش‌های انسانی در این حرکت انسانی و الهی و دفاع حسین بن علی(ع) از حقوق مردم سخن می‌گویند. حادثه کربلا و قهرمانان آن همچنان موضوع روز بشر، مسلمانان و شیعیان است. موضوعی که پس از قرن‌ها، دارای پیام است، پیام‌هایی متناسب با شرایط و مقتضیات زمان و مکان. سیدالشهدا در زمانه خود از ابتدایی‌ترین حقوق شهروندی مانند حق اعتراض و قیام علیه دولت ستم و استبداد بهره برده و چون فرزند پیامبر و شخصیت ممتاز عصر خود بوده، بیش از دیگران در این زمینه احساس مسئولیت می‌کرد و دیگران را نیز به استفاده از حقوق خود و انجام تکالیف خویش فرامی‌خواند.
مقتل
«روزنامه عاشورا»
این اثر نوشته حجت‌الاسلام هادی نجفی و ترجمه جویا جهانبخش است که دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان آن را منتشر کرده است. این اثر گزارشی مبسوط و تا حد امکان دقیق از رخداد‌های روز عاشوراست که بر بنیاد منابع و متون تاریخی و روایی و ادبی گوناگون و اغلب کهن تدوین یافته است. نامگذاری این کتاب به «روزنامه عاشورا» نیز از همین جهت است که در این کتاب گزارش رویداد‌ها و رخداد‌های روز عاشورا آمده و چنانکه می‌دانیم در گذشته به دفتر گزارش حوادث و وقایع روزانه «روزنامه» می‌گفته‌اند.
«روضه»
این کتاب گزیده روضة الشهدای واعظ کاشفی و بررسی پژوهشی اسناد کتاب مشهور «روضة الشهدا» است که محمد حقی تدوین و انتشارات کتابستان منتشر کرده است. اهمیت کتاب به گونه‌ای بود که پس از تألیف روضه الشهدا بسیاری از مجالس عزاداری برای اهل بیت(ع) و مخصوصاً امام حسین علیه‌السلام براساس خوانش این کتاب برگزار می‌شد تا این که رفته رفته به مجالس روضه‌خوانی معروف و مشهور شد. یکی از انتقادات وارد بر این کتاب که در طول تاریخ بسیار مطرح شده استفاده آن از روایات تاریخی ضعیف و غیرمستند است و چهره‌های مشهوری مانند سید محسن امین، محدث نوری و شهید مطهری به انتقاد از آن پرداختند.
«وقعة الطف»
این کتاب نوشته حجت الاسلام محمدهادی یوسفی غروی با ترجمه محمدصادق روحانی است که انتشارات کتاب طه منتشر کرده است. مقتل الحسین ابومخنف یکی از نامدارترین و معتبرترین منابع اولیه تاریخ عاشوراست که متأسفانه اصل آن در گذر زمان از دست رفته است و تنها به نقل قول‌های طبری از آن دسترسی داریم. برخی محققان کوشیده‌اند با گردآوری همین برش‌های نقل قول، آن مقتل را بازسازی کنند. ازجمله آقای یوسفی غروی در «وقعة الطف» و دکتر حجت‌الله جودکی در «مقتل الحسین ابومخنف». به تازگی ترجمه جدیدی از وقعة الطف منتشر شده است. این ترجمه نمایه خوبی نیز دارد که به کار محققان می‌آید.
مجموعه شعر
«اربعین مرثیه»
این کتاب برترین اشعار عاشورایی فارسی به داوری کارشناسان بوده و انتشارات سپیده‌باوران منتشر کرده است. تدوین مجموعه گزیده اشعار عاشورایی، کار متداولی است. اما اینکه گروهی از کارشناسان ادبیات مذهبی با امتیازدهی از بین صد‌ها شعر، چهل قطعه را انتخاب کنند، برای نخستین‌بار رخ داده است. اربعین مرثیه، ماحصل عقل جمعی ۴۰ شاعر و کارشناس ادبیات مذهبی است. علاوه بر مخاطبان عام، این کتاب برای محققان ادبیات داده‌های ارزشمندی دارد.
پژوهش تاریخی
«تصوف ایرانی و عزاداری عاشورا»
این کتاب به قلم محمد مشهدی نوش‌آبادی به نگارش درآمده و به همت نشر آرما منتشر شده است. این کتاب ماحصل پژوهشی در بررسی نقش متصوفه، قلندریه و اهل فتوت در آیین‌های عزاداری عاشوراست. فرضیه اصلی کتاب این است که صوفیه در شکل‌گیری و تکوین بسیاری از آیین‌های عزاداری به‌طور اساسی و تعیین‌کننده اثرگذار بوده و بسیاری از آیین‌ها و عناصر عزاداری به‌کلی صوفیانه است یا اینکه صوفیان واسطه انتقال آن از فرهنگ ایرانی و شرقی به فرهنگ شیعی و اسلامی بوده‌اند.
کتاب «نهضت عاشورا و تأثیرات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی آن بر جامعه ایرانی»
این اثر نوشته اعظم فولادی‌پناه و مهشید کبیری است که مرکز اسناد انقلاب اسلامی آن را روانه بازار نشر کرده است. کتاب حاضر در تلاش است با وجود گستردگی محدوده زمانی تحقیق (۶۱ -۱۳۹۹ق) علاوه بر بهره‌مندی از کتب پژوهشی و مطالعات کتابخانه‌ای با استفاده از خاطرات و مصاحبه‌های آرشیویی موجود در مرکز اسناد انقلاب اسلامی و با شیوه تاریخ شفاهی گوشه‌ای از تحولات تاریخ معاصر ایران که سخت متأثر از نهضت ابا عبدالله الحسین(ع) بوده را ثبت کرده و در اختیار آیندگان قرار دهد. تکیه اصلی پژوهش مورد نظر، بر حوادث تاریخ معاصر (دوره پهلوی دوم) بوده و با بهره‌گیری از شیوه تاریخ شفاهی نگاشته شده است، اما با توجه به تحصیلات نویسندگان اثر یادشده در رشته تاریخ و تمدن ملل اسلامی فصول ابتدایی کار، در زمینه تأثیرات سیاسی و فرهنگی اجتماعی نهضت عاشورا بر تحولات جامعه ایران بزرگ از سال ۶۱ هجری تا دوران قاجار بوده است که بر جامعیت این اثر می‌افزاید.
«تکیه دولت: از بودن و نبودن»
این کتاب نوشته علیرضا قاسم‌خان به همت انتشارات علمی و فرهنگی راهی بازار نشر شد. تکیه دولت بنایی است که در عهد ناصرالدین شاه قاجار و به منظور اجرای مراسم تعزیه و برگزاری آئین‌های سوگواری و روضه خوانی در ایام عاشورا در تهران برپا شد. تکیه دولت نه تنها به لحاظ معماری و جنبه‌های تاریخی بلکه از لحاظ اجرای مراسم با شکوه تعزیه نیز دارای اهمیت خاصی بوده است. تکیه دولت یا تگیه دولت که از آن با عناوین دیگری همچون تکیه همایونی دولتی، تکیه قصر، تکیه بزرگ شاهی نیز نام برده شده است، در نزدیکی شمس‌العماره تهران و به دستور دوستعلی‌خان معیرالملک ساخته شد. این تکیه راهی به درون کاخ سلطنتی داشته که شاه و خاندان سلطنتی از آن راه برای ورود به تکیه استفاده می‌کردند.
تعزیه خوانی در تکیه دولت تا پایان دوره قاجار برپا بود و استفاده از بنای آن نیز تا اوایل عصر پهلوی دوم تداوم داشت. از این جهت، در بسیاری از وقایع مربوط به اواخر عصر قاجار و اوایل عصر پهلوی به نام تکیه دولت برمی‌خوریم. پس از مشروطه حتی گاهی مراسمی غیر از اجرای تعزیه نیز در آن برگزار شد، تکیه دولت، عظیم‌ترین نمایشخانه تاریخ ایران، سال‌ها متروک و نیمه مخروبه بود تا اینکه در سال ۱۳۲۵ خورشیدی و به منظور ساخت بانک ملی شعبه بازار آن را خراب کردند.
پژوهش اجتماعی
«هیئت‌های عزاداری در جامعه ایران»
این کتاب نوشته جبار رحمانی است که به همت نشر آرما منتشر شده و شامل مجموعه مقالاتی است با موضوع تحلیل جامعه‌شناسانه پدیده هیئت‌های مذهبی. وجه اشتراک مقالات، بررسی هیئت‌ها به‌مثابه «جماعت آیینی» است که به باور نویسنده، محصول مواجهه وجدان جمعی شیعی با جهان مدرن و افول ساختار‌های جماعتی سنتی‌اند.
روایت مستند
«زان‌تشنگان»
این کتاب نوشته نفیسه مرشدزاده به همت نشر اطراف منتشر شد. در این اثر بیست و چهار نفر از اتفاق‌ها و سوم‌شخص‌هایی نوشته‌اند که نسبت آن‌ها را با رخداد سال ۶۱ هجری تغییر داده‌اند. آن‌ها از تجربه‌هایی نوشته‌اند که در دل این سنت عزا و در همین کوچه‌ها و تکیه‌ها شکل گرفته و دریافت و برداشت تازه با خودش آورده است، آن‌ها گزارشی صادقانه و عینی داده‌اند از رویداد‌هایی که در همین روز‌ها اتفاق افتاده، اما روح آن حماسه و غم دیرین در آن جاری است.
پژوهش فرهنگی
«اربعین جهانی دیگر»
این اثر نوشته مسعود معینی‌پور است که به همت انتشارات سوره مهر راهی بازار نشر شده است. در مقدمه این کتاب آمده است: اربعین و کربلا زمان و مکانی است برای حرکت به سمت خدا و تجدید تجربه متعالی و قدسی در برهوت قدسی‌زدایی از ایمان دینی. در اربعین، امکان تجربه یک جهان دیگر فراهم می‌شود و با کنش‌هایی در اجتماع دینی مواجه می‌شویم که به فراهم‌سازی، امکان تجربه‌ای متعالی منجر می‌شود. تجربه‌ای که در اربعین اتفاق می‌افتد گویی پای خدا را در تاریخ باز می‌کند. بعد از مدت‌ها، که خداوند از این عالم رخت بر بسته و امکان ظهور او در این عالم به مکان‌ها و زمان‌های خاصی محدود شده است، با موج جدیدی از این ظهور و بروز مواجه‌ایم و آنچه در اعمال و افعال انسان‌ها می‌بینیم نشانه‌ای از چنین بروز و ظهور است.
انتهای پیام
