جایگاه علوم بشری و دانشمندان در قرآن

به گزارش خبرنگار ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی رضایی‌اصفهانی، عضو هیئت علمی و رئیس مجتمع آموزش عالی قرآن و حدیث جامعةالمصطفی العالمیه، شامگاه سه‌شنبه، پنجم اردیبهشت در اولین قسمت از برنامه تلویزیونی «قرآن و علوم» شبکه قرآن و معارف سیما به بررسی رابطه میان قرآن و علوم پرداخت.

وی در این برنامه اظهار کرد: در رابطه قرآن و علوم و جایگاه علوم در قرآن، نکته قابل عرض آن است که در آیات متعددی از قرآن کریم، علم، دانش و دانشمند بزرگ داشته شدند، به‌طوری که خداوند در آیه ۹ سوره زمر می‌فرمایند: «هَلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَالَّذِینَ لَا یَعْلَمُونَ؛ آیا کسانى که مى‏‌دانند و کسانى که نمى‏‌دانند یکسانند؟»، مفسرین از این آیه استفاده کردند که هرگونه دانش و باشد.

استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه تمام دانش‌های الهی و بشری(ساخته دست انسان) نزد قرآن ارزشمند است، افزود: خداوند متعال در آیه ۱۱ سوره مبارکه مجادله می‌فرمایند: «یَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَالَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ؛ خدا مقام اهل ایمان و دانشمندان را در دو جهان در کنار هم، ارزش داده است»، خداوند در این آیه، ایمان و علم را در عرض یکدیگر ارزش داده و درجاتی بالا برده و لذا در سوره‌های متعدد دیگری همچون سوره رعد و نحل، قرآن به نکات متعددی در این خصوص اشاره کرده است.

وی ادامه داد: در سراسر قرآن کریم، گاهی به آسمان‌ها، گاهی زمین و گاهی به جنین‌شناسی(سوره‌های حج و مؤمنون) توجه شده و به نوعی دنبال برانگیختن حس کنجکاوی بشر است و یا در بسیاری از مباحث علمی که سخن به میان می‌آورد، امروزه در حد اعجاز علمی بوده و نیاز به تفسیر علمی دارد.

حجت‌الاسلام والمسلمین رضایی اصفهانی تصریح کرد: در مجموع، قرآن مطلق علم را چه الهی و چه دانش بشری را ارزش دانسته و به آن احترام می‌گذارد.

وی در پاسخ به این سؤال که آیا تشویق قرآن نسبت به علوم شامل همه علوم از جمله علم کهانت و سحر است، گفت: در خصوص کهانت و سحر ما تعبیری در کتب و مقالات علمی داریم که این‌ها علم‌نما است و علم نیست. به تعبیر قرآن، چیزی که انسان را گامی به جلو نمی‌برد و با حقیقت آشنا نمی‌کند، نوعی از فریب است؛ مثل سحر که افراد را فریب می‌دهد و ساحر از طریق فریب دادن، دیگران را به خود جذب می‌کند. در کهانت هم اینگونه است، لذا این موارد دانش نیست و مشمول تشویق قرآن نمی‌شوند.

عضو هیئت علمی جامعةالمصطفی العالمیه در پاسخ به سؤال دیگری مبنی بر اینکه اگر منفعت داشتن را برای علم ضروری می‌دانید، نگاه قرآن نسبت به علومی که درست مورد استفاده قرار نمی‌گیرند چگونه است، اظهار کرد: اینکه برخی از علوم سود دارد و برای بشر خوب است و از بعضی علوم سوء استفاده می‌کنند، بدین معنا نیست که قرآن آن سوءاستفاده‌ها را هم تأیید می‌کند. اتفاقاً در آیات و روایات که تشویق به علم شده، گفته‌اند برای دریافت علم حتی به چین بروید، ولی سوءاستفاده یک استثنا است که هر فردی می‌تواند از هر وسیله‌ای سوءاستفاده کند. مثل چاقو که وسیله خوبی برای پوست گرفتن میوه است، اما برخی هم با سوءاستفاده از آن آدم می‌کشند.

جایگاه علوم تجربی در قرآن

وی اظهار کرد: اگر یک بررسی کلی در آیات قرآن کریم داشته باشیم، خواهیم دید که قرآن، هم به علوم عقلی توجه کرده و می‌فرماید: «هَاتُوا بُرْهَانَکُمْ (بقره/۱۱)» و هم به علوم نقلی توجه دارد که قصص قرآن مباحث نقلی و تاریخی‌اند. گاهی به مباحث شهودی مانند وحی توجه دارد و گاهی نیز به علوم تجربی اشاره دارد که مصداق آن در آیات ۴۲ سوره روم یا آیه ۲۰ سوره عنکبوت جلوه‌گر است که خداوند می‌فرماید به سرزمین‌های دیگر بروید و با چگونگی آفرینش آشنا شوید.

کارشناس برنامه تلویزیونی «قرآن و علوم» افزود: قرآن کریم به چهار شاخصه دانش اصلی بشری یعنی علوم عقلی، علوم نقلی، علوم شهودی و علوم تجربی که حاصل آن‌ها در شاخه اول، فلسفه و منطق؛ در شاخه دوم، تاریخ و ادبیات؛ در شاخه سوم، عرفان و در شاخه چهارم، علوم تجربی که اعم از علوم طبیعی و علوم انسانی می‌باشد عنایت دارد لذا قرآن به تمام علوم توجه کرده است.

قرآن و علوم طبیعی

رئیس انجمن علمی قرآن و حدیث حوزه‌های علمیه در خصوص توجه قرآن به علوم طبیعی، گفت: قرآن به بعضی از شاخه‌های علوم بیشتر توجه کرده به برخی کمتر، به عنوان مثال، در خصوص نجوم و مباحث کیهان‌شناسی بیش از ۳۰۰ آیه قرآن به آسمان، زمین و حرکات ستارگان اشاره دارد و به تفکر نسبت به آن دعوت می‌کند و گاهی نکاتی را از خورشید، ماه و حرکات آنان بیان می‌کند که سوره رعد نمونه‌ای از آن است.

وی افزود: قرآن گاهی به دانش پزشکی اشاره دارد و در ۱۵۰ آیه به این علم پرداخته است. در این آیات، قرآن کریم بشر را به مباحثی همچون جنین‌شناسی و رویان‌شناسی امروزی دعوت می‌کند. همچنین قرآن کریم مباحث علوم طبیعی مثل پزشکی، نجوم، زمین‌شناختی، گیاه‌شناسی(رده‌بندی‌های گیاهان) و ... را مورد توجه قرار داده است.

قرآن و علوم انسانی

عضو هیئت علمی جامعةالمصطفی العالمیه افزود: قرآن کریم در بخش‌های زیادی به علوم انسانی به ویژه مباحث علوم تربیتی به صورت گسترده پرداخته است. همچنین ۹۰۰ آیه پیرامون مباحث اقتصادی، مباحث سیاسی و نظام سیاسی، حقوق و آیات جزایی و حقوق مدنی، تاریخ، جامعه‌شناسی و روانشناسی در قرآن وجود دارد.

وی تصریح کرد: قرآن کریم در سراسر آیات نورانی خود به کلیات، مبانی و اصول چهار شاخص دانش اصلی بشری پرداخته است.

و در نهایت معرفی کتاب

به منظور آگاهی بیشتر مخاطبان با ابعاد مختلف موضوع، در این برنامه سه کتاب «درآمدی بر تفسیر علمی قرآن»، «پژوهشی در اعجاز علمی قرآن» و «منطق تفسیر، قرآن و علم(علوم طبیعی و انسانی)» که هر سه نوشته حجت‌الاسلام رضایی اصفهانی است به صورت مختصر معرفی شدند. همچنین در بخش دیگری از برنامه، گزارش مختصری از فعالیت‌های مجتمع قرآن و حدیث جامعةالمصطفی ارائه شد.

یادآور می‌شود، برنامه جذاب و دیدنی «قرآن و علوم» به تهیه‌کنندگی سیدشهاب لاجوردی و سردبیری حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی رضایی اصفهانی و اجرای محمد عبادی، هر هفته یکشنبه‌ها و سه‌شنبه‌ها ساعت ۲۱ از شبکه قرآن و معارف سیما پخش شده و بازپخش آن نیز ساعت ۱۴:۱۵ روز بعد خواهد بود.

اکبر پوست‌چیان