مصداق کامل آیات قرآن با موضوع حسنات، امیرالمؤمنین علی(ع) است

امشب در آسمان غوغاست و فرشتگان میان زمین و آسمان در رفت‌و‌آمدند. فضا آغشته به عطر بهشتی و معطر به رایحه‌ خوش گل‌های سرخ محمدی است. همان‌طور که تلألوئی از عرش خدا به کانون زمین هبوط و آن‌ را به پایتخت انوار الهی تبدیل می‌کند و فرشتگان به گرد خانه‌ کعبه در حال طواف‌اند، ناگهان انفجار نور، زمین و زمان و آسمان را دربر‌می‌گیرد. آوای هلهله‌ شادی ملائک همه جا طنین می‌افکند. کمی بعد، صدای کودکی از درون کعبه به گوش می‌رسد. آبشار نور از افلاک به سوی خاک سرازیر می‌شود و علی می‌آید تا رحمت ببارد.

در آستانه سیزدهم رجب‌المرجب و سالروز میلاد امام اول شیعیان، حضرت امیرالمؤمنین علی(ع)، خبرنگار ایکنا از اصفهان گفت‌وگویی با علی‌اکبر توحیدیان، دکترای علوم قرآن و حدیث شهرستان کاشان انجام داده است که در ادامه متن آن را می‌خوانید. 

ایکنا ـ فضیلت ماه رجب را بر سایر ماه‌ها تبیین کنید.

بدون تردید یکی از پر‌فضیلت‌ترین ماه‌های دوازده‌گانه‌ سال، ماه رجب المرجب، شهر الله الاصب، هفتمین ماه سال و یکی از ماه‌های چهارگانه‌ حرام است که برخلاف سه ماه حرام دیگر یعنی ذی‌قعده، ذی‌حجه و محرم که متصل و متوالی به شمار می‌روند، منفرد (رجب المفرد) است. همچنین رجب، ماه استحباب مؤکد عمره‌ مفرده، میلاد و نزول قرآن، تولد اسلام، بعثت یعنی بزرگترین حادثه‌ سرنوشت‌ساز انسان، ماه زیارتی امام رئوف(ع)، معیت ولایت و قرآن (عَلِیٌّ مَعَ القُرآنِ وَ القُرآنُ مَعَ عَلِیٍّ)، لیلة الرغائب، ایام البیض، روزه، اعتکاف، استغفار، احیا، تهجد، سلوک، موالید مبارک، منحصر‌به‌فردترین رخداد در عالم انسانی در خانه‌ کعبه یعنی میلاد امیرالمؤمنین امام علی(ع)، ماهی که دروازه‌ ورود به افضل ماه‌ها یعنی رمضان است و در یک کلمه، «مجمع الفضائل» و «جامع السعادات» محسوب می‌شود که همچون نهری بهشتی، شیرین، شیرگون، زلال و گوارا در باغ حیات معنوی انسان جاری است.

ایکنا ـ چه وجوه تشابهی بین ماه رجب و ماه مبارک رمضان از نظر فضیلت می‌توان قائل شد؟

تشابه عجیبی میان دو ماه رجب و رمضان وجود دارد که جای تأمل بسیار است. هر دو ماه، زمان نزول قرآنند. رجب، ماه تنزیل یا به عبارتی نزول تدریجی قرآن در شب مبعث است و رمضان، ماه انزال قرآن یعنی نزول یک‌باره‌ آن در لیلة القدر. در رجب، میلاد موفورالسرور امیرالمؤمنین امام علی(ع)، قرآن ناطق و همتای این کتاب آسمانی واقع شده و در ماه مبارک رمضان، شهادت و عروج آن امام همام رخ داده است. این حقیقت هم جلوه‌ دیگری از فرمایش رسول مکرم(ص) است که فرمود: «عَلِیٌّ مَعَ القُرآنِ وَ القُرآنُ مَعَ عَلِیٍّ.» 

مظهر معیت جاودانه و افتراق‌ناپذیر ثقل اکبر و ثقل اصغر هم که بر کسی پوشیده نیست، آنجا که پیامبر(ص) می‌فرماید:«انِّي تَارِكٌ فِيكُمُ الثَّقَلَيْنِ كِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِي أَهْلَ بَيْتِي ما إِنْ تَمَسَّكْتُمْ بهما لَنْ تَضلُّوا أبَداً و إنّهما لَنْ يَفْتَرِقا حَتى يَرِدا عَلَيَّ الحَوْضَ.» روزه‌داری در ماه رجب بسیار سفارش شده است، به‌طوری که امام صادق(ع) ثواب روزه‌ ۲۷ رجب را به اندازه‌ ثواب ۶۰ ماه روزه‌داری به حساب می‌آورد و پیامبر‌‌ اکرم(ص) نیز روزه‌ یک روز ماه رجب را موجب خشنودی خداوند و دوری خشم او از روزه‌دار می‌داند. از سویی، روزه‌ ماه مبارک رمضان هم که بنا بر متن صریح قرآن بر هر مکلفی واجب است، چنانکه در آیه ۱۸۳ سوره بقره می‌خوانیم: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ؛ اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، روزه بر شما مقرر شد، همان‌گونه كه بر كسانى كه پيش از شما بودند، مقرر شده بود، باشد كه پرهيزکار شويد.»

ایکنا ـ چرا سیزدهمین روز ماه رجب که همزمان با سالروز میلاد امیرالمؤمنین(ع) است، روز پدر نام‌گذاری شده است؟

نام‌گذاری 13 رجب، روز میلاد امیرالمؤمنین امام علی(ع) به روز پدر، حداقل چهار دلیل می‌تواند داشته باشد؛ ۱ ـ امیرالمؤمنین علی(ع)، ابوالائمه(ع) یا پدر امامان معصوم(ع) است. ۲ ـ سخن رسول مکرم اسلام(ص) که می‌فرماید: «أَنَا وَ عَلِيٌّ أَبَوَا هَذِهِ اَلْأُمَّةِ؛ من و علی، دو پدر برای این امتیم.» ۳ ـ به حق می‌توان گفت که امیرالمؤمنین(ع) مظهر فتوت و مردانگی است. (لَا فَتَی إلّا عَلِیّ وَ لَا سَیْفَ إلّا ذُوالْفَقَارِ) ۴ ـ او بهترین پدر برای فرزندانش که بهترین‌ها بودند، بهترین همسر برای همسرش که سیده‌ زنان عالم است و مهربان‌ترین پدر برای یتیمان و بی‌‌سرپرستان عالم محسوب می‌شود. 

ایکنا ـ برخی این مطلب را بیان می‌کنند که نام امیرالمؤمنین(ع) در قرآن نیست، لطفاً در این‌باره توضیح دهید. 

به چند نکته در خصوص این حقیقت مکتوم مظلوم اشاره می‌کنم؛ اول اینکه، متأسفانه برخی از علما بنا بر عللی این گزاره را پذیرفته و در پاسخ به آن مطالبی هم بیان کرده‌اند که بر اکثر آنچه گفته‌اند، نقدها و نقض‌های اساسی وارد است و این سخنان منطقاً قابل قبول نیست که ما در این مجال کوتاه از بیان آنها صرف‌نظر می‌کنیم. دوم اینکه اگر معیت آن حضرت را با قرآن بپذیریم که در کلام نبوی یعنی «عَلِیٌّ مَعَ القُرآنِ وَ القُرآنُ مَعَ عَلِیٍّ» نیز آمده، پس می‌توان گفت که نام درواقع جزء کوچکی از آن معیت و ضرورت ظهور آن منتفی است.

سوم، اگر حدیث متواتر ثقلین را بپذیریم و به همراهی جاودانه‌ کتاب الله و عترت توجه کنیم، باز هم ضرورت ظهور نام آن حضرت و سایر اهل‌ بیت پیامبر(ص) منتفی است. چهارم، چنانچه کسی قرآن را بفهمد و در کنار فهم صحیح آن به روایات فراوان از معصومین(ع) و بیانات بزرگان دین و محدثان عظیم‌الشأنی همچون علامه‌ مجلسی(ره) توجه کند، به این حقیقت خواهد رسید که تمام آیات قرآن که از خوبی‌ها، زیبایی‌ها، حسنات و معروفات سخن می‌گوید، مصداق اتم آن، امیرالمؤمنین علی(ع) و سایر معصومین(ع) هستند و در مقابل هم تمام آیاتی که از بدی‌ها، زشتی‌ها، سیئات و منکرات سخن می‌گوید، در ارتباط با دشمنان آن ذوات مقدسه‌اند.

پنجم، تحقیقات نشان می‌دهد که اصل این پرسش درست نیست و از حقیقتی بزرگ غفلت شده، چرا که نام آن حضرت در دو آیه از قرآن مجید آمده است؛ آیه‌ ۵۰ سوره‌ مبارک مریم(س) که می‌فرماید:«وَ وَهَبْنَا لَهُمْ مِنْ رَحْمَتِنَا وَ جَعَلْنَا لَهُمْ لِسَانَ صِدْقٍ عَلِيًّا» و آیه‌ چهارم سوره‌ مبارک زخرف: «وَ إِنَّهُ فِي أُمِّ الْكِتَابِ لَدَيْنَا لَعَلِيٌّ حَكِيمٌ». بحث لغوی، روایی و تفسیری در این خصوص مفصل است. در اینجا دو منبع برای مطالعه‌ محققان معرفی می‌کنم؛ مقاله تألیفی حسین سوزنچی با عنوان «اسم امام علی(ع) در قرآن کریم» که در اینترنت به راحتی قابل دسترسی است و کتابی با نام «صدق چیست و لسانش کیست؟» از علی محمدی زنجانی. 

روایات معتبر متعددی نیز از پیامبر اکرم(ص) و ائمه‌ اطهار(ع) و همچنین در کلمات اصحاب پیامبر(ص) مانند سلمان فارسی، ابن عباس، ابن مسعود، ابوبصیر و... وجود دارد که در کتب بزرگانی همچون شیخ صدوق(ره)، ابن شهر آشوب(ره)، ابن حمزه طوسی(ره)، ابن شاذان قمی(ره)، علی‌ بن ابراهیم قمی(ره) و حتی در بعضی از آثار علمای اهل سنت مانند حاکم حسکانی و هلال‌ بن محمدالحفار و نیز در تألیفات علمای بزرگی نظیر فیض کاشانی(ره)، سیدهاشم بحرانی(ره)، حویزی، سیدعبدالله شبر و آیت‌الله‌العظمی بروجردی(ره) آمده است. از جمله درباره این مطلب می‌توان به روایتی از امام رضا(ع) اشاره کرد که آن حضرت، نام امیرالمؤمنین علی(ع) را در آیه ۵۰ سوره‌ مریم(س) در پاسخ به سؤال یونس‌ بن‌ عبدالرحمن تأیید می‌کند. (بحارالانوار، ج ۳۶، ص ۵۷) در تفسیر قمی از امام حسن عسکری(ع) نیز روایتی دال بر این معنا آمده است.

به علاوه، خداوند متعال در سوره‌ مریم، پنج «هِبِه» را درباره‌ پنج نفر متذکر شده است. در ارتباط با حضرت زکریا(ع)، حضرت یحیی(ع)، درباره‌ حضرت مریم(س)، حضرت عیسی(ع)، برای حضرت ابراهیم(ع)، حضرت اسحاق و حضرت یعقوب(ع) و در رابطه با حضرت موسی(ع)، حضرت هارون(ع) را هبه کرده یا بخشیده است. از این آیات به خوبی متوجه می‌شویم که موهوب در آیه ۵۰ سوره مریم نیز باید فردی از بندگان مقرب الهی و نه لسان یا اسم آلت، بلکه باید صاحب لسان و به عبارتی یک انسان باشد. آن شخص نیز کسی جز امیرالمؤمنین علی(ع) نیست که در حقیقت زبان گویای ابراهیمی است.

آنچنانکه در آیه ۸۴ سوره شعراء، حضرت ابراهیم(ع) این درخواست را از خداوند مطرح می‌کند: «وَاجْعَل لِّي لِسَانَ صِدْقٍ فِي الْآخِرِينَ». در دعای حضرت ابراهیم(ع)، صدق به معنای رسیدن به نهایت کمال ممکن و یکی از نام‌های پیامبر اکرم(ص) است، چنانکه در آیه ۳۳ سوره زمر می‌خوانیم: «وَالَّذِي جَاءَ بِالصِّدْقِ وَصَدَّقَ بِهِ أُولَئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ؛ آن کسی که وعده‌ صدق را آورد (پیامبر اکرم صلوات الله علیه و آله) و آن کسی که آن ‌را تصدیق کرد (امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام)، آنها به حقیقت اهل تقوایند.» در شب معراج به پیامبر اکرم(ص) خطاب رسید که «یصدّقک علیّ و هو الصدیق الاکبر.» بنابراین امیرالمؤمنین(ع) همان صدیق اکبر و کفو او، صدیقه‌ کبری است. 

همان‌طور که عرض شد، در ذیل آیه‌ چهارم سوره‌ زخرف هم روایات متعدد و معتبری در کتب بزرگان وجود دارد و خلاصه‌ آن، این مطلب است که مراد از «ام الکتاب» در این آیه، سوره‌ مبارک حمد است. بنابراین در آیات این سوره، صراط مستقیم و مصادیقش و مصداق اتم و اکمل آن، امیرالمؤمنین علی(ع) است. در نهایت، ترجمه‌ آیه چهارم سوره زخرف چنین می‌شود: «او همانا در ام الکتاب (سوره مبارک حمد)، نزد ما، علی است که حکیم است» و به عبارتی حکیم، خبر بعد از خبر است. در شب معراج، حضرت حق خطاب به حبیبش فرمود: «من علیّ اعلی هستم، نام جانشین تو را از نام خودم اخذ کردم و او را علی نامیدم.» البته صراط مستقیم فقط به معنای راه مستقیم نیست، بلکه به معنای رهرو، رهنورد و رهنمای راه مستقیم هم آمده است. بیان معروفی از امام سجاد(ع) و امام صادق(ع) وجود دارد که فرمودند: «والله نحن الصراط المستقیم.»

زهراسادات محمدی