عوامل تحکیم روابط خانواده از منظر قرآن

نهاد خانواده، اصلی‌ترین رکن جامعه و بستر فرهنگ‌های گوناگون و زمینه‌ساز خوشبختی و یا بدبختی انسان‌ها و امت‌ها است. دین اسلام برای خانواده قداست و منزلت خاصی قرار داده و جهت مستحکم كردن اساس خانواده، برنامه و آموزه‌های متعددی را ارائه کرده است.

خانواده از نظر قرآن، جایگاهی کلیدی دارد و هسته مرکزی شکل‌گیری جامعه را تشکیل می‌دهد. دین اسلام برای خانواده قداست و منزلت خاصی قرار داده به‌نحوی که با هیچ نهادی قابل مقایسه نیست و جهت مستحکم كردن اساس خانواده، برنامه و آموزه‌های متعددی را ارائه كرده است؛ از جمله پرهیزکاری و فضیلت، تأمین نیازهای دینی و جنسی، صداقت و راستگویی و...

بدون خانواده، نه تنها هویت انسانی بشر نابود می‌شود، بلکه تلاش‌های فردی و اجتماعی نیز در حقیقت بی‌ثمر و نافرجام خواهد ماند، از این‌روست ملت‌هایی که در آستانه فروپاشی خانواده قرار گرفته‌اند درصدد حفظ این نهاد برآمده و با خانواده‌های جایگزین نظیر خانواده‌های تک نفره، خانواده‌های هم جنس و شبیه به این با این بحران جدی مقابله می‌کنند، غافل از آنکه خانواده از نظر جامعه‌شناختی باید در هر شرایطی سه کارکرد اصلی خود را حفظ کند:

- برطرف کردن نیازهای جنسی.

- خانواده به‌عنوان یک واحد کوچک اقتصادی است.

- پرورش فرزند که از مهم‌ترین وظایف خانواده به‌شمار می‌آید.

قرآن کریم، به‌عنوان برترین راهنمای سعادت بشر، بخش عظیمی از آیات را تنظیم و تعدیل روابط اعضای خانواده، حقوق و وظایف همسران و فرزندان اختصاص داده است.

در قرآن تعبیراتی درباره خانواده به کار رفته است که این مطلب را به خوبی روشن می‌کند:

خداوند متعال در سوره مبارکه نساء آیه 21  از پیوند ازدواج که موجب تشکیل خانواده می‌شود به میثاق غلیظ یا پیمان محکم یاد كرده است: «وَكَیفَ تَأْخُذُونَهُ وَقَدْ أَفْضَى بَعْضُكُمْ إِلَى بَعْضٍ وَأَخَذْنَ مِنْكُمْ مِیثَاقًا غَلِیظًا؛ و چگونه آن [م هر] را مى‏‌ستانید با آنكه از یكدیگر كام گرفته‌اید و آنان از شما پیمانى استوار گرفته‏‌اند».

در آیه 21 سوره مبارکه «روم» خانواده، مایه آرامش معرفی شده است: «وَمِنْ آیاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْكُنُوا إِلَیهَا وَجَعَلَ بَینَكُمْ مَوَدَّةً وَرَ‌حْمَةً...؛ و از نشانه‏‌هاى او اینكه از [نوع] خودتان همسرانى براى شما آفرید تا بدانها آرام گیرید و میانتان دوستى و رحمت نهاد».

در آیه 72 سوره مباركه نحل، خانواده را تضمین بقای نسل یاد کرده است: «وَاللَّهُ جَعَلَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْوَاجًا وَجَعَلَ لَكُمْ مِنْ أَزْوَاجِكُمْ بَنِینَ وَحَفَدَةً...؛ و خدا براى شما از خودتان همسرانى قرار داد و از همسرانتان براى شما پسران و نوادگانى نهاد...».

در آیه 6 سوره مباركه تحریم از خانواده به‌عنوان کانون پرورش نسل صالح یاد شده است: یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَكُمْ وَأَهْلِیكُمْ نَارً‌ا... اى كسانى كه ایمان آورده‏‌اید خودتان و كسانتان را از آتشى كه سوخت آن مردم و نگهاست‏ حفظ كنید...».

با توجه به آیات قرآن اساس تحکیم خانواده عبارتند از:

ایمان و تقوا                                                                              

در قرآن مکرراً توصیه به تقوا در شکل‌گیری خانواده شده است: مانند آیه 1 سوره مباركه نساء: «یا أَیهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَ‌بَّكُمُ الَّذِی خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِ‌جَالًا كَثِیرً‌ا وَنِسَاءً وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِی تَسَاءَلُونَ بِهِ وَالْأَرْ‌حَامَ ...؛ اى مردم از پروردگارتان كه شما را از نفس واحدى آفرید و جفتش را [نیز ] از او آفرید و از آن دو مردان و زنان بسیارى پراكنده كرد پروا دارید و از خدایى كه به [نام] او از همدیگر درخواست مى ‏كنید پروا نمایید و زنهار از خویشاوندان مبرید...» که یکی از اساسی‌ترین عامل تحکیم خانواده است.

همچنین خداوند شرط ازدواج با مشرک را ایمان آن دانسته است. آیه 221 سوره مباركه بقره «وَلَا تَنْكِحُوا الْمُشْرِ‌كَاتِ حَتَّىٰ یؤْمِنَّ...؛ و با زنان مشرك ازدواج مكنید تا ایمان بیاورند...».

اظهار عشق  و محبت میان زوجین

قرآن اساس آرامش و پایداری خانواده را در پرتو محبت میان زن و مرد بیان کرده است. آیه 21 سوره مباركه روم «وَمِنْ آیاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْكُنُوا إِلَیهَا وَجَعَلَ بَینَكُمْ مَوَدَّةً وَرَ‌حْمَةً...؛ و از نشانه‏‌هاى او اینكه از [نوع] خودتان همسرانى براى شما آفرید تا بدانها آرام گیرید و میانتان دوستى و رحمت نهاد».

خوش‌رفتاری زوجین

یکی دیگر از عوامل تحکیم روابط خانواده خوش‌خلقی است که خداوند متعال در آیه 19 سوره «نساء» با عبارت «...وَعَاشِرُ‌وهُنَّ بِالْمَعْرُ‌وفِ...؛... و با آن‌ها به‌شایستگى رفتار كنید...» به آن اشاره کرده است.  

تأمین نیازهای دینی

اساسی‌ترین و مهم‌ترین عامل تحکیم، امنیت و آرامش خانواده، دین است که خداوند متعال در قرآن کریم به آن اشاره کرده است. آیه 6 سوره تحریم «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَكُمْ وَأَهْلِیكُمْ نَارً‌ا وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَ‌ةُ عَلَیهَا مَلَائِكَةٌ غِلَاظٌ شِدَادٌ لَا یعْصُونَ اللَّهَ مَا أَمَرَ‌هُمْ وَیفْعَلُونَ مَا یؤْمَرُ‌ونَ؛ اى كسانى كه ایمان آورده‏‌اید خودتان و كسانتان را از آتشى كه سوخت آن مردم و نگه‌است‏ حفظ كنید بر آن [آتش] فرشتگانى خشن [و] سختگیر [گمارده شده]‌اند از آنچه خدا به آنان دستور داده سرپیچى نمى‌كنند و آنچه را كه مأمورند انجام مى‏‌دهند».

وفاداری اعضای خانواده نسبت به یکدیگر

رازداری یکی از مهم‌ترین شروط وفاداری همسر است. در صورت نبود آن میان اعضای خانواده، آتش خیانت تمام اعضا را تهدید می‌کند که این مورد در آیه 3 سوره مباركه تحریم «وَإِذْ أَسَرَّ‌ النَّبِی إِلَىٰ بَعْضِ أَزْوَاجِهِ حَدِیثًا فَلَمَّا نَبَّأَتْ بِهِ وَأَظْهَرَ‌هُ اللَّهُ عَلَیهِ عَرَّ‌فَ بَعْضَهُ وَأَعْرَ‌ضَ عَنْ بَعْضٍ... و چون پیامبر با یكى از همسرانش سخنى نهانى گفت و همین كه وى آن را [به زن دیگر] گزارش داد و خدا [پیامبر] را بر آن مطلع گردانید [پیامبر] بخشى از آن را اظهار كرد و از بخشى [دیگر] اعراض نمود...» به آن اشاره شده است.

وفاداری اعضای خانواده سبب ایجاد صمیمت و محبت میان زوجین می‌شود که همین محبت عامل مهمی در تحکیم روابط خانواده است. آیه 10 سوره تحریم «ضَرَ‌بَ اللَّهُ مَثَلًا لِلَّذِینَ كَفَرُ‌وا امْرَ‌أَتَ نُوحٍ وَامْرَ‌أَتَ لُوطٍ كَانَتَا تَحْتَ عَبْدَینِ مِنْ عِبَادِنَا صَالِحَینِ فَخَانَتَاهُمَا فَلَمْ یغْنِیا عَنْهُمَا مِنَ اللَّهِ شَیئًا ...؛ خدا براى كسانى كه كفر ورزیده‏‌اند آن نوح و آن لوط را مثل آورده [كه] هر دو در نكاح دو بنده از بندگان شایسته ما بودند و به آنها خیانت كردند و كارى از دست [شوهران] آنها در برابر خدا ساخته نبود...».

ارضای مشروع غریزه جنسی

خانواده مأمنی برای ارضای مشروع غریزه جنسی است. اسلام خواستار تعدیل نیاز جنسی و ارضای صحیح و مشروع  آن است. بدین‌منظور، ازدواج را یگانه راه ارضای غریزه جنسی می‌داند. آیه 223 سوره مباركه بقره «نِسَاؤُكُمْ حَرْ‌ثٌ لَكُمْ فَأْتُوا حَرْ‌ثَكُمْ أَنَّىٰ شِئْتُمْ وَقَدِّمُوا لِأَنْفُسِكُمْ...؛ زنان شما كشتزار شما هستند پس از هر جا [و هر گونه] كه خواهید به كشتزار خود [در]آیید و آنها را براى خودتان مقدم دارید...».

البته به کسانی که امکانات لازم را برای ازدواج ندارند توصیه می‌کند عفت پیشه کنند. آیه 33 سوره مباركه نور «وَلْیسْتَعْفِفِ الَّذِینَ لَا یجِدُونَ نِكَاحًا حَتَّىٰ یغْنِیهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ...؛ و كسانى كه [وسیله] زناشویى نمى‏‌یابند باید عفت ورزند تا خدا آنان را از فضل خویش بى‌نیاز گرداند...».

خانواده به‌عنوان هسته اولیه و مهم‌ترین کانون زندگی انسان، دارای اهمیت ویژه‌ای در ساختن شخصیت اوست. چنانچه زن و مرد بتوانند بر اساس دستورات حیات‌بخش اسلام، این هسته اولیه زندگی اجتماعی را سرشار از مهر و عطوفت و گرمی و شادابی كنند، سعادت دنیوی و اخروی خود و فرزندانشان را فراهم کرده‌اند. در اینجا سعی شد نگاهی به عوامل تحکیم روابط خانواده از منظر قرآن داشته باشیم.

فرج رستمی، فرمانده انتظامی شهرستان فسا استان فارس