مهم‌ترین عوامل انحراف انصار در خطبه فدکیه

به گزارش ایکنا، نشست علمی «نگاهی تاریخی به خطبه حضرت زهرا(س)» 28 دی‌ماه با سخنرانی حجت‌الاسلام مهدوی‌راد، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران پردیس قم، به صورت مجازی برگزار شد. وی در این جلسه اظهار کرد: اول نکته‌ای که بر آن تأکید می‌کنم این است که خطبه حضرت زهرا(س) فدکیه نامگذاری شده است، ولی من این اسم را عنوانی تسامحی می‌دانم. خوشبختانه اخیراً یکی از استادان بزرگ تأکید کردند که عنوان خطبه فدکیه کوچک کردن پیام بلند این خطبه است. فکر می‌کنم اگر خطبه را بازخوانی میراث بعثت نبوی بنامیم بسیار دقیق است.

وی افزود: در واقع حضرت زهرا(س) مسئله بسیار بزرگتر از جریان فدک را هدف گرفته بودند. حضرت زهرا(س) در این خطبه تمام تلاش را به کار بردند تا اینکه نشان دهد جامعه اسلامی چه بوده است، با آمدن رسول الله(ص) چه شد و در این شدن چه کسی بیشترین نقش را آفرید و بعد از پیامبر اکرم(ص) چه اتفاقی افتاد.

نقش‌آفرینی رسول‌الله(ص) در شکل دادن امت

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران ادامه داد: حضرت زهرا(س) در این خطبه بعد از آنکه وضع فرهنگی، اعتقادی، اجتماعی و اخلاقی جهان عرب را قبل از اسلام گزارش می‌کنند، به نقش‌آفرینی رسول‌الله(ص) در شکل دادن امت و جامعه‌ای با اخلاق اسلامی و با هویت انسانی و الهی اشاره می‌کنند و تصریح می‌کنند در این حرکت جریان شرک، کفر و استکبار با رسول الله(ص) رویارویی کرد و هرگاه شرک جلوه می‌کرد و به تعبیر خود آن حضرت شاخ شرک درمی‌آمد و فتنه دهن باز می‌کرد، پیامبر(ص) برادرش علی بن ابیطالب(ع) را مبعوث می‌کرد تا او فتنه را نمی‌خواباند برنمی‌گشت.

وی ادامه داد: بحثی که پیشنهاد کردم روشن ساختن و برنمودن یک یا دو بخش از خطبه است که مورد غفلت واقع شده است و می‌خواهم با نگاهی تاریخی این دو نکته را روشن کنم. یکی از آنها بزرگترین منقبت امیرالمومنین(ع) در این خطبه است که چون شارحان خطبه به این نکته توجه نکردند از کنار آن گذشتند. حضرت زهرا(س) از جمله کارکردها و نقش‌های مهم رسول الله(ص) را شکستن بت‌ها نامیده است. اکنون تأمل کنیم شکستن بت‌ها چگونه اتفاق افتاد؟ برخی شارحان این جمله را شرح نکردند، ولی برخی گفتند که پیامبر(ص) در دورانی که در مکه بودند گاهی بتی را شکستند، ولی به نظر می‌رسد حادثه باید مهم‌تر از آن باشد. برخی به شکستن بت‌ها در حادثه فتح مکه اشاره کردند که در آن حادثه پیامبر(ص) همراه علی(ع) رفتند و بت‌ها را شکستند، ولی آنچه مورد غفلت واقع شده جریانی بسیار مهمتر از این است که به آن می‌پردازم.

امیرمؤمنان و شکستن بت‌ها در شب هجرت

مهدوی‌راد ادامه داد: آنچه در منابع و مصادر اسلامی و در قدیمی‌ترین متون حدیثی و تاریخی وجود دارد، ولی به آن پرداخته نشده است و در سیره‌های عالمان بزرگ ما در زندگانی امیرمؤمنان(ع) اشاره نشده، شکستن بت‌ها در شب هجرت است. این فضیلت بسیار بزرگی است، والا در فتح مکه مشرکان شکست خورده بودند و قدرتی نداشتند. شب هجرت، چهل نفر هم‌قسم شدند رسول الله(ص) را به قتل برسانند. پیامبر(ص) به علی(ع) فرمودند امشب دو کار داریم. یک، در تاریکی شب بت‌ها را بشکنیم و دو اینکه من هجرت می‌کنم و تو در جایم بخوابی. بنابراین حضرت زهرا(س) برای مسلمانان نقش علی بن ابی طالب(ع) را در گسترش توحید و پاکسازی کعبه از وجود بت‌ها که هنوز زمانی از آن نگذشته بود و در ذهن مردم بود یادآوری کردند.

وی تصریح کرد: خیلی مهم است که در هنگامه سختی که آمدند رسول الله(ص) را به خاطر اینکه به بت‌ها توهین می‌کند بکشند و او اراده کرده بود آخرین ضربه را بزند و از مکه برود، علی بن ابی طالب(ع) در جای ایشان بخوابد. حضرت زهرا(س) در خطبه فرمودند قریش از علی بن ابی طالب(ع) برای تیزی شمشیرش و برای استواری در راهش و برای در هم کوفتن شیاطین و از بین بردن اهداف مشرکان و ذوب شدن در خداوند سبحان انتقام گرفتند و می‌گیرند.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با بیان اینکه در این خطبه ابتدا به وضعیت مردمان قبل از بعثت پرداخته شده و بعد از آن تحولی که به وسیله رسول الله(ص) در جامعه ایجاد شد و نقش امیرالمومنین(ع) بیان شده است،‌ گفت: حضرت زهرا(س) در بخشی از خطبه می‌فرمایند: «فَلَمَّا اِختارَ اللَّهُ لِنَبِیِّهِ دارَ اَنْبِیائِهِ وَ مَأْوى اَصْفِیائِهِ ظَهَرَ فیکُمْ حَسْکَةُ النِّفاقِ»؛ یعنی وقتی رسول الله(ص) رحلت کردند خارهای نفاق سر برآوردند. نکته‌ای که می‌خواهم اضافه کنم این بخش است که حضرت با انصار صحبت کردند، سخنی دردآلود و برخاسته از سوز جان و بعد توضیح دادند که چرا انصار چنین شدند. حضرت می‌فرمایند که شما آنهایی بودید که در وسط معرکه حاضر می‌شدید و از رسول الله(ص) دفاع می‌کردید، الآن چه شده که میراث مرا به تاراج می‌برند و شما سکوت اختیار کردید.

دو گرفتاری انصار در جامعه کوچک مدنی

وی افزود: حضرت زهرا(س) دو نکته اساسی را برای گرفتاری انصار در آن جامعه کوچک مدنی بیان می‌کنند که شاید در گذرگاه زمان هر جامعه‌ای به آن مبتلا شود و شکست بخورد: «وَ قَدْ أَرى اَنْ قَدْ اَخْلَدْتُمْ اِلَى الْخَفْضِ، وَ اَبْعَدْتُمْ مَنْ هُوَ اَحَقُّ بِالْبَسْطِ وَ الْقَبْضِ، وَ خَلَوْتُمْ بِالدَّعَةِ، وَ نَجَوْتُمْ بِالضّیقِ مِنَ السَّعَةِ»؛ یعنی آگاه باشید که شما به تن‌پروری روی آوردید، به راحت‌طلبی روی آوردید، به بهانه‌جویی در گریز از حق روی آوردید و آنکه شایسته رهبری بود از مدیریت جامعه دور کردید و چون شما را به یاری خواستم پاسخ نگفتید.

مهدوی‌راد با بیان اینکه کلام معجزه‌آسای حضرت زهرا(س) را باید در فضای تاریخی‌اش بنگریم و نکته مهم و درس‌آموزش را دریافت کنیم،‌ اظهار کرد: انصار در سقیفه حضور پیدا کردند و بازیگران سیاست دیدند، اگر انصار یک‌زبان و متحد در مقابل آنها بایستند کار پیش نمی‌رود و به هدف غاصبانه نمی‌رسند؛ لذا در میان انصار اختلاف انداختند و وقتی رئیس یک قبیله از انصار، خودش را مطرح کرد، انصار وسط آمدند و گفتند: «منّا امیرٌ و منّکم امیرٌ». وقتی بازیگران سیاست این شعار را دیدند بین آنها اختلاف انداختند که باعث شد، به مقصودشان برسند. این تفرقه میان انصار و گفت‌وگوها باعث شد آنها به مقصد برسند.

وی ادامه داد: به همین جهت حضرت زهرا(س) فرزند عزیزشان را برمی‌داشتند، جلوی خانه انصار می‌رفتند و فضائل علی(ع) را به آنها یادآوری می‌کردند، اما آنها به خاطر همان بافت اعتقادی قبیله‌ای می‌گفتند که کار از کار گذشته است و اگر پسر عموی شما زودتر می‌آمد، ماجرا طور دیگری می‌شد، ولی الآن ما بیعت کردیم و حاکمیت شکل گرفته است. پس آنچه باعث شد آنها از مرکزیت حق بیرون رانده شوند، تفرقه و آسوده خاطری و راحت‌طلبی بود که نتیجه‌اش گم شدن حق و سر برآوردن باطل بود.