آیت‌الله مصباح اظهارات اخلاقی را اخباری و نه انشایی می‌دانست
استادیار دانشگاه باقرالعلوم(ع) گفت: در حوزه زبان اخلاق روشن است که آیت‌الله مصباح شناختی‌گرا بودند، به این معنا که ایشان جملات و اظهارات اخلاقی را اخباری نه انشایی می‌دانستند.
توجه ویژه آیت‌الله مصباح به حوزه‌های فلسفه
وی گفت: ایشان همواره به فلسفه اخلاق نیز توجه ویژه‌ای نشان دادند و ورود بسیار خوبی هم به این حوزه داشتند و همانگونه که می‌دانیم با روش تحلیلی دقیق و موشکافانه‌ای که در مباحث فلسفی داشتند در این حوزه هم به خوبی ورود کردند و به زعم من در میان فیلسوفان مسلمانی که در حوزه فلسفه اخلاق ورود و تلاش کرده‌اند تا نظریه‌پردازی کنند، ایشان در چشم من به وضوح و بی‌تردید قویتر از دیگران در این مسیر گام برداشتند و عمل کردند.
این پژوهشگر علوم اسلامی تصریح کرد: این در حالی است که مرحوم استاد مصباح حتی نسبت به کسانی که علی‌رغم دلبستگی و وابستگی که به فلسفه صدرایی داشتند و در فلسفه‌های جدید و به ویژه فلسفه تحلیلی تحصیل کرده بودند و فلسفه غرب را نیز به خوبی می‌شناختند، در حوزه فلسفه اخلاق به مراتب قویتر، سنجیده‌تر و با دیدگاه‌های قابل دفاع‌تر ورود کردند. همچنین علاوه بر این نیز ایشان به معرفت‌شناسی توجه جدی داشتند و در آثار مختلف خود نیز به این مبحث پرداخته‌اند.
طالقانی ادامه داد: در زمینه فلسفه حقوق که می‌توان این بحث را امتداد فلسفه اخلاق دانست و همچنین فلسفه سیاسی که به نوعی امتداد فلسفه اخلاق و فلسفه حقوق است،نیز به خوبی ورود کردند و همانگونه در این برنامه هم تقریباً اشاره شد با شجاعت مثال‌زدنی، دیدگاه‌های خود را صریح و بدون هیچ پرده‌پوشی بیان می‌کردند. اگرچه ما با دیدگاه‌های ایشان مخالف و یا موافق باشیم بی‌تردید نمی‌توان از این شجاعت در اظهار نظر، استقامت بر رأی و تلاش برای استدلال بر دعاوی که ایشان داشتند، چشم‌پوشی کرد.
وی با اشاره به دیدگاه‌های آیت‌الله مصباح در حوزه اخلاق بیان کرد: همانگونه که متخصصان این حوزه می‌دانند ما در فلسفه اخلاق مباحثی همچون معناشناسانه، هستی‌شناسانه و معرفت‌شناسانه داریم که سه حوزه اصلی از مسائل فرا اخلاقی هستند.
این استاد فلسفه و کلام بیان کرد: به عقیده من، قابل اعتمادترین، معتبرترین و دقیق‌ترین متن برای آشنایی با دیدگاه‌های آیت‌الله مصباح در حوزه فلسفه خلاق ایشان نسخه‌ای است که در آن 18 درس بوده و در مؤسسه «راه حق» منتشر شده است و می‌توان از این اثر فاخر استفاده کرد.
طالقانی بیان کرد: با تکیه بر این کتاب که به روشنی دیدگاه‌های ایشان بوده و در مقدمه این کتاب نیز بیان شده است، فهرست دیدگاه‌های ایشان را بیان می‌کنم. در این کتاب مشخص است که اولاً آیت‌الله در حوزه زبان اخلاق روشن است که شناختی‌گرا بودند، به این معنا که در حقیقت جملات و اظهارات اخلاقی را اخباری می‌دانستند نه انشایی که این نکته، مطلب حائز اهمیتی به شمار می‌رود.
آیت‌الله مصباح در ارزش‌های اخلاقی تقلیل‌گرا بود
وی بیان کرد: همچنین علاوه بر این در مفاهیم و ارزش‌های اخلاقی نیز تقلیل‌گرا بودند. بدین‌منظور که مفاهیم پایه اخلاقی مانند حسن، قبح و همچنین باید و نباید را به مفاهیم دیگری باز می‌گرداندند و به تعبیر دیگر مفاهیم بنیادی اخلاقی مانند حسن و قبح را هم مفاهیم پایه و غیر قابل تعریف نمی‌دانستند.
عضو هیئت علمی مرکز تخصصی آخوند خراسانی دفتر تبلیغات خراسان رضوی ادامه داد: در خصوص تقلیل‌گرایان باید گفت که در حقیقت این افراد به دو دسته طبیعت‌گرا و ناطبیعت‌گرا تقسیم می‌شوند؛ طبیعتگرایان افرادی هستند که مفاهیم اخلاقی را مفاهیمی از جنس طبیعی و یا حتی مابعدالطبیعی نمی‌دانند و همواره مفاهیمی از جنس دیگر می‌دانند که مرحوم مصباح در این زمینه طبیعت‌گرا بود.
طالقانی بیان کرد: همچنین در حوزه هستی‌شناسی ارزش‌های اخلاقی نیز باید گفت که در حقیقت ایشان یک واقع‌گرا بوده و همواره بر این باور بودند که ارزش‌های اخلاقی در واقعیت وجود دارند و این واقعیت‌ها، واقعیاتی کاملاً مستقل از ذهن بشر هستند.
استادیار دانشگاه باقرالعلوم(ع) تصریح کرد: در معرفت‌شناسی اخلاقی نکته جالب این است که ایشان هرگونه شناخت و معرفت غیر استنتاجی «نتیجه‌گیری» را رد کرده و احکام اخلاقی را بر اساس شناخت معرفت استنتاجی، تبیین می‌کردند. نکته جالب دیگری که وجود دارد این است که درباره پیوند اخلاق با دین و یا الهیات و یا پیوند هستی‌شناسانه ارزش‌های اخلاقی و خداوند نیز دیدگاه‌هایی را ارائه داده‌اند.
برقراری پیوند معرفت‌شناسانه بین احکام شناخت، احکام اخلاقی و وحی
این پژوهشگر علوم اسلامی اظهار کرد: علی‌رغم اینکه ایشان طبیعت‌گرا، عینی‌گرا و واقع‌گرا بودند اما نکته قابل توجه این است که به وضوح نشان دادند که اخلاق سکولار نیست و کاملاً علی‌رغم استقلال، طبیعت‌گرایی، واقع‌گرایی و عینی‌گرایی که داشتند، پیوندی وسیع با حق تعالی برقرار می‌کردند، چرا که حق تعالی کمال مطلق است و از این‌رو، از طریق دیگر پیوندی معرفت‌شناسانه بین احکام شناخت، احکام اخلاقی و وحی برقرار می‌کردند.
طالقانی بیان کرد: همچنین وحی را یاور و به تعبیری «هادی عقل» در شناخت احکام اخلاقی می‌دانستند و علاوه بر این نیز بر این باور بودند که علوم تجربی نیز در شناخت احکام اخلاقی نقش دارد و نکته آخر هم پیوندی است که میان حقوق و اخلاق برقرار می‌کردند و آن‌ها را در بنیاد متحد می‌دانستند و تفاوت اصلی آن‌ها را در این می‌دانستند که اخلاق و ارزش‌های اخلاقی تابع نیت است، در حالی که قوانین حقوقی تابع نیت نیست.
وی اظهار کرد: این موارد فهرستی بود از دیدگاه‌های اخلاقی ایشان که باید در مجال دیگری به آن پرداخت و مورد بررسی قرار داد. اما موضوع قابل توجهی که وجود دارد این است که در امتداد دیدگاه‌های ایشان و برای رفع ابهاماتی که وجود دارد، همواره دانشجویان و طلاب ما باید به اینگونه مسائل در قالب رساله‌های سطح سه و یا چهار، رساله‌های کارشناسی ارشد و دکتری بپردازند.
انتهای پیام
