فعالیت‌های دینی و قرآنی مدارس با ابزار ممنوعه‌ای که مشروع شد + فیلم

 

ایکنا - شیوع کرونا با ایجاد تغییرات اساسی در نحوه فعالیت مدارس همراه بود؛ فعالیت‌های دینی و قرآنی مدارس برای همسو شدن با شرایط جدید از چه راهبردهایی بهره گرفت تا به تعطیلی کشیده نشود؟

کرونا انتخاب ما نبود و از قبل برنامه‌ریزی نکرده بودیم. حتی قبل از شیوع کرونا خوش‌بین‌ترین افراد در حوزه فعالیت‌های قرآنی به فعالیت در فضای مجازی اعتقادی نداشتند. زمانی که به علت شیوع گسترده کرونا می‌خواستند مدارس را تعطیل کنند ما در بحبوحه برگزاری مرحله استانی مسابقات قرآن، عترت و نماز بودیم و مسابقات کشوری را پیش رو داشتیم. هیچ فردی باور نمی‌کرد که مسابقات قرآن، عترت و نماز که آن زمان ۳۸ سال پیشینه داشت، روزی به صورت مجازی برگزار شود.

چرا مسابقات قرآن، عترت و نماز را مثال زدم، زیرا یک فرایند تربیتی است. وقتی‌ که اسم تربیت به میان می‌آید هر فرد عاقلی می‌داند که تربیت باید چهره به چهره انجام شود و هیچ فردی به ذهنش نمی‌رسید که تربیت به صورت مجازی و غیرحضوری پیگیری شود. اوایل فکر می‌کردیم که کرونا تا دو ماه مهمان کشور باشد و بعد می‌توانیم به فعالیت‌های سابق خود برگردیم، ولی این‌گونه نشد. تصور نمی‌کردیم که فعالیت در فضای مجازی آثار و برکاتی به همراه داشته باشد و فقط به این بسنده کرده بودیم که چراغ فعالیت‌های قرآنی خاموش نشود، اما به مرور وارد فضای مجازی شدیم و تهدیدهای آن را به فرصتی برای انجام فعالیت‌های سازنده قرآنی مبدل ساختیم.

 

در همان روز‌های نخست شیوع کرونا که مردم از این بیماری بیم داشتند، از مشهد مقدس تصاویر باکیفیتی را از محفل انس با قرآن و فیلم قرائت زیارت امین‌الله در شبکه‌های اجتماعی پخش کردیم که با استقبال فراوانی روبه‌رو شد. بسیاری از افرادی که در حرم و بارگاه ملکوتی امام رضا(ع) مشغول فعالیت بودند باور نمی‌کردند که در شب جمعه ۱۲ هزار نفر از این پست مجازی بازدید کنند. در روز‌های بعد تعداد بازدید به بیش از ۲ میلیون نفر رسید که بی‌سابقه‌ بود.

به هر ترتیب اولین اقدامی که برای ورود به فضای مجازی و استفاده از ظرفیت‌ آن انجام دادیم این بود که دوره‌های آموزشی ارتقای سواد رسانه‌ای را برای همه نیرو‌های اداره کل برگزار کردیم. حدوداً ۲ هزار نیرو در اداره کل قرآن، عترت و نماز وزارت آموزش و پرورش فعالیت می‌کنند. ۱۵۰ کارشناس، مسئول و رئیس ستاد در استان‌ها، حدود هزار نفر کارشناس مسئول در آموزش ‌و پرورش شهرستان‌ها و ۷۶۰ مدیر دارالقرآن در سراسر کشور مشغول به کار هستند و مستقیم با آن‌ها سر وکار داریم. علاوه بر این نفرات، ائمه جماعت فرهنگی و روحانی نیز با آموزش و پرورش در ارتباط هستند که با احتساب این افراد حدود ۸ هزار نفر با ما همکاری می‌کنند.

در گام اول برای مربیان پرورشی و مدیرانی که با اداره کل قرآن، عترت و نماز وزارت آموزش و پرورش در ارتباط بودند، دوره‌های آموزشی ارتقای سواد رسانه‌ای را برگزار کردیم تا از نظر تئوری و نظری شرایط حضور در فضای مجازی را درک کنند و آگاه شوند که چگونه باید پُست منتشر کنند و چه ملاحظاتی را در نظر بگیرند و چگونه اطلاعات و مطالب مفید را به دانش‌آموزان ارائه دهند. در گذشته برای تولید یک کلیپ باید هزینه میلیونی پرداخت می‌کردیم، اما اکنون بسیاری از همکاران و دانش‌آموزان به راحتی کلیپ تهیه و تولید و نیز در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی منتشر و به راحتی مخاطب خود را شناسایی می‌کنند. این‌ اتفاقات از برکات مجازی و غیرحضوری شدن آموزش‌هاست.

در همین شرایط قرارگاه مجازی را با ۱۷ کانال راه‌اندازی کردیم که در پلتفرم‌های مختلفی فعالیت می‌کند و مخاطبان بسیاری دارند. در تابستان که کودکان و نوجوانان به اصرار اولیا با تبلت‌ و گوشی‌ تلفن همراه خداحافظی کرده بودند، مخاطبان خود را از دست ندادیم. البته در کانال عمومی با افت تقریباً ۱۰ درصدی مخاطب روبه‌رو شدیم و در کانال‌های دیگر شاد افت بیشتر از ۱۵ درصدی را تجربه کردیم ولی در کانال‌های تخصصی به دلیل علاقه‌مندی دانش‌آموزان و عضویت داوطلبانه آنان، افت نداشتیم و حتی به مخاطبان ما افزوده شد.

 

در کانال حفظ قرآن کریم حدود ۱۷۰ هزار مخاطب داریم که داوطلبانه عضو شده‌اند و از این طریق به حفظ و تلاوت قرآن کریم می‌پردازند. طی تابستان در کانال حفظ قرآن کریم افت نداشتیم، بلکه افزایش مخاطب هم داشتیم. از آنجا ‌که راه ارتباط دانش‌آموزان با مدارس قطع‌ شده بود و آن‌ها نمی‌توانستند مربیان خود را حضوری ملاقات کنند تا سؤالاتشان را بپرسند، با راه‌اندازی کانال‌های مختلف در شبکه شاد و شبکه‌های اجتماعی سایر پلتفرم‌ها سعی کردیم که ارتباط آسانی را برای تعامل بهتر دانش‌آموزان با مربیان برقرار کنیم. همچنین حدود ۶۰۰ نیروی علاقه‌مند و متخصصِ جهادی به صورت داوطلبانه به ما در انتقال مفاهیم به دانش‌آموزان در ۱۷ کانال ارتباطی کمک کردند.

پیش از شیوع کرونا در طول سال تحصیلی ائمه جماعت با حضور در مدارس پاسخگوی سؤالات شرعی دانش‌آموزان بودند، اما بعد از تعطیلی مدارس و غیرحضوری شدن آموزش‌، دانش‌آموزان نمی‌توانستند به صورت مستقیم سؤالات شرعی خود را از ائمه جماعت  بپرسند. به همین منظور کانال اقامه نماز را راه‌اندازی کردیم که ائمه جماعت فرهنگی و روحانی پاسخگوی سؤالات شرعی دانش‌آموزان باشند. سپس هزاران سؤال به دست همکارانمان رسید که به تمامی آن‌ها پاسخ داده شد. تمام تلاش ما در اداره کل قرآن، عترت و نماز وزارت آموزش و پرورش این است که فعالیت‌های دینی و قرآنی کمرنگ یا تعطیل نشود و بتوانیم از ظرفیت‌ جدید فضای مجازی حداکثر بهره را ببریم. در مجموع از فعالیتمان در دوره شیوع کرونا راضی هستیم، گرچه تربیت تمام افرادی که به صورت مرتب در فضای مجازی فعالیت می‌کنند امکان‌پذیر نیست.

ایکنا ـ آیا میزان مشارکت دانش‌آموزان در فعالیت‌های قرآنی نسبت به پیش از شیوع کرونا کاهش یافته است؟

در سال اول شیوع کرونا میزان مشارکت دانش‌آموزان در بسیاری از فعالیت‌های قرآنی کاهش نیافت و در آن زمان تقریباً در اواسط یا اواخر برخی فعالیت‌های قرآنی بودیم. برخی از فعالیت‌های قرآنی تمام شده بود و فرایند داوری تعدادی هم ادامه داشت. در سال تحصیلی ۱۳۹۹ - ۱۴۰۰ امکان انجام برخی از فعالیت‌های قرآنی در فضای مجازی وجود نداشت و باید به صورت عملی برگزار می‌شد. پس با افت خاصی مواجه شدیم و ناگفته نماند که خود را برای این اتفاق آماده کرده بودیم. همچنین برای برگزاری سوگواره سراسری «احلی من العسل» از یک سو رشد و از سوی دیگر افت داشتیم؛ رشدمان از این نظر بود که در گذشته محفل سوگواره را یک هیئت مذهبی در مدرسه‌ای برگزار می‌کرد که نهایتاً ۳۰۰ نفر دانش‌آموز داشت و در حالت خوش‌بینانه ۲۰۰ نفر در هیئت حاضر می‌شدند، ولی امروز که این سوگواره به صورت مجازی برگزار می‌شود، اولیای بسیاری از دانش‌آموزان به همراه دانش‌آموزان از منازل خود پای این محفل می‌نشینند و از فیوضات آن بهره‌مند می‌شوند. لذا تعداد مخاطبان به بیش از چند هزار نفر رسید. افت هم به دلیل کاهش تعداد فیزیکی هیئت‌های مذهبی‌ای بود که در این سوگواره شرکت می‌کنند.

ایکنا ـ مربیان پرورشی و معلمان دینی تا چه اندازه از ابزار روز و روش‌های نوین برای تبلیغ و ترویج دین به دانش‌آموزان استفاده می‌کنند؟

در گذشته یک‌سری محدودیت‌ها، معذوریت‌ها و خط قرمز‌هایی برای کودکان داشتیم و بر این باور بودیم که کودکان نباید تلفن ‌همراه داشته باشند یا از آن استفاده کنند. اگرچه در سال‌های گذشته بیش از نیمی از کودکان تلفن همراه داشتند و از آن مخفیانه در مدارس استفاده می‌کردند، ولی ما چشمان خود را بر روی این موضوع بسته بودیم، چراکه آوردن تلفن ‌همراه به مدرسه ممنوع بود. وقتی پیش‌فرض ما این بود که استفاده از تلفن‌ همراه برای دانش‌آموزان ممنوع است، نمی‌توانستیم برای فعالیت‌هایی مبتنی بر استفاده از تلفن‌ همراه یا تبلت برنامه‌ریزی کنیم، اما شیوع کرونا و آموزش مجازی، استفاده دانش‌آموزان از تلفن‌ همراه را به ما تحمیل کرد. امروز تنها ابزار ارتباطی و آموزشی کودکان تلفن‌ همراه و تبلت است و باید در این زمینه برنامه‌ریزی کنیم. در گذشته اجازه آموزش از طریق تلفن‌ همراه را نداشتیم و هرگونه فعالیتی غیرقابل توجیه بود و حتی نمی‌توانستیم تولید محتوا کنیم.

 

در گذشته می‌توانستیم فعالیت‌هایمان را با عنوان تولید محتوای الکترونیک ارائه دهیم، اما این کار را انجام نمی‌دادیم، چون بر این باور بودیم که کودکان نباید از تلفن‌ همراه استفاده کنند، چراکه آسیب‌ فراوانی دارد، اما پس از شیوع کرونا، استفاده از آن الزامی شد و امروزه دانش‌آموزان در تولید محتوای الکترونیک در فضای مجازی متخصص هستند. در گذشته اگر می‌خواستیم به دانش‌ استفاده از ابزار‌های جدید فناوری به کودکان نمره دهیم، آنان از صد، نمره را هفتاد می‌گرفتند و اولیا نیز نمره زیر ۱۰ را کسب می‌کردند، اما اکنون کودکان از صد نمره نود و اولیا نیز نمره بالای ۵۰ را کسب می‌کنند و اختلاف زیادی بین نمره آنان وجود ندارد.

در دوره پساکرونا نمی‌توانیم این تجربه را نادیده بگیریم. در گذشته برای برگزاری محفل انس با قرآن یا یک هیئت مذهبی یا جشن تکلیف در مدرسه نهایتاً ۳۰ دانش‌آموز شرکت می‌کردند، اما امروز به حداقل ۳ هزار نفر بیننده واقعی تبدیل شده است. قطعاً تلفیقی از فعالیت در فضای مجازی و حقیقی را خواهیم داشت و باید ملاحظاتی را در نظر بگیریم تا کودکان برای ورود به فضای مجازی و استفاده از تلفن‌ همراه و تبلت آسیب نبینند و بدین منظور نیازمند همکاری اولیا هستیم.

یکی از انتقادات افرادی که نگاه تخصصی به فعالیت‌های دینی و قرآنی دارند، تعدد و تکثر این فعالیت‌هاست. البته فراوانی کمی آنها حُسن است، اما انتقاد وقتی مطرح می‌شود که یک نفر به‌ عنوان مربی یا معاون پرورشی مدرسه بخواهد این فعالیت‌ها را مدیریت کند. امروز اداره کل قرآن، عترت و نماز، اداره فرهنگی، سازمان دانش‌آموزی، سازمان بسیج دانش‌آموزی، تشکل‌های مختلف هلال ‌احمر، تشکل‌های مختلف فعالیت‌های متعددی دارند که تمام آنها را یک نفر در مدرسه مدیریت می‌کند و این انتقاد به ما وارد است، اما پاسخ ما دقیقاً همان پاسخ به سؤال مطرح‌شده است.

 

بسته‌ای از فعالیت‌های متنوع و جذاب و انگیزه‌بخش را ارائه می‌دهیم تا بتوانیم افرادی را با سلیقه‌های گوناگون جذب کنیم. همه آن بسته‌ها ‌مذهبی نیست، یعنی آنجایی که همکاران ما در حوزه فرهنگی و هنری حتی کار هنری ارائه می‌دهند آنجا هم اگر خاستگاه آن فعالیت هنری آموزه‌های دینی و آموزه‌های اهل‌بیتی باشد به طرز نامحسوس و چراغ خاموش فعالیت‌های تربیتی خود را در قالب هنر ارائه می‌دهیم. از ۱۵۰ عنوان فعالیت‌ فرهنگی و هنری مدارس ۲۴ عنوان در حوزه اختیار اداره کل قرآن، عترت و نماز است. بعید می‌د‌انم که دانش‌آموزی در تور صیاد‌های ما قرار نگیرد، برای مثال دانش‌آموزی که صدای خوب و زمینه قرآنی دارد در مسیر فعالیت‌های قرآنی قرار می‌گیرد. هیچ دانش‌آموزی را پیدا نخواهید کرد که به اردو علاقه نداشته باشد. لذا اردو‌هایی را با عناوین متفاوت و به بهانه‌های مختلف برگزار می‌کنیم تا قشر خاکستری را پوشش دهیم و اگر مدیران مدارس و اولیا با ما همکاری کنند، دیگر شاهد حضور قشر خاکستری در مدارس نخواهیم بود.

گاهی در یک خانواده ۴ نفره، پدر و مادر اهل دین، مذهب و ولایت باشند، اما فرزندان طوری که والدین می‌خواهند تربیت نمی‌شوند. مادر خانواده چادری است، اما نتوانسته دخترش را چادری یا اهل حجاب کند. به ‌هر حال همین اتفاق در گستره وسیع‌تری در حال وقوع است. تلاش می‌کنیم که آسیب‌های اجتماعی را کاهش دهیم، اما ناگزیر وجود دارند. امیدواریم که با فعالیت‌های مؤثر بتوانیم این روند را کاهش دهیم.