ایران اجلاس منطقه‌ای برای مقابله با ریزگردهای سمی برگزار کند

محمد الموتی، فعال محیط زیست و تسهیلگر توسعه پایدار، در گفت‌وگو با ایکنا، به تشریح منبع خارجی و داخلی ریزگردهایی که هم‌اکنون ایران را درنوردیده است، پرداخت و گفت: یک نکته اساسی را باید در سطح کلان بپذیریم؛ نه فقط کشور ایران بلکه تمام زمامداران کشورهای غرب آسیا باید با این حقیقت به طور واقعی روبه‌رو شوند که این منطقه بیش از سایر نقاط جهان تحت تأثیر تغییرات اقلیمی و گرمایش جهانی زمین قرار دارد.

وی با اشاره به اینکه در تمامی کشورهای منطقه سال‌هاست که کارشناسان و فعالان محیط زیست هشدارهای مربوط به محیط زیست از جمله ریزگردها را اعلام کرده‌اند، گفت: این هشدارها توسط مسئولان کشورها مورد بی‌توجهی قرار گرفته اما اکنون همه مسئولان باید با این واقعیت روبه‌رو شوند که برای حل بحران‌های زیست محیطی منطقه از جمله ریزگردها باید کنار هم بنشینند و یک برنامه عمل مشترک به طور فوری طراحی و اجرا کنند.

ایران فوراً اجلاس منطقه‌ای زیست محیطی برگزار کند

الموتی پیشنهاد کرد: ایران به سرعت پیشنهاد برگزاری یک اجلاس بین‌المللی با حضور تمام کشورهای منطقه را برای تدوین و تصویب یک توافقنامه زیست محیطی که مقابله با ریزگردها می‌تواند دروازه ورود به این توافقنامه باشد، مطرح کند.   

وی ادامه داد: ما باید با واقعیت گرمایش جهانی و تغییرات اقلیمی مواجه شویم. بر اساس گزارش‌های معتبرترین پژوهشگاه‌ها و دانشگاه‌های جهان یکی از نقاطی که بیشترین آثار گرمایش جهانی و تغییرات اقلیمی در آن نمود و ظهور دارد منطقه غرب آسیا و جایی است که ایران، عراق، سوریه، کویت، عربستان، بخشی از مصر، چند کشور شاخ آفریقا، فلسطین، لبنان، ترکیه(کمتر از سایر کشورها)، افغانستان، پاکستان و کشورهای حاشیه خلیج فارس قرار دارند.

غرب آسیا در معرض بیشترین تأثیر مخرب تغییرات اقلیمی

این فعال محیط زیست خواستار حضور اساتید و پژوهشگران در منطقه غرب آسیا برای بررسی اثرات تغییرات اقلیمی شد و گفت: تغییرات اقلیمی اثرات گسترده‌ای دارد که یکی از این آثار تولید گرد و غبار و ریزگردهای محلی و منطقه‌ای است. البته این یک الگوی جهانی است که اثر خود را در همه جای جهان می‌گذارد اما در منطقه غرب آسیا این اثر بیشتر است.

وی وقوع بی‌ثباتی، جنگ‌های متعدد، فقر، خشکسالی و مدیریت نادرست سرزمین توسط تمام کشورهای منطقه را از دیگر دلایلی دانست که تغییرات اقلیمی اثر خود را بیشتر از سایر نقاط بر منطقه ما گذاشته است و گفت: بخشی از آنچه ما به آن مدیریت ناپایدار سرزمین اطلاق می‌کنیم در کشورهای اطراف ما با درجات بیشتری اعمال شده که ناشی از ‌بی‌ثباتی مدیریتی به دلیل جنگ‌ها و درگیری‌ها در سه دهه گذشته بوده است.

تا زمانی که توافقنامه زیست محیطی بین‌الدولی نباشد موفق نخواهیم شد

الموتی به تصمیم دولت‌های منطقه برای محافظت از داشته‌های منابع طبیعی خود در شرایط موجود اشاره کرد و گفت: مسئولان کشورهای منطقه هنوز با این واقعیت روبه‌رو نشده‌اند که هر قدر هم در داخل مرزهای سرزمینی از منابع زیست محیطی خود مراقبت کنند، تا زمانی که در کنار هم وارد یک توافقنامه بین‌الدولی و منطقه‌ای نشوند، نمی‌توانند مشکل را حل کنند.

وی ادامه داد: از 30 تا 40 سال پیش محققان می‌دانستند و اعلام می‌کردند که شرایط اقلیمی به چه سمتی خواهد رفت؛ این آگاهی به جای اینکه دولت‌ها را به سمت همکاری منطقه‌ای سوق دهد، به سمت تصمیمات داخلی سوق داد و همین نگاه بود که موجب شده کشور ترکیه انبوهی از سدها را برای نگه داشتن آب در داخل کشور خود و بستن سرچشمه‌های رودهای دجله و فرات، بسازد.  

ایجاد کانون ریزگردها ناشی از تفتیدگی دجله و فرات

الموتی هشدار داد که ساخت این سدها، عملاً تشدید کننده بروز ریزگرد در منطقه شده است و افزود: تفتیدگی ناشی از کمبود آب در دجله و فرات و روند خشکسالی موجود، دشت‌های عراق را تبدیل به کانون‌های اصلی ریزگرد کرده است.

وی در خصوص عملکرد ایران نیز گفت: در همین فضا ایران هم برای حفاظت از منابع خود تصمیم گرفت آب‌های مرزی مدیریت شود و هر آب مرزی که از کشور خارج می‌شود طوری مدیریت شود که باز به داخل کشور بازگردد. اما چرا این تصمیم گرفته می‌شود؟ به دلیل عدم فهم و درک کارکرد محیط زیست در ذهن مسئولان کشورها. این مسئولان در ایران، عراق، ترکیه، عربستان و ... فکر می‌کنند اگر جلوی خروج آب از مرزهایشان را بگیرند پیروز هستند؛ مثلاً ترکیه فکر می‌کند اگر جلوی آب را بگیرد و سد بسازد پیروز است در حالی که ترکیه نیز در سال‌های آینده مسلماً متأثر از ریزگردهای خانمان‌سوز خواهدبود.

این فعال محیط زیست از هم افزا شدن کانون‌های ریزگرد قدیمی و جدید با هم و تشدید بحران ریزگردها سخن گفت و افزود: کانون‌های قدیمی‌تر ریزگردها در یک قرن اخیر در شاخ آفریقا همواره وجود داشته است. اما این ریزگردها در مسیر حرکت غرب به شرق هضم شده و آثارشان از بین می‌رفت اما اکنون با کانون‌های ریزگرد سوریه، عراق و اردن هم افزا و به سمت شرق حرکت کرده و با کانون‌های داخلی ایران هم افزا شده و تأثیر آنها چند برابر می‌شود. اگر این ریزگردها به سمت شرق افزایش پیدا کند در افغانستان چند برابر اثر مخرب بیشتر خواهدگذاشت.

دیپلماسی محیط زیستی را فعال کنیم

وی تصریح کرد: تا زمانی که مسئله به صورت منطقه‌ای حل نشود، هیچ اتفاق مثبتی در داخل کشورها رخ نخواهد داد و گفت: باید در دیپلماسی محیط زیستی فعال شده پیشنهاد دهنده تشکیل یک اجلاس منطقه‌ای فوری با هدف تدوین و تصویب دستورالعمل منطقه‌ای و قرارداد بین‌المللی برای مبارزه با ریزگردها باشیم.

یک ایرانی با ایران چنین می‌کند؟

وی از عملکردهای مخرب زیست محیطی در ایران به شدت انتقاد کرد و گفت: بخشی از این تصمیمات سیاسی به حدی فاجعه بار هستند که باور اینکه یک ایرانی چنین تصمیمی برای ایران گرفته غیر ممکن است و شک نکنید که در این حوزه نفوذ رخ داده و مسئولان متوجه نشدند که برنامه‌هایی که برای مدیریت سرزمین در ایران ارائه می‌شود اصلاً به پایداری نمی‌انجامد بلکه برنامه‌هایی است که قرار است سرزمین ایران را از قابلیت‌های خودش تهی و ایران را از درون ضعیف کند و دقیقاً همین کار را هم کرده است.

هیچ تالاب سالمی در کشور نداریم

الموتی در ادامه سخنان خود به وضعیت خطرناک تالاب‌های کشور اشاره کرد و گفت: مدیریت ناپایدار منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی موجب شده تقریباً صد درصد تالاب‌های ایران دچار بحران باشند. هیچ تالابی در کشور نداریم که امروز بتوانیم بگوییم سلامت است؛ تالاب‌ها مغز اصلی جلوگیری از بروز کانون‌های ریزگردها هستند. بخشی از این تالاب‌ها به دلیل بیش از 600 سدی که داخل کشور ساخته‌ایم و هر نوع آب سطحی که دیده‌ایم بر رویش شد بسته‌ایم، خشک شده‌اند.

جنایتی که در هورالعظیم رخ داد

وی از جنایتی که در هورالعظیم رخ داد نیز سخن گفت و افزود: در هورالعظیم به جای اینکه چند صد هزار دلار بیشتر هزینه کرده و در تالاب سکو ایجاد کنند، تالاب را خشک کردند در صورتی که واقعاً باید این تالاب زنده بماند. در چنین مواردی نفوذ صورت گرفته که ایران از بین برود و این کار ایرانی جماعت نمی‌تواند باشد که تالاب ارزشمند خودش را از بین ببرد.

الموتی به برداشت فاجعه بار آب‌های زیرزمینی که آبخوان‌ها را دچار تغییرات عمده زمین شناختی کرده است نیز اشاره کرد و گفت: بخشی از این آسیب‌ها غیر قابل بازگشت است و هیچوقت اصلاح نخواهدشد و به دلیل آسیب به آبخوان‌ها در آینده نزدیک، زمین لغزش‌ها خواهیم داشت. باید در نقاط مختلف کشور منتظر فروریختن ساختمان‌ها و فرو رفتن زمین به دلیل زمین لغزش‌ها باشیم.

منشأ داخلی ریزگردهای تهران کجاست؟

وی در خصوص منبع داخلی ریزگردهای تهران نیز گفت: عمده بادهای ما از غرب به شرق می‌وزد. در مسیر غرب به شرق ایران، به خصوص در دامنه جنوبی البرز مرکزی دو دشت بسیار عالی تالابی الله آباد(استان قزوین) و صالحیه (بین کرج و هشتگرد) را داشتیم که هر دو به دلیل دستکاری در بالادست و مدیریت نادرست و فاجعه‌بار تبدیل به کانون ریزگرد شده‌اند.

این فعال محیط زیست ادامه داد: دشت‌هایی که در طول سال سه یا چهار ماه کاملاً آب داشتند و در بقیه سال هم خاک مرطوب داشتند کاملاً دچار خشکی شده‌اند و با کوچکترین نسیم حتی اگر ریزگرد وارداتی هم نداشته باشیم، دچار ریزگردها خواهیم شد و اکنون بیش از 21 میلیون انسان در کرج، تهران و حاشیه‌های این دو شهر تحت تأثیر این دو کانون ریزگرد قرار دارند.

وی از سمی بودن ریزگردها سخن گفت و تشریح کرد: بیش از یک دهه است که به دلیل تحریم‌ها از ورود فیلترها، کاتالیست‌ها و هر چیزی که می‌تواند بخشی از آلایندگی صنایع فرسوده و ماشین آلات غیر استاندارد را کاهش دهد، محرومیم. بنابراین صنایع و خودروهای ما در اوج آلایندگی خودشان قرار دارند. البته حتی زمانی که تحریم نبودیم هم خودروسازهای ما برای اینکه نمی‌خواستند بیشتر هزینه کنند از این کاتالیست‌ها استفاده نکرده‌اند و حتی سراغ تحقیق و توسعه آن هم نرفته‌اند که حداقل در درون کشور خودمان بتوانیم این کاتالیست‌ها را تولید کنیم چون برای آنها مسئله‌ای نبوده است و این یعنی قتل خاموشی که نمی‌خواهند مسئولیت آن را بپذیرند.

وی اضافه کرد: ما در تهران بیشتر روزها آلودگی اُزن سطح زمین را داریم که بسیار خطرناک است اما مطرح نمی‌شود. همچنین آلودگی خودروها، ماشین‌آلات، مازوت‌سوزی کارخانه‌ها و نیروگاه‌ها را داریم که به خاطر جانمایی‌هایشان، با کوچکترین نسیمی آلودگی آنها وارد شهرها می‌شوند.

ریزگردها سمی و آلوده هستند

این فعال محیط زیست با تأکید بر اینکه نمی‌خواهیم مدام حرف‌های ناامیدکننده بزنیم، گفت: یک فاجعه دیگر هم این است که اگر 30 سال پیش باد شدیدی می‌وزید و خاک بلند می‌کرد، نهایتاً با مسئله‌ای طبیعی مواجه بودیم و مقداری از خاک سطحی که مرده هست بلند می‌شد و به جای دیگری می‌رفت اما اکنون بیش از 90 درصد تمام خاک‌ها در حاشیه دشت‌ها جنوبی البرز کلاً به سموم و کودهای شیمیایی سمی خطرناک آلوده است و اگر بادی بوزد، دیگر فقط خاک نیست که بلند می‌شود بلکه خاکی سمی و آلوده است که بلند می‌شود و وارد ریه‌های ما می‌شود.

وی در پایان گفت: عامل همه اینها اول از همه ترک فعل‌های متعدد و بعد هم عدم نظارت واقعی و جدی بر اجرای قانون است. بیش از 22 دستگاه در حوزه قانون آلودگی هوا موظف هستند اقداماتی را انجام دهند اما تقریباً 100 درصد آنها به وظایف خود عمل نکرده‌ و قانون مقابله با آلودگی هوا که اتفاقاً از قوانین خوب ما هم هست، به هیچ وجه در کشور اجرا نشده است.

گفت‌و‌گو از زهرا ایرجی