راویان و یاوران و نوادگان امام صادق(ع) در خوزستان

حجت‌الاسلام والمسلمین امرالله شجاعی‌راد، پژوهشگر و استاد حوزه و دانشگاه، در ادامه معرفی یاران و یاوران خوزستانی ائمه(ع)، به مناسبت سالروز شهادت امام صادق(ع)، در یادداشتی که در اختیار ایکنای خوزستان قرار داد، یاران و یاوران و نوادگان امام صادق(ع) در خوزستان را معرفی کرده است:

امام صادق(ع) ششمین امام ما شیعیان اثنی‌عشری است. ایشان به مدت ۳۴ سال(۱۱۴ تا ۱۴۸ هجری قمری) امامت شیعیان را بر عهده داشتند که با خلافت پنج خلیفه آخر اموی  و دو خلیفه نخست عباسی سفاح و منصور دوانیقی هم‌زمان بود.

امام صادق(ع) به جهت ضعف حکومت اموی، فعالیت علمی بسیار بیشتری نسبت به دیگر امامان شیعه داشتند. بیشتر روایات اهل بیت(ع) از امام صادق(ع) است و از این‌رو مذهب شیعه امامی را مذهب جعفری نیز می‌خوانند.

امام صادق(ع) به‌ منظور ارتباط بیشتر با شیعیان، پاسخ به سؤالات شرعی آنها، دریافت وجوه شرعی و رسیدگی به مشکلات شیعیان، سازمان وکالت را تشکیل دادند. فعالیت این سازمان در زمان امامان بعد گسترش پیدا کرد و در غیبت صغرا به اوج رسید. ایشان قبر امام علی(ع) را که تا پیش از آن زمان پنهان بود، به یارانش نشان دادند.

بسیاری از مورخین و محدثین مانند شیخ صدوق و ابن شهرآشوب تصریح کرده‌اند که امام صادق(ع) به دستور منصور دوانیقی و بر اثر مسمومیت به شهادت رسیدند. مدفن ایشان در قبرستان بقیع در کنار قبر پدرانشان؛ امام باقر و امام سجاد و امام حسن(ع) است.

شیخ طوسی در رجال خود از حدود ۳۲۰۰ راوی برای امام صادق(ع) نام می‌برد. شیخ مفید در کتاب الارشاد شمار راویان ایشان را به چهار هزار نفر می‌رساند. ابن‌عقده  کتابی در خصوص راویان امام صادق(ع) داشته است که در آن نام ۴۰۰۰ راوی آمده است.

شیخ عبدالحسین شبستری در کتاب سه جلدی «الفائق فی رواة و اصحاب الامام الصادق(ع)»   ۳۷۵۹ نفر از یاران امام صادق(ع) را معرفی کرده است.

نقش استان خوزستان در گسترش تشیع

استان خوزستان از دیرزمان از پایگاه‌های اصلی تشیع و گسترش آن بوده است. مقام معظم رهبری در دیدار عمومی با مردم اهواز به این نکته اشاره کردند و فرمودند: «اهواز؛ پايگاه مكتب اهل بيت(ع) از 1200 سال قبل ملت ایران، مكتب اهل بیت را از دو جا گرفته است. در واقع همه‌ ملت ایران برای تشیع، وامدار دو مجموعه‌ی انسانی هستند: یكی اهواز است و یكی جبل عامل. در ایران، یكی از مراكز محدود و معدودی كه از 1200سال قبل، پایگاه مكتب اهل بیت بود، همین شهر اهواز شما و منطقه‌ خوزستان است كه همیشه تشیع و دین و محبت و معارف اهل بیت را گرفته و آن را به بقیه‌ مردم ایران منتقل كرده است». (بیانات معظم له در اجتماع بزرگ مردم اهواز ؛ ۱۳۷۵/۱۲/۱۸).

راویان خوزستانی

راویان استان خوزستان نقش مهمی به عنوان راوی و محدث و والی و وکیل داشته‌اند که به شرح احوال آنان اشاره می‌شود:

۱- ابواسحاق ارجانی: از اصحاب امام صادق(ع) است و از راویان حدیث شیعه است. شیخ صدوق در علل الشرایع با چهار واسطه از ایشان روایت می‌کند. عثمان بن عیسی از وی روایت می‌کند.

۲- ابوالحسن ارجانی: از اصحاب امام صادق(ع) است و از ایشان روایت می‌کند. شیخ صدوق در کتاب علل الشرایع با چهار واسطه از ایشان حدیثی را از امام صادق(ع) نقل می‌کند.

بعضی گفته‌اند که گویا این شخص همان ابواسحاق ارجانی است و روایت مذکور همانی است که در دیگر مآخذ به ابواسحاق ارجانی منسوب است.

۳- ابوعلی ارجانی فارسی: از اصحاب امام صادق و امام کاظم(علیهما السلام) و از راویان حدیث شیعه است. او از عبید الرحمن بن حجّاح روایت می‌کند و احمد بن محمد از او.

وی گوید: در سالی که جناب ابوالحسن ثانی، موسی کاظم(ع) را محبوس کرده بودند، از عبدالرحمن بن حجاج پرسیدم: ایشان در دست هارون گرفتار آمده و نمی‌دانم چه خواهد شد. ایشان در باب امام پس از خود چیزی نفرموده‌اند؟ پاسخ داد: گمانم نبود که احدی از این مطلب پرسش کند. بر جعفربن محمد(ع) وارد شدم در حالی‌که دعا می‌کردند و موسی بن جعفر(ع) بر دست راست ایشان نشسته، آمین می‌گفتند. به ایشان عرض کردم فدایتان شوم می‌دانید از همه بریده و به شما پیوسته‌ام و خدمات من به جنابتان را می‌دانید، بعد از شما ولایت به چه کسی می‌رسد؟ فرمود: موسی زره را پوشیده و بر اندامش راست آمده. عرض کردم: دیگر به چیزی نیاز نیست.

۴- ابراهیم بن میمون کوفی: از اصحاب امام صادق(ع) است. وی از کوفیان شیعی بود که برای کار تجاری به اهواز رفت و آمد داشت و در این باره از قصر و اتمام نماز و سجده بر قیر از امام صادق(ع) سوال می‌کند.

۵- حسن بن عبدالله ارجانی: در کتب رجالی شیعی نامی از وی ذکر نشده است. وی از اصحاب امام صادق(ع) است و از وی روایت کرده است. هیثم بن واقد از وی روایتی نقل کرده است که: «من صلّی فی منزله ثم اتی مسجداً من مساجدهم فصلّی فیه خرج بحسناتهم.» .

از این روایت حسن عقیده و شیعی بودن او معلوم می‌شود. ایشان در طریق سید بن طاوس در کتاب سعد السعود نیز واقع شده است که عثمان بن رشید از وی روایت کرده است و او از ابی هارون عبدی و وی از ابوسعید خدری نقل می‌کند. وی برادر حسین بن عبدالله ارجانی است.

۶- حسین بن عبدالله ارجانی: محدث از اصحاب و راویان امام باقر و امام صادق (علیهما السلام) است. کلینی در کتاب کافی روایت صحیحی را از وی نقل می‌کند که ارجانی از مالک مسمعی و نضر بن سوید از وی روایتی در باب کسی که مجبور به خوردن خمر برای مداوا می‌شود نقل کرده است. وی روایات دیگری هم دارد. هیثم بن واقد نیز در کافی از او نقل حدیث کرده است. از دیگر راویان از او نضر بن سوید و فضاله هستند و خود نیز از امام صادق (ع) و مالک مسمعی و محمد بن مروان نقل حدیث کرده است.

۷- عبدالله بن بکر ارجانی: شیخ طوسی و برقی وی را در زمره اصحاب امام صادق(ع) برشمرده‌اند. کشی در رجال خود روایتی را با اسنادش از یونس بن یعقوب و او از عبدالله ارجانی و او از امام باقر (ع) نقل می‌کند. وی در سفر امام صادق(ع) به مکه به همراه ایشان بود و حکایتی را از امام نقل کرده است. وی از امام باقر (ع) هم روایت کرده است و عبدالله بن عبدالرحمن اصم و یونس بن یعقوب و حفص کنانی از او روایت کرده‌اند.

۸- عبدالله نجاشی: والی اهواز در ایام امام صادق(ع) که به امام نامه‌ای می‌نویسد و مشرف به جواب نامه از ناحیه امام می‌شود.

نامه امام صادق(ع) به والی اهواز: «ثمّ انی اوصیک بتقوی الله و ایثار طاعته و الاعتصام بحبله، فانّه من اعتصم بحبل الله فقد هدی الی صراط مستقیم، فاتّق الله و لا توثر احداً علی رضاه و هواه، فانّه وصیّه الله عزّوجلّ الی خلقه لا یقبل منهم غیرها و لا یعظّم سواها، واعلم ان الخلائق لم یوکلوا بشئ من التقوی، فانّه وصّیتنا اهل البیت»:

تو را وصیت می‌کنم به تقوای الهی و ایثار و مقدم داشتن طاعت خدا و چنگ زدن به ریسمان الهی، چرا که اگر کسی به ریسمان الهی چنگ بزند، به راه راست هدایت شده است. پس تقوا را پیشه کن و هیچ کس را بر رضا و خواست خدا مقدم مدار. تقوا وصیت خدا به مردم است که غیر از آن‌ را نمی‌پذیرد و غیر آن را بزرگ نمی‌شمارد و بدان که مردم در هیچ مرحله‌ای از تقوا واگذار نشده‌اند و وصیت ما اهل بیت نیز به آن است.

۹- عمر بن مفضل: محدث و از اصحاب امام صادق(ع) است. می‌گوید: امام صادق(ع) از من پرسید مدتی نبودی، گفتم بله. فرمودند کجا بودی؟ گفتم: اهواز و فارس. بعید نیست که خود وی اهل اهواز بوده باشد.

۱۰- محمد بن مخلّد اهوازی: از اصحاب امام صادق(ع) است. قاسم بن عبدالرحمان هاشمی از وی و او از امام صادق(ع) روایت کرده است.

برخی از نوادگان امام صادق(ع) در خوزستان

خوزستان بزرگ که شامل خوزستان فعلی و برخی از مناطق استان‌های همجوار آن است از مناطقی است که به دلیل نزدیکی جغرافیایی به مناطقی چون کوفه و بصره و بغداد جزء اولین گزینه‌های مهاجرین برای سکونت در آن بوده است. از رهگذر این مهاجرت‌ها سادات طالبی بسیاری در مناطق مختلف آن برحسب شرایط آن روزگار سکنا گزیده‌اند.

یکی از مهمترین منابع اصلی در زمینه مهاجرت سادات بنی الزهرا(ع) کتاب مهم و گرانسنگ «منتقله الطالبیه» است که از مهمترین منابع در حوزه انساب و سادات طالبی است.

این نکته قابل توجه است که درباره تاریخ خوزستان بیشتر به پژوهش‌ها و منابع تاریخی توجه شده و کمتر به منابع و کتب انساب توجه شده است.

در اینجا سه نفر از نوادگان امام صادق(ع) که از واردین به این خطه هستند، ذکر می‌کنیم:

۱- حسن بن الحسین بن الحسن بن ابوالحسن الحسین بن علی بن محمد بن علی بن اسماعیل بن الامام جعفر الصادق(ع): نسبش با هفت واسطه به امام صادق(ع) می‌رسد و از واردین شهر اهواز محسوب می‌شود(منتقله الطالبیه، ص 13).

۲- زید بن عیسی بن الحسین بن عیسی الرومی بن محمد الازرق بن عیسی الاکبر النقیب بن علی العریضی بن الامام جعفر الصادق(ع): نسب وی با شش واسطه به امام جعفر صادق(ع) می‌رسد. وی از واردین شهر اهواز و و جزء سادات عریضی است(منتقله الطالبیه، ص 13).

۳- علی بن محمد الصوفی بن الحسین بن اسحاق الموتمن بن الامام جعفر الصادق(ع): نسب وی با سه واسطه به امام جعفر صادق(ع) می‌رسد و در واقع نتیجه امام صادق‌(ع) محسوب می‌شود. وی از جمله واردین به شهر ارجان است (منتقله الطالبیه، ص18).

در پایان به مناسبت شهادت این امام همام، اشعار ابوهریره عجلی که در فراق امام صادق(ع) سروده شده است، تیمنا ذکر می‌شود:

«اقول و قد راحوا به يحملونه / على كاهل من حامليه و عاتق
‏أتدرون ما ذا تحملون الى الثّری / ثبيرا ثوى من رأس علياء شاهق
‏غداة حثى الحاثون فوق ضريحه / ترابا و اولى كان فوق المفارق‏

مى‌گويم: همانا به سوى پیکر امام صادق(ع) رفتند.
و آن را بر شانه و دوش خود گرفتند و حمل كردند.
آيا مى‌‏دانيد كه چه شخصيتى را به سوى خاك قبر، حمل مى‏‌كنيد؟
كوه سر برافراشته‏‌اى بر فراز بلند و بسيار مرتفع را.
آنها خاک قبر را بر روى پیکر او مى‌‏ريزند.
بهتر اين است كه آن خاک را بر سرهاى خود بريزند.

السلام علیک یا جعفربن محمد الصادق علیه‌السلام و سلام خدا و ملائکه و انبیای الهی بر همه مردان الهی که میراث شیعه را به نسل‌های آینده خود رساندند.