پیام غدیر برای غیرمسلمانان چیست/ لزوم قرائت و تبیین متن خطبه پیامبر(ص)

واقعه غدیر چکیده اتمام نعمت و اکمال رسالت خاتم رسولان و سرآغاز امامت وارثانِ به‌حق مُلک و ملکوت است که دلایل و اسناد این واقعه بزرگ و مقدس در کتب عامه نیز به فراوانی دیده می‌شود.

در آستانه عید سعید غدیر خم خبرنگار ایکنا با حجت‌الاسلام والمسلمین محمد عالم‌زاده نوری، معاون تهذیب و تربیت حوزه‌های علمیه به گفت‌وگو نشسته است تا موضوع غدیر و تأثیر آن بر مذاهب اسلامی را بررسی کند.

مشروح این گفت‌وگو را با هم می‌خوانیم:

ایکنا ـ آیا می‌توان مدعی شد که غدیر برای غیرشیعیان و غیرمسلمانان امروز هم پیام قابل توجهی دارد؟

موضوع غدیر در فرهنگ اسلامی یک موضوع کاملاً سیاسی است. در واقع پروژه خدای متعال برای نظام عالم و برای بشریت این است که زمین یکپارچه تحت حاکمیت خدا و دین خدا قرار بگیرد. غدیر پروژه خداوند است، یعنی خدا یک کلان پروژه دارد و آن را دنبال می‌کند، لذا این کلان پروژه خود را مخفی نکرده و در قرآن و سایر کتب آسمانی بیان کرده است، بطوری‌که در آیه ۱۰۵ سوره انبیاء می‌فرمایند؛ «وَلَقَدْ کَتَبْنَا فِی الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّکْرِ»، ما در زبور و تورات گفتیم، الان هم در قرآن می‌گوییم، پروژه ما این است؛ «أَنَّ الْأَرْضَ یَرِثُهَا عِبَادِیَ الصَّالِحُونَ»، یعنی کل زمین، یکپارچه باید در اختیار بندگان صالح قرار بگیرد. این حاکمیت بندگان صالح خدا بر روی زمین پروژه و طرح خدا برای عالم است و در آیه ۱۲۸ سوره اعراف بیان می‌فرمایند؛ «إِنَّ الْأَرْضَ لِلَّهِ یُورِثُهَا مَنْ یَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ»، در آخر این زمین در اختیار متقین قرار می‌گیرد و این اتفاق باید بیافتد، همچنین در آیه ۳۳ سوره مبارکه توبه، فرمودند؛ «هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَى الدِّینِ کُلِّهِ، خدایی که رسول خود را به هدایت و دین حق فرستاد تا آن را بر همه ادیان عالم تسلط و برتری دهد»، یعنی این دین در کل زمین باید به صورت یکپارچه پرچمش زده شود و امام این دین، امام کل زمین باشد، اداره تمام نهادهای بین‌المللی توسط آن امام رقم بخورد. این کلان پروژه پروردگار است. تا این اتفاق هم نیفتد گویا خدای متعال به خواسته خودش نرسیده و همینطور ادامه خواهد داشت.

مفاد و مضمون واقعه غدیر

پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «اگر از عمر دنیا یک روز باقی مانده باشد، خداوند آن‌روز را طولانی می‌کند تا مردی از فرزندان مرا مبعوث کند که اسم او مانند اسم من است و زمین را پر از عدل و قسط می‌کند، همان‌گونه که پر از ظلم شده بود»، لذا اگر یک روز از عمر زمین باقی بماند باید این اتفاق بیفتد.

داستان غدیر یک مفاد و مضمون سیاسی دارد، یعنی بحث حاکمیت است که حاکمیت با چه کسی باشد؟ حاکمیت در کل زمین با خدای متعال و اولیای خدا باشد و در غدیر خم پیغمبراکرم(ص) این را مورد توجه و تأکید قرار دادند که حاکمان باید صالح باشند و صلاحیت حاکمان هم از ناحیه خداوند متعال بوده و مشروعیت حکومت نیز از ناحیه خداوند متعال باید تأیید شود.

توجه جوامع بشری به حاکم و حاکمیت

آن پیامی که غدیر خم برای غیرمسلمانان و غیرشیعیان دارد همین است که آن‌ها باید به مسئله مهم حکمرانی و حاکمیت حاکمان شایسته و صالح توجه کنند، چرا که هر کسی شایستگی لازم در این امر را ندارد و زمامدار جوامع انسانی باید دارای چه صلاحیت‌هایی برای حکومت و حاکمیت داشته باشد.

ایکنا ـ آیا غدیر می‌تواند راهی برای وحدت مسلمانان شمرده شود؟ چرا گاهی در مسیر تفرقه از این رویداد مهم سوء استفاده می‌کنند؟

بله. حضرت فاطمه زهرا(س) در خطبه فدک دارند که؛ «و طاعتنا نظاماً للملة و امامتنا اماناً للفُرقة، .. و اطاعت از ما اهل‌ بیت(ع) نظم آیین و شریعت را به دنبال دارد». خدای متعال امامت را قرار داده برای اینکه وحدت امت حفظ شود، یعنی عکس آن چیزی که گاهی تصور می‌شود نه تنها غدیر مایه تفرقه نیست، بلکه مایه اتحاد امت اسلامی است (نظاماً للملة).

حدیث غدیر، حدیثی بین‌الفرقین

موضوع غدیر، موضوعی است که در تمام منابع اهل‌ سنت چه بسا بیش از شیعه به آن پرداخته شده است و مسائلی وجود داشته که این منتشر نشده یا کمتر به آن توجه داده شده است، اما با روایات و منابع اهل‌ سنت، موضوع غدیر را می‌شود اثبات کرد و هم خیلی به آن توجه داد. بسیاری از کسانی که در اهل‌ سنت به تفکر شیعی گرایش پیدا کرده‌اند، به واسطه همین ماجرای غدیر بوده که در منابع و روایات معتبر خودشان به صورت متبادر مطرح شده است. حدیث غدیر از معدود احادیث متبادر بین‌الفرقین (شیعه و سنی) محسوب می‌شود؛ بنابراین خطبه غدیر ظرفیت خیلی خوبی دارد، برای اینکه مایه وحدت شود.

آن چیزی که می‌آید وحدت‌شکنی می‌کند، اهانت کردن‌ها و به اصطلاح هتک حرمت‌ها است که به هیچ وجه درست و مورد تأیید نیست و وحدت را از بین می‌برد. اما تأکید بر ماجرای غدیر، مضمون و مفاد حدیث غدیر، با همان سبکی که در خطبه آمده با استفاده از همان فرمایشات پیغمبر اکرم(ص) که در منابع کهن اهل‌سنت آمده، به هیچ وجه اثر سوء و وحدت‌شکن ندارد، آنچه که دل‌ها را از هم دور و تفرقه ایجاد می‌کند و وحدت را از بین می‌برد، جنبه سلبی صریح غیرمحترمانه‌اش است که همراه نوعی اهانت و هتک حرمت باشد که علمای بزرگ شیعه با آن کاملاً مخالف هستند. مقام معظم رهبری هم بار‌ها فرمودند به آن وادی وارد نشوید. از این رو خداوند در قرآن کریم در آیه ۱۰۸ سوره انعام می‌فرمایند؛ «وَلاَ تَسُبُّواْ الَّذِینَ یَدْعُونَ مِن دُونِ اللّهِ فَیَسُبُّواْ اللّهَ عَدْوًا بِغَیْرِ عِلْمٍ کَذَلِکَ زَیَّنَّا لِکُلِّ أُمَّةٍ عَمَلَهُم، و کسانى را که مشرکان به جاى خدا مى‌خوانند، دشنام ندهید که آنان نیز خدا را از روى دشمنى که برخاسته از نادانى است، دشنام مى‌دهند». سب و اهانت نکنید به بزرگان آن‌ها که آن‌ها هم به بزرگان شما اهانت نکنند و به خدا اهانت نکنند.

امیرالمؤمنین(ع) در خطبه ۲۰۶ نهج‌البلاغه خطاب به یاران و اصحابش در جنگ صفین فرمودند؛ «إِنِّی أَکْرَهُ لَکُمْ أَنْ تَکُونُوا سَبَّابِینَ، وَ لَکِنَّکُمْ لَوْ وَصَفْتُمْ أَعْمَالَهُمْ وَ ذَکَرْتُمْ حَالَهُمْ کَانَ أَصْوَبَ فِی الْقَوْلِ وَ أَبْلَغَ فِی الْعُذْرِ، وَ قُلْتُمْ مَکَانَ سَبِّکُمْ إِیَّاهُمْ اللَّهُمَّ احْقِنْ دِمَاءَنَا وَ دِمَاءَهُمْ وَ أَصْلِحْ ذَاتَ بَیْنِنَا وَ بَیْنِهِمْ وَ اهْدِهِمْ مِنْ ضَلَالَتِهِمْ، حَتَّى یَعْرِفَ الْحَقَّ مَنْ جَهِلَهُ وَ یَرْعَوِیَ عَنِ الْغَیِّ وَ الْعُدْوَانِ مَنْ لَهِجَ بِهِ؛ سخنى از آن حضرت(ع) هنگامى که شنید گروهى از اصحابش در جنگ صفین، شامیان را دشنام مى‌گویند چنین فرمود: پسند من نيست كه شما دشنام دهنده باشيد، ولى اگر در گفتارتان كردار آنان را وصف كنيد و حالشان را بيان نماييد به گفتار صواب نزديك‏تر و در مرتبه عذر رساتر است. بهتر است به جاى دشنام بگوييد؛ خداوندا، ما و اينان را از ريخته شدن خونمان حفظ فرما، و بين‏ ما و آنان اصلاح كن، اين قوم را از گمراهى نجات بخش تا آن كه جاهل به حق است آن را بشناسد، و آن كه شيفته گمراهى است از آن باز ايستد.»

حضرت معتقدند شیعه نباید اهل سب، بی‌احترامی و اهانت باشد. این روحیه رابطه را خراب می‌کند، ولی نفس مفاد حدیث غدیر خصوصاً با استناد به منابع اهل سنت که مشحون از این مفاد است مایه نزدیکی دل‌ها و قرابت و وحدت می‌شود.

ایکنا ـ به نظر می‌رسد خطبا و منبری‌ها کمتر به متن خطبه غدیر توجه می‌کنند. آیا خواندن متن این خطبه و ترویج آن لزومی دارد؟

این کوتاهی ما است. ما باید فرمایشات ائمه اطهار(ع) را طبق همان سرمنشأ اصلی و معتبر تبیین کنیم، البته در سال‌های اخیر حوزه در قالب برنامه‌های فرهنگی، تبلیغی، آموزشی و مسابقه به آن پرداخته و در جامعه دیده‌ام که جزواتی حاوی متن کامل خطبه غدیر یا داستان واقعه غدیر خم توزیع می‌شود، ولی باز هم ما کم پرداخته‌ایم و در این موضوع کوتاهی کرده‌ایم و هیچ توجیهی ندارد.

یکی از نیاز‌های جامعه امروز ما این است که مؤمنین مستقیماً با منابع دین مثل قرآن، نهج‌البلاغه، صحیفه سجادیه، خطبه فدکیه، خطبه غدیر و سایر احادیث متنوع و پرمحتوایی که در منابع روایی است، مستقیم ارتباط برقرار کنند. البته حرکت‌هایی انجام شده است، ولی باید بیش از این توجه شود.

ایکنا ـ عموما روز عید غدیر و شرح این واقعه مهم تحت تاثیر نزدیک شدن به ماه محرم قرار می‌گیرد.

تبعاً وظیفه مبلغان دینی همین «جهاد تبیین» است. بخشی از این تبیین به معارف عام اسلامی، بخشی اختصاص به معارف شیعی و مذهب، بخشی مربوط به معارف انقلاب اسلامی، مکتب امام خمینی(ره)، منویات مقام معظم رهبری و دستاورد‌های این نهضت عظیم را شامل می‌شود. نفس این نکته که باید گفته شود تا به دست نسل‌های آینده برسد مورد تأکید خود پیامبر اکرم(ص) بوده است به طوری‌ که فرمودند؛ «حاضرین به غایبین بگویند»، یعنی خود حضرت هم این اهتمام را داشتند و در فراز‌های حدیث غدیر هست که حاضران به غایبان این پیام را برسانند.

اگر حق غدیر ادا می‌شد، عاشورا رخ نمی‌‎داد

از مواردی که کمک به دیده شدن غدیر و انتشار پیام غدیر می‌کند، برپایی باشکوه و پر سر و صدای مراسم عید غدیر است به نحوی که شاهد یک تغییر ملموسی در جامعه باشیم.

حضرت امام(ره) فرمودند مکتب اگر بخواهد پایدار بماند باید با آن هیاهو شود. چطور در محرم همه دست به دست همدیگر می‌دهند، هیاهو و شوری برای مکتب شیعه و عزای امام حسین(ع) در همه محله‌ها، مساجد و تکایا برپا می‌کنند، ماجرای غدیر هم اینگونه باید باشد، این جمله را شاید مکرر شنیده‌اید که می‌گویند؛ غدیر پاس‌داشته نشد که کار به محرم رسید. اگر مؤمنان حق غدیر را به خوبی ادا می‌کردند اصلاً ماجرای عاشورا پیش نمی‌آمد. به هر حال ما در ماجرای عاشورا تأسف می‌خوریم و بر آن اتفاقی که رخ داد عزاداری می‌کنیم، در ماجرای غدیر، در پاسداشت غدیر و معرفی محتوای غدیر باید پیشگیری کنیم از اینکه چنین چیز‌هایی اتفاقی نیفتد. پاسداشت غدیر، یک حرکت ایجابی و اثباتی برای نشر فرهنگ تشیع است و این را خطبا، منبری‌ها، واعظان، اهل قلم و بیان باید دنبال کنند. فراتر از آن، توده مردم همه در هر شأن و مسندی که هستند، هرطور که می‌توانند اثرگذار و مروج پیام غدیر باشند، چه در عرصه مجازی یا حقیقی وظیفه خود را نسبت به مکتب انجام دهند، این باعث می‌شود که توجه به حادثه بزرگ تاریخ و نقطه عطفی که خدای متعال در سوره مائده توصیه کرده بیشتر شود؛ «وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ»، یعنی اگر این اتفاق نمی‌افتاد و غدیری نبود، اصلاً رسالت پیغمبر اکرم(ص) ابتر می‌ماند و اسلام نابود می‌شد، لذا همگان باید نسبت به این حادثه تاریخ‌ساز و با عظمت، فعالیت‌های متنوع فرهنگی پر سروصدا و پر هیاهو انجام دهند و ندای غدیر را با بلاغت و صراحت در کل عالم بپیچانیم تا همه مطلع شوند که یک چنین اتفاقی بوده و آماده شوند برای حاکمیت معصوم در سراسر جهان.

گفت‌وگو از اکبر پوست‌چیان