حداقل پیام غدیر علنی کردن جانشینی علی(ع) برای تداوم امر نبوت و خلافت است

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدصفر جبرئیلی، استاد پردیس فارابی دانشگاه تهران، 26 تیرماه در نشست علمی «ابعاد کلامی حدیث غدیر»، که از سوی پردیس فارابی دانشگاه تهران برگزار شد، گفت: خطبه غدیر در آخرین سفر پیامبر(ص) بزرگوار به مکه مکرمه با عنوان حجة الوداع که البته بنده علاقه دارم از آن تعبیر به «حجة البلاغ» کنم، ایراد شد. این حج با تعابیری چون؛ حج بلاغ، حج وداع و حجة الاسلام هم معروف است که هر کدام معنای خود را دارد ولی بنده بیشتر دوست دارم حج بلاغ به کار برود.

وی افزود: حضرت در این سفر چند خطبه خواندند که از سه تا هفت خطبه نقل شده است؛  آیت‌الله سبحانی خطبه‌های پیامبر(ص) را از هفتم تا هجدم ذی الحجه که به غدیر می‌رسد، هفت خطبه نقل کرده است. بنده معتقدم در بحث غدیر باید شش خطبه قبل از خطبه غدیر پیامبر(ص) هم با دقت مطالعه شود زیرا غدیر، تفصیل همان شش خطبه قبلی است گرچه موضوعاتی در هر کدام از خطبه‌ها هست که در دیگری نیست و مشترکاتی هم وجود دارد.

خطبه غدیر فقط بحث امامت نیست

جبرئیلی بیان کرد: نکته دیگر اینکه حدیث «من کنت مولاه فهذا علی مولاه» بخش خیلی کوچک از خطبه بزرگ غدیر است و باز باید ما شیعیان این تاسف را بخوریم که افراد کمی داریم که مانوس با کل خطبه باشند و عمدتا همین یک جمله را در ذهن دارند و از جملات گهربار قبل و بعد غفلت داریم. البته دال مرکزی خطبه غدیر ولایت و امامت امیرالمؤمنین(ع) است.  

وی با تاکید بر اینکه نباید خطبه غدیر محدود به همین یک جمله شود،  اضافه کرد: غدیر صرف یک خطبه و حدیث نیست، بلکه یک طرح و برنامه‌ریزی جدی برای آینده است و نکته دیگر اینکه باید انسجام در متن خطبه مدنظر همه ما باشد و آن اینکه همه عبارات و ارکان و پیام‌های آن را در کنار همدیگر لحاظ کنیم تا به نتیجه‌ای که مدنظر رسول‌الله بوده است برسیم.

خطبه غدیر ابطال افکار پوچ است

جبرئیلی با بیان اینکه غدیر و خطبه آن خنثی‌کننده تمام افکار باطل و توخالی است به برخی ابعاد کلامی خطبه اشاره و تصریح کرد: از جمله کسانی که به خطبه غدیر خوب توجه کرده و به زوایای ناگفته آن پرداخته‌اند مقام معظم رهبری هستند. ایشان خیلی بر حقیقت غدیر تاکید دارند و اینکه آن را صرفا محدود به اثبات امامت امیرالمؤمنین(ع) نکنیم.  

وی با اشاره به تاکید خطبه و شروع آن با بحث توحید، اضافه کرد: گرچه دال مرکزی در شیعه امام و اهل بیت(ع) است ولی حتما باید این نکته را مورد تاکید قرار دهیم و در خطبه هم آمده که ما توحید محور هستیم البته با قرائت اهل بیت(ع) و توحیدی را قبول داریم که از طریق اهل بیت(ع) به ما برسد.

جبرئیلی با بیان اینکه گفته شده کلام شیعه امامت‌محور است، درست نیست، گفت: پیامبر(ص) با عبارات بسیار زیبا و قشنگ در این خطبه به توحید پرداخته و به دو صفت مهم یعنی علم و قدرت خدا اشاره دارد و اول به صفت علم اشاره کرده است. شیخ مفید و علمای دیگر هم بر صفت علم الهی تاکید کرده‌ و متذکر شده‌اند که صفات خداوند به همین صفت برگشت دارد. احاطه خدا، غلبه بر هر چیز و ... همه نشانگر  علم الهی است.

تجلی جامعیت اسلام در خطبه غدیر

استاد حوزه و دانشگاه بیان کرد: حضرت در این خطبه به خوبی به جامعیت دین اسلام اشاره کرده و فرموده است؛ معاشر الناس ان الحج و العمرة من شعائر الله ...؛ دوباره بعد از چند فرازی که درباره حج سخن گفتند با همین تعبیر «معاشر الناس ...» به اقامه نماز و پرداخت زکات و امر به معروف و نهی از منکر اشاره دارند و به قرآن توجه می‌دهند که معاشر الناس ان القرآن ...؛ معاشر الناس التقوی التقوی.

جبرئیلی تصریح کرد: یکی از ویژگی‌های ائمه(ع) هدی توجه و عنایت به قرآن بوده است و بیانات و فرمایشاتشان را به قرآن مستند می‌کردند و پیامبر(ص) هم در این خطبه چنین کاری کرده‌اند و به یاد قیامت و معاد و میزان و محاسبه اعمال و ثواب و عقاب متذکر می‌شوند. به اخلاق متذکر شده و تاکید دارند من جاء بالحسنه فاصیب علیها، یعنی هر کسی حسنه‌ای بیاورد خدا ثواب و پاداش او را در دنیا و آخرت خواهد داد زیرا پاداش برخی نیکی‌ها امکان پاداش در دنیا ندارد و حتما آن فرد در آخرت نتیجه آن را خواهد  دید.

استاد دانشگاه تهران با اشاره به جامعیت غدیر، اضافه کرد: آیت‌الله خامنه‌ای اشاره‌ای به جامعیت این خطبه دارند و فرموده‌اند جامعیت خطبه غدیر دو نوع است؛ یکی جامعیت محتوایی نسبت به معارف و آموزه‌های دینی و دیگری جامیعت زمانی یعنی خطبه برای تمامی ادوار بشریت است.

ولایت؛ مهمترین بخش غدیر

جبرئیلی با اشاره به بعد ولایت و امامت در خطبه غدیر، بیان کرد: مهمترین بخش غدیر همین بحث است و بیشترین بخش از فرمایشات نبی مکرم اسلام(ص) در این زمینه و جایگاه و فضائل امام علی(ع) و ولایت و امامت و قسمتی هم در مورد مهدویت است. گریزی هم در فرمایش پیامبر(ص) به بحث نفاق و منافقان و جریان نفاق است.

استاد دانشگاه تهران تصریح کرد: تقارن فرمایشات پیامبر در این خطبه با فرمایشات دختر بزرگوارشان در خطبه فدکیه چه در بحث توحید و چه در بحث منافقان و مباحث امامت بسیار زیباست و می‌تواند موضوع رساله و پایان‌نامه در سطح دکتری و ارشد باشد. همچنین موضوع دیگر در این خطبه، پرداختن به دوستان اهل بیت(ع) و ویژگی و برکاتی است که متوجه آنها می‌شود.

وی ادامه داد: همچنین حضرت از بیعت سخن گفته و از مردم خواستند که با امام بیعت کنند و از نبوت هم بحث مستقلی نشده است زیرا نبوت، بدیهی بوده و مخاطبان غدیر، حضرت را به عنوان نبی قبول داشته‌اند گرچه باز فرازهایی در این زمینه شاهد هستیم از جمله فرموده‌اند: من صراط مستقیم هستم و بعد از من صراط مستقیمی که باید از آن تبعیت کنید علی(ع) است و بعد از علی(ع) فرزندان ایشان و اشاره‌ای که به ثقل اصغر و اکبر کرده است.

جایگاه علم علی(ع)

جبرئیلی با اشاره به تاکید خطبه بر علم امام، بیان کرد: در فرازی بیان شده که «ما من علم الا و قد احصاه الله ...» هیچ علم و دانشی نیست که لازمه نبوت و امامت باشد و خدا آن را در اختیار من نگذاشته باشد «وکل علم علمته فقد احصیته فی امام المتقین» و هر علمی که خدا در اختیار من گذاشته است من در اختیار امام متقین قرار داده‌ام و هیچ علمی در اختیار من نیست مگر اینکه آن را در اختیار علی(ع) گذاشته‌ام. امام علی(ع) امام هدایت است و مردم مراقب باشید از مسیر و راه علی(ع) منحرف نشوید و مبادا محبت دیگران در دلتان طوری باشد از محبت علی(ع) دور شده و نفرت بیابید. از ولایت علی(ع) استنکاف نکنید چرا که علی(ع) عامل هدایت به راه مستقیم است.

استاد دانشگاه تهران اضافه کرد: در ادامه بیان شده که تا زمانی که رزق بشریت و خلق در نظام هستی است علی(ع) بعد از من افضل الناس من ذکر او انثی است. پیامبر(ص) حداقل سه بار این ویژگی‌های علی(ع) را به مردم نشان داد؛ اینکه راه هدایت و آگاهی‌ها در نزد علی(ع) است. اولین بار در ماجرای انذار عشیره اقربین است که پیامبر(ص) فرمود هر کسی به من ایمان بیاورد جانشین و خلیفه و وصی بعد از من است. برخی خندیدند و مسخره کردند که یک فردی که هیچ ثروت و مکنت و قدرتی ندارد گفته اگر کسی به من ایمان بیاورد جانشین من است تو اول خودت را ثابت کن و بعد جانشین تعیین کن ولی پیامبر(ص) در اینجا دستش را در دست علی(ع) گذاشت و او را وصی و خلیفه خود تعیین کرد.

اعلام امامت علی(ع) در مدینه با عقد اخوت

وی ادامه داد: بار دوم در جایی بود که حضرت وارد مدینه شدند و حکومت تشکیل دادند و مردم به استقبال پیامبر و مهاجران آمدند. جایی که همه درخواست داشتند پیامبر(ص) در منزل آنها ساکن شود ولی افسار شتر را رها کرد و شتر به در خانه پیرزن نابینایی رفت که با دعای پیامبر(ص) بینا شد؛ همه در اینجا با هم عقد اخوت بستند و فقط علی(ع) تنها ماند و پیامبر(ص) دست ایشان را گرفت و با علی عقد اخوت بست تا نشان دهد اگر علم و آگاهی می‌خواهید در نزد علی(ع) است.

جبرئیلی بیان کرد: بار سوم هم وقتی است که ده سال از آن عقد اخوت گذشته است و جامعه مدنی پر و بال گرفته و پیامبر(ص) ندای رحیل می‌دهد در منطقه غدیر دست علی(ع) را در نزد بیش از 100 هزار نفر در دست خود گرفته است و امامت او را اعلان می‌کند. غدیر روز نصب نیست بلکه روز اعلام و ابلاغ نصب است زیرا نصب قبلا انجام شده است لذا اینکه برخی می‌گویند غدیر روز اعلان نصب و جانشینی نبود بلکه فقط اعلام کاندیداتوری بود؛ می‌گوییم باشد و ما هم در مقام وحی تنزل می‌کنیم ولی آیا غدیر مؤید این نیست که علی(ع) قطعا کاندیدای جانشینی برای استمرار امر نبوت و حکومت است پس چرا او را کنار زدند و سراغ کسانی رفتند که علم و آگاهی و شناخت پیامبر(ص) را نداشتند.

غدیر و تداوم رسالت همه انبیاء

وی با بیان اینکه غدیر اوج خط تمامی رسالت‌های انبیاء گذشته است، افزود: مقام معظم رهبری فرمودند غدیر را نباید در حد نصب و یا یک معرفی ساده تلقی کرد البته در این تردیدی نیست که پیامبر(ص) امام علی(ع) را در حضور مسلمین به خلافت منصوب کرد و این مطلب توسط محدثان شیعه و سنی نقل شده ولی نباید در این حد متوقف باشد، مسئله این است که از دوره حضرت آدم که رسالت‌ها شروع شد و بارها و بارها حکومت‌های نبوی مانند سلیمان و داود تشکیل شد آنجایی که ترکیب بدیع و شیوای دین و سیاست در اوج خود به یک سنت ماندگار تبدیل و هدایت جامعه را برعهده گرفت، غدیر است. 

استاد دانشگاه تهران گفت: با کمترین دید غدیر دو پیام دارد؛ اول اینکه حداقل جانشینی امام علی(ع) برای تداوم امر نبوت و نه فقط خلافت ظاهری اعلام شد و پیام دیگر اینکه پیامبر(ص) الگو و شاخص برای مسلمین تعیین کرد تا روز قیامت.