طبق فتوای امام خمینی(ره) نهی از منکر با وجود احتمال خطر «حرام» است
حجت‌الاسلام محمد سروش محلاتی ضمن اشاره به فتوای امام خمینی(ره) مبنی بر حرمت نهی از منکر در صورت خوف از خطر، تصریح کرد: اگر شخص احتمال خطر بدهد و با این وجود به میدان بیاید و آسیب ببیند، ما این فرد را سنبل غیرت دینی می‌شناسیم ولی تحریرالوسیله می‌گوید این فرد گناهکار است.
به گزارش ایکنا، سومین شب از مراسم سوگواری ماه محرم، شب گذشته، نهم مرداد، با سخنرانی حجت‌الاسلام و المسلمین محمد سروش محلاتی استاد درس خارج حوزه علمیه قم، با عنوان «حضور جاهلان خطرپذیر» در صفحه اینستاگرام وی برگزار شد که متن آن را در ادامه می‌خوانید؛
جامعه ما جامعه‌ای منکرزده است چون کسانی که درصدد امر به معروف و نهی از منکر برمی‌آیند کسانی هستند که غالبا درک درستی از این فریضه الهی ندارند و امر به معروف و نهی از منکر جاهلانه، خود زمینه‌ای است که در جامعه منکر افزوده شود و گسترش پیدا کند. اگر این امر به معروف‌های جاهلانه نباشد قهرا منکر به صورت طبیعی کاهش پیدا خواهد کرد. جهل در زمینه امر به معروف و نهی از منکر می‌تواند آثار فراوانی داشته باشد. یکی از موارد جهل این است؛ انسانی که خود را مهیا می‌کند منکری را از بین ببرد تشخیص درستی از این نداشته باشد که کجا باید اقدام کرد، کجا باید ایثار کرد و از خطر استقبال نمود و در چه مواردی وقتی انسان احساس خطر می‌کند باید کناره‌گیری کند و وظیفه‌ای ندارد. متاسفانه بسیاری از ما بر اثر یک برداشت غلط فکر می‌کنیم در برابر هر منکری باید سینه چاک کنیم و درگیر شویم. آمادگی داریم در برابر منکرات، خطر و ضرر را بپذیریم. آیا واقعا اسلام از ما خواسته در جامعه در برابر هر منکری آسیب‌ها را تحمل کنیم تا نهی از منکر کرده باشیم؟
دستوری که در سوره بقره هست این است: «وَلَا تُلْقُوا بِأَيْدِيكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ» یعنی خود را به هلاکت نیندازید. اسلام به ما اجازه نداده است به استقبال خطر برویم. اسلام به ما اجازه نداده است جان خودمان را در معرض خطر قرار بدهیم. با توجه به این دستور در مقام نهی از منکر نباید وقتی احتمال خطر وجود دارد به نهی از منکر بپردازیم. تفسیر این آیه شریفه را در مجمع البیان ملاحظه کنید. طبرسی می‌گوید از این آیه استفاده می‌شود در شرایطی که نهی از منکر آسیبی متوجه ما می‌کند تکلیفی نداریم. بعد این سوال را مطرح می‌کند اگر در شرایط خطر امر به معروف ساقط می‌شود چرا امام حسین(ع) از ضرر و از خطر استقبال کرد و حضرت درصدد امر به معروف و نهی از منکر بود؟ طبرسی دو پاسخ ارائه می‌کند. پاسخ اول این است که شاید حضرت گمان نمی‌کرد چنین صحنه‌ای اتفاق می‌افتد. پاسخ دوم ایشان این است امام حسین(ع) می‌دانست خطر دارد ولی اگر اقدام نمی‌کرد باز هم این خطر در برابر حضرت بود چون تصمیم به قتل حضرت گرفته بودند. لذا حضرت شیوه شهادت با عزت را انتخاب کرد. این مفسر بزرگوار حاضر نیست قبول کند حتی در شرایط امام حسین(ع) دوران امر بین این باشد که در اثر نهی از منکر خطری متوجه انسان شود و باید از این کار صرف نظر کند. البته پاسخ‌های دیگری در این زمینه گفته شده از جمله اینکه در مواردی که مسئله مهم باشد انسان باید از شهادت استقبال کند.
در همه رساله‌های علمیه، همه فقها فتوا داده‌اند یکی از شرایط وجوب نهی از منکر این است کسی که می‌خواهد اقدام به نهی کند خود را در معرض خطر قرار ندهد. اگر می‌داند نهی از منکر کند طرف مقابل هتاکی می‌کند، گریبان او را می‌گیرد، با او درگیر می‌شود؛ همه فقها فتوا داده‌اند که نهی از منکر ساقط می‌شود. همان اسلامی که گفته روزه گرفتن در صورت ضرر ساقط می‌شود گفته نهی از منکر هم در صورت ضرر ساقط می‌شود.
این دینداری نیست جهالت است که انسان فکر کند در هر شرایطی وقتی صحنه منکری را می‌بیند باید برخورد کند. برخی فکر می‌کنند این غیرت دینی است. کسی که نمی‌تواند محاسبه درستی کند که در صورت نهی از منکر چه عکس العملی متوجه من خواهد شد و در اثر آن آسیب می‌بیند نباید به عنوان شخص غیور تلقی شود بلکه جاهلانه آسیب دیده است. متاسفانه ما بین این مفاهیم تفکیک نمی‌کنیم.
عزت و غیرت در فقیهی مثل امام خمینی است. ذره‌ای ترس در وجود او نبود. مبارزات او این مطلب را نشان می‌دهد ولی همین فقیه شجاع نترس وقتی در تحریرالوسیله در باب نهی از منکر فتوا می‌دهد به اینجا می‌رسد که اگر امر به معروف و نهی از منکر خطری متوجه شما می‌کند دست بردارید و در این شرایط امر به معروف و نهی از منکر حرام است: «لو خاف على نفسه أو عرضه أو نفوس المؤمنين و عرضهم حرم الانكار».
در فتاوای برخی علمای دیگر مثل آیت‌الله سیستانی در اینگونه موارد که خوف خطر است می‌گویند وجوب امر به معروف ساقط می‌شود ولی امام(ره) می‌گویند امر به معروف در چنین شرایطی حرام است. امام(ره) در بقیه موارد هم همینطور می‌فرمایند. مثلا در بحث حرج، علما بحث می‌کنند رخصت است یا عزیمت است؟ بسیاری از فقها می‌گویند رخصت است ولی امام(ره) می‌گویند عزیمت است. یعنی وقتی فعلی حرجی شد بر من جایز نیست انجام دهم. اگر کسی روزه می‌گیرد و روزه برایش حرجی است، امام(ره) می‌گویند روزه گرفتن این شخص حرام است.
امام در این عبارت تعبیر «خوف» به کار بردند یعنی نیاز نیست انسان علم به ضرر داشته باشد بلکه همین که ترس داشته باشد که «اگر نهی از منکر کردم با من درگیر می‌شوند»، همین نگرانی کافی است. اگر شخص بداند خطر دارد نباید امر به معروف کند، اگر گمان کند همچنین، اگر خوف داشته باشد هم کافی است. حکمش هم این است که این نهی از منکر حرام است.
ما اول باید فرهنگ امر به معروف را بشناسیم، حد و حدود آن را به درستی تشخیص دهیم بعد اقدام کنیم. ما در جامعه‌ای هستیم که عده‌ای اساسا احساس مسئولیت ندارند و لب فرومی‌بندند و در مقابل عده‌ای جاهلانه به میدان می‌آیند. اگر شخص احتمال خطر بدهد و با این وجود به میدان بیاید و آسیب ببیند، ما این فرد را سنبل غیرت دینی می‌شناسیم ولی تحریرالوسیله می‌گوید این فرد گناهکار است و الگو نیست.
انتهای پیام
