اشتغال و تحصیل زنان از عوامل تزلزل خانواده است

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین حسن سراج‌زاده، استاد حوزه و نویسنده کتاب «فمینیسم و خانواده»، 18 آبان در نشست نقد این کتاب، که از سوی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه در اصفهان برگزار شد، گفت: جایگاه خانواده در ایران ضرورت توجه به بحث فمینیسم را نشان می‌دهد. اگر نگاهی به خانواده امروز ایرانی داشته باشیم، با تزلزل و مشکلات جدی روبه‌روست.

وی افزود: تزلزل در نظام خانواده در غرب قطعا عوامل دارد و اگر بخواهیم نشانه تزلزل را در خانواده‌های ایرانی ببینیم، باید به آمار مراجعه کنیم؛ براساس آمار سال 1400 سازمان ثبت احوال، حدود 600 هزار ازدواج در سال داشته‌ایم که 200 هزار ازدواج منجر به طلاق شده است؛ یعنی از هر سه ازدواج یکی به طلاق ختم می‌شود.

خطر فروپاشی خانواده در ایران

سراج‌زاده با بیان اینکه این موضوع نشان‌دهنده فروپاشی خانواده نیست، ولی تداوم این روند و افزایش آن می‌تواند منجر به فروپاشی آن شود، اضافه کرد: نداشتن مهارت‌های ارتباطی، عدم شناخت صحیح از جنس زن و مرد، نشناختن مسئولیت‌، شرایط نامناسب اقتصادی و نیز رواج فرهنگ و سبک زندگی غربی از طریق فضای مجازی و ماهواره از جمله دلایل افزایش طلاق است. باید با بازگشت به فرهنگ اسلامی به خصوص در حوزه اخلاق به تقویت نظام خانواده بپردازیم. فمینیسم ابعاد مختلف سیاسی و اجتماعی دارد که بُعد خانواده یکی از آنهاست و در این کتاب به همین بحث پرداخته‌ام.

وی با بیان اینکه گرایش‌های فمینیستی در جهان وجود دارد لذا در ساختار این کتاب هفت گرایش در زمینه فمینیسم مورد بحث قرار گرفته است، اظهار کرد: ابتدا هر گرایش فمینیستی معرفی و نقد شده و سپس در حوزه خانواده بحث شده است. در نقد هر گرایش گفته‌ایم که هر گرایش چه جوابی در پاسخ به سه سؤال دارد؛ اول، نگاه آن گرایش به علل فرودستی زنان چیست؟ دوم، آرمان و هدفی که برای زنان وجود دارد چیست؟ سوم، راهکاری که ما را به وضع مطلوب و آرمانی می‌رساند چیست؟ بنابراین در هر گرایش دو بخش یعنی معرفی دیدگاه و نقد آن بیان شده است.

سراج‌زاده با بیان اینکه فمینیسم یک واژه فرانسوی است و در اصطلاح تعاریف متعددی دارد، افزود: البته فمینیسم در هر کشور و منطقه‌ای از جهان تعریف خود را دارد و در ایران هم همین‌طور. تلاش اصلی فمینیسم در اصل ایجاد برابری میان زن و مرد در همه عرصه‌ها بوده است. این گروه‌ها معتقدند که زن اگر حقوق برابر داشته باشد، قدرت چانه‌زنی در خانه پیدا کرده و می‌تواند در تصمیمات دخالت کند، ولی اگر زن در خانه محصور شود، چون درآمدی ندارد قدرت چانه‌زنی را از دست خواهد داد و اگر طلاق بگیرد و یا شوهرش بمیرد نمی‌تواند خود و زندگی‌اش را اداره کند.

وی با اشاره به اینکه در ایران هم جنبش‌های زنانه متاثر از غرب و گاه مستقل از آنها ایجاد شده است، گفت: نگاه برابرخواهی زن و مرد در کشور وجود دارد و رشد زیادی داشته است. البته بخشی از آن به سبب برخی رفتارهای نامناسب مردان بوده که سبب شده زنان به این رویکردها گرایش پیدا کنند؛ از جمله این برابرخواهی‌ها در شروط ضمن عقد قابل ملاحظه است و زنان حق تحصیل، حق خروج از کشور، حق اشتغال و... را در ابتدای ازدواج به عنوان شرط مطرح می‌کنند. 

سراج‌زاده روند فزاینده اشتغال و تحصیل زنان را از عوامل تزلزل خانواده برشمرد و گفت: وقتی تمایل زنان به تحصیل و اشتغال زیاد شد، سن ازدواج بالاتر رفت و بسیاری از دختران حاضر نیستند با پسرانی که مدرک پایین‌تری از آنها دارند یا درآمد کمتری دارند ازدواج کنند و این موضوع آثاری داشته است.  

فمینیست‌ها در برخی آرا تجدیدنظر کرده‌اند

در ادامه راحله کاردوانی، عضو هیئت علمی پژوهشکده زن و خانواده، در سخنانی در نقد این کتاب با بیان اینکه خوب بود مسئله فمینیسم به صورت بهتری طرح می‌شد، گفت: طرح بحث بیشتر ناظر به موضوعات و تعاریفی از فمینیست و مربوط به گذشته است. ضمن اینکه منابع مورد استفاده هم عمدتا عربی و فارسی است و از منابع لاتین استفاده نشده است. در حالی که عمده آثار به زبان لاتین است، ولی یک منبع از آن را در کتاب سراغ نداریم. همچنین عمدتا به منابع چند دهه قبل ارجاع داده شده است که با سرعت پیشرفت علم سازگاری ندارد. امروز فمینیست‌ها برخی عقاید خود را نفی کرده‌اند، ولی در این اثر چیزی دیده نمی‌شود. در بحث فمینیسم اسلامی انتظار داشتیم که حداقل نام یک فمینیست اسلامی مهم در کتاب دیده شود. ضمن اینکه مؤلف تمایزی میان فمینیسم ایرانی و اسلامی قائل نشده است.

این پژوهشگر مطالعات زن و خانواده با بیان اینکه فمینیسم اسلامی دو دوره را گذرانده است، تصریح کرد: دوره اول فمینیسم در کشورهای اسلامی است؛ یعنی تعدادی از زنانی که با اندیشه غربی آشنا شده‌اند در فضای مجازی دیدگاه‌های جدید خود را مطرح کردند که این نوع فمینیسم غیرتخصصی است و معیار را برابری زن و مرد می‌داند. اینها با اینکه نظر قرآن و اسلام چیست کاری ندارند و هر چه را که به نفی برابری زن و مرد بپردازد نفی می‌کنند، ولی فمینیسم اسلامی بازتفسیری است که از قرآن و روایات ارائه می‌کنند؛ مثلا در مورد تفسیر نشوز صحبت‌هایی دارند و برخی آن را به زنا تفسیر کرده‌اند که این معنا با معنای نشوز در شیعه کاملا تفاوت دارد و در بحث قوامیت و... هم این‌گونه است.

وی در مورد رابطه تحصیل و اشتغال با رویکرد فمینیسم و تزلزل در خانواده اظهار کرد: در تحولات اجتماعی در کشور بخش قابل توجهی از جامعه به مدلی از عقلانیت رسیده‌اند که نمی‌توانند بار زندگی را به تنهایی بردارند. لذا به دنبال دخترانی برای ازدواج هستند که اشتغال داشته باشند. همچنین تحصیلات تا حد زیادی به تعالی خانواده کمک کرده است.

سیر تفاسیر شیعه درباره زنان

در ادامه سراج‌زاده گفت: گفته شد نامی از فمینیسم اسلامی و تمایز آن با فمینیسم ایرانی برده نشده است، ولی بنده پیشینه و تعریف آن را آورده‌ام و اسامی فمینیست‌های مشهور اسلامی و ایرانی را در پاورقی ذکر کرده‌ام. رسالت کتاب این بوده است که ما بیشتر علل فرودستی زنان، وضعیت آرمانی و راهکارها را بیان کنیم و چون بر این پایه جلو رفته‌ایم، ساختار فعلی به دست آمده است. از این رو الهیات فمینیست چندان مورد توجه نبوده است. البته فمینیست اسلامی یک بحث کلی است و برای ما بیشتر ایرانی‌های مسلمان مدنظر بوده‌اند.

نویسنده کتاب فمینیسم و خانواده در مورد اینکه بحث اخلاق در انتهای کتاب آمده است، اضافه کرد: این موضوع دو علت داشت؛ یکی اینکه اگر قصد داریم با تزلزل نظام خانواده مقابله کنیم، باید به اخلاق اسلامی بازگردیم. دوم، چون گرایش بنده مباحث اخلاقی بود، این موضوع برجسته‌تر شد. همچنین این کتاب 9 سال قبل نوشته شد و به همین دلیل منابع آن جدید نیست و فرصت به‌روزرسانی آن فراهم نشده است.

سراج‌زاده در مورد این موضوع که سیر تفاسیر قرآن در آیات مرتبط با زن و خانواده در طول زمان از افراط به تعدیل و واقعیت منتهی شده لذا تحت تاثیر فمینیسم بوده است، تأکید کرد: تفاسیر اهل سنت به سبب دوری از مکتب اهل بیت(ع) به این آفت گرفتار شده‌اند، ولی تفاسیر شیعه مستثنا هستند؛ مثلا علامه طباطبایی از منبع اهل بیت(ع) استفاده کرده و بدین ترتیب نگاه ایشان به حقوق زنان همیشه واقعی و حقیقی بود.