شهیدصدر نقطه عطف در تاریخ اندیشه اسلامی است

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام‌ و‌ المسلمین علیرضا محمدی‌فرد، عضو هیئت علمی دانشگاه بین‌المللی المصطفی(ص)، 12 بهمن ماه در نشست علمی «پیشینه تفسیر موضوعی شهید صدر» با اشاره به اهمیت برخی از شخصیت‌های بزرگ علمی، گفت: این پرسش همواره وجود داشته است که چرا ما باید در مورد آثار دانشمندان بحث و بررسی داشته باشیم و آراء آن را مورد نقد و نظر قراردهیم.

وی افزود: اگر تاریخ علم را در رشته‌های مختلف مورد بررسی قرار دهیم، چه در تاریخ علم کشور خودمان و چه کشورهای دیگر، به این نتیجه می‌رسیم که در هر علمی از علوم طبیعی و انسانی و ... نظریه‌پردازان بزرگ هر شاخه و رشته علمی با شکل‌دهی ادبیات کلان علمی موجب رونق و گسترش آن علم شده‌اند، به همین دلیل اگر ما این افراد و آثار آنان را شناسایی و تبیین و نقد و بررسی کنیم، به توسعه و تعمیق علم و پیشرفت آن کمک کرده‌ایم و در این فرایند سهمیم خواهیم بود.

حجت‌الاسلام‌ محمدی‌فرد بیان کرد: مثلاً فارابی، ابن سینا و ملاصدرا از برجسته‌ترین فلاسفه قرون گذشته بودند و در دوره معاصر هم کسانی چون علامه طباطبایی در رأس فلاسفه برجسته قرار دارند. همچنین در غرب هم اندیشمندان اندکی وجود دارند که صاحب مکتب هستند. براین اساس شهید صدر را نقطه عطفی در تاریخ اندیشه اسلامی می‌دانیم که با بررسی و نقد آثار ایشان می‌توانیم در تحول و پیشرفت علمی اثرگذار باشیم.

وی با اشاره به تفسیر موضوعی شهید صدر گفت: هر پدیده انسانی، تاریخمند است و اگر بخواهیم آنچنان که حق مطلب است پدیده را بفهمیم باید به صورت تاریخمند و مبتنی بر پیشینه‌شناسی وارد آن شویم و بحث پیشینه در حقیقت مبتنی بر این تاریخمندی است، یعنی قبل از شهید صدر در بحث تفسیر موضوعی چه رخ داده و او چه نوآوری‌هایی داشته است.

مرحله نوپایی تفاسیر موضوعی

عضو هیئت علمی دانشگاه بین‌المللی المصطفی(ص) تصریح کرد: چند مرحله در تفسیر موضوعی سپری شده؛ از جمله مرحله نوپایی که قدمت دیرینه دارد و از سده‌های نخستین اسلامی شکل گرفته و در آثاری چون آیات‌الاحکام و مفردات قرآنی، متجلی شده است.

حجت‌الاسلام‌ محمدی‌فرد گفت: ویژگی مشترک این نوع تفاسیر موضوعی، این است که در آن‌ها یک موضوعی مورد بحث قرار گرفته و یکسری آیات مرتبط با آن برای تبیین و توضیح آن به کار گرفته می‌شود. البته اینکه ما نام تفسیر موضوعی را بر این تفاسیر می‌گذاریم، مراد همان اصطلاح رایج است وگرنه تفسیر موضوعی در نگاه شهید صدر معنای متفاوتی پیدا می‌کند.

وی اضافه کرد: مثلاً آیات الولایه از سوی برخی مفسران موضوعی مورد بحث قرار گرفته است، چون در این نوع موضوعات اختلافات مذهبی و کلامی وجود داشته است و مذاهب کلامی مختلف آمده و بحث کلامی را از منظر مذهب خودشان به جمع‌آوری آیات پرداخته و مباحث خود را ارائه کرده‌اند و به نوعی خواسته‌اند بینش مذهبی خود را بر اساس برخی آیات قرآن به اثبات برسانند.

وی ادامه داد: همچنین واژگان صلات و زکات و ... با کمک آیات قرآن شرح و بسط و تبیین و توضیح داده می‌شود، ویژگی دیگر این نوع تفاسیر این است که ما یا دنبال فهم آیات و کلمات و یا دنبال اثبات یک آموزه کلامی و فقهی و اعتقادی هستیم.

عضو هیئت علمی دانشگاه بین‌المللی المصطفی(ص) اظهار کرد: ویژگی دیگر این تفاسیر آن است که آن‌ها را در برابر تفسیر ترتیبی و با عنوان هویت مستقل مورد توجه قرار نداده‌اند لذا این اتفاق افتاده که این نوع تفاسیر، روشمند هم نشده است.

تفاسیری برای بازگشت به تمدن اسلامی

وی افزود: با گذر این مرحله که هنوز هم نوعی از آن وجود دارد، در قرون اخیر یعنی تقریباً از نیمه دوم قرن 13 و اوایل قرن 14، با یکسری تغییرات و تحولات اجتماعی در جوامع روبرو هستیم و جهان اسلام در مواجهه با غرب سرآغازی برای بازگشت به قرآن گشوده است و این نوع نگرش سبب پیدایش برخی تفاسیر شد که از آن جمله می‌توان به تفسیر کشف الاسرار یا تفسیر مجموعه مقالات سیدجمال الدین اسدآبادی یا نگارش توسط سیداحمدخان هندی، طنطاوی و ... اشاره کرد که برخی از آنها تفسیر موضوعی و برخی علمی بودند.

حجت‌الاسلام محمدی‌فرد تصریح کرد: ایده این نوع تفاسیر این است که ما برای بازگشت به شکوه تمدنی اولیه خودمان باید به قرآن رجوع کرده، به تفسیرنگاری جدیدی رو بیاوریم، با تجارب تاریخی، تمدن اسلامی گذشته را احیاء کنیم و در برابر تمدن غربی حرفی برای گفتن داشته باشیم که این دوره یکسری نمود خارجی داشت.

وی اضافه کرد: شکل‌گیری چند قسم تفسیر مانند تفسیر علمی اجتماعی، ادبی اجتماعی و ... از جمله نتایج این نگره بود. البته تفاسیر علمی با این هدف نوشته شدند که ما با علوم جدید می‌توانیم آموزه‌های قرآنی را بهتر بفهمیم و یا اینکه علم جدید را پذیرفته‌ایم و قصد داریم بگوییم قرآن منافاتی با علم جدید ندارد و منطبق است.

حجت‌الاسلام محمدی‌فرد اظهار کرد: دسته دیگر، تفاسیر ادبی اجتماعی بودند که دنبال ایجاد تغییر نگرشی بودند، یعنی کسانی که به این تفاسیر رو آوردند، قصد داشتند بگویند قرآن را به عنوان منبع معرفتی که برای اجتماع سخن دارد، معرفی کنند و دسته دیگر هم این بود که ما در برابر تفاسر ترتیبی، تفسیر موضوعی داشته باشیم و عمدتاً موضوعات اجتماعی بر قرآن عرضه می‌شد.

اثبات مباحث کلامی و فقهی

وی تأکید کرد: در تفاسیر گذشته به جای فهم قرآن، بیشتر دنبال اثبات مباحث کلامی و  فقهی و ... بودند ولی در تفاسیر موضوعی معاصر، موضوعات علوم اجتماعی و طبیعی که مرتبط با دانش‌های امروز است، محور قرار گرفته است.

عضو هیئت علمی دانشگاه بین‌المللی المصطفی(ص) تاکید کرد: البته شهید صدر نگاهش به تفسیر موضوعی از این حیث نبود بلکه او درصدد ایجاد نظامات مختلف اقتصادی و سیاسی و ... با ابتناء به قرآن کریم و منظومه دین اسلام بود که این امر، نقطه عطف در تاریخ تفاسیر موضوعی محسوب می‌شود.