پیش‌بینی میرزا خلیل کمره‌ای در سال 1323 شمسی برای تحقق حکومت فقها

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین رسول جعفریان، استاد دانشگاه تهران یادداشتی در صفحه شخصی خود نوشته است که می‌خوانید؛

مرحوم میرزا خلیل کمره‌ای کتابچه‌ای با عنوان «فلسفه غیبت بر اساس تقریرات آقای کمره‌ای» تحریر توسط سید محمدحسن جزائری در سال 1323 منتشر کرده است. این کتاب در موضوع مهدویت است و در پایان این گفت‌وگو، بحث به وضعیت در عصر غیبت می‌رسد. کمره‌ای در اینجا به ارائه نوعی طرح برای حکومت فقیه و فقها در آینده می‌دهد که تقریبا در انقلاب اسلامی 57 محقق شد. کمره‌ای آن وقت زنده بود، اما فاصله‌اش با روحانیون انقلابی زیاد شده بود و سال‌های حیاتش بعد از انقلاب را در گمنامی سپری کرد.

زمانی که این گفت‌وگوها می‌شده (1323ش)، هم کسروی و هم حکمی‌زاده، به نوعی به بحث حکومت فقها و مسأله روحانیت پرداخته و آن را مورد حمله قرار داده بودند، دیگران هم جواب‌هایی داده بودند، اما نوع نگاه میرزا خلیل کمره‌ای درباره حکومت دینی و اظهار نظرهای تازه و قدری متفاوت درباره آن جالب است.

پرسشگر بعد از قدری گفت‌وگو، از او می‌پرسد: بنابر این امروز چه باید کرد؟ کمره‌ای می‌گوید: «من نمی‌گویم چه باید کرد و لیکن آرمانی دارم، آن را به شما از قبیل اندیشه‌های دور و دراز می‌گویم. من آن را می‌گویم هر چه می‌شود باداباد. آرمان دارم که متخصصین جهانداری با متخصصین دینداری شرکت کنند و با سعی مشترک موجبات تقدم و پیشرفت مقاصد خود را در پرتو اسلام فراهم آرند، تا پس از آن خود و جهان را مهیا کنند برای این دولت بهیّه و همکاری آن سرآمد رجال». وی سپس از نوع همکاری این دو گروه ـ رجال دین و رجال علم و اداره ـ سخن گفته و می‌افزاید: «آری روزی می‌آید که وزیر جنگ با مرجع تقلید شرکت در نوشتن رساله عملیه می‌نماید در عین سلحشوری».

سوال‌کننده پاسخ تفصیلی می‌خواهد و کمره‎ای می‌گوید: «اگر همه هیئت دولت به علاوه از تخصص خود، مجتهد نیز گردند، هر کدام از رجال دولت، شأن خود را در قسمت خود داشته باشد و در پیرهن خود یا در پهلوی خود، مجتهدی نیز نشانده باشد».

سپس می افزاید: «چه مانع دارد که در جامعه اسلامیان برای «اولی الامر» هیئتی مرکب از متخصصین در هر جهت تشکیل دهند و همه به یکدیگر به نظر تتمیم و اتحاد نظر کنند. عالم مجتهد با دکتر طب، با عالم اقتصاد، با عالم اجتماع، با زعیم سیاسی، مجمعی داشته باشند و هیچ کدام خود را مستغنی از دیگری ندانند و به آراء متبادل وظیفه یومیه مسلمین را که رساله عملیه باشد بنویسند و کار وضع رساله را تنها به عهده مجتهد نگذارند که از جهت عدم توجه به موضوعات اسلوب یا انشاء یا ترجمه باب اعتراض گشوده شود. اینان به او کمک کنند او هم اینان را بپذیرد».

کمره‌ای با ایراد این اشکال که ممکن است گفته شود، مصداق اولو الامر فقط ائمه معصومین هستند، می‌گوید: «ما می‌دانیم که مقصود از اولوالامر ائمه معصومین‌اند ولی مراجعی که بعد از غیاب خود معین کرده‌اند، صلاحیت آن دارند که پس از آنها  صاحب امر و نهی باشند. در حقیقت مراجع، تالی تلو معصوم‌اند، و به منزل ارکان اطاق شورایی هستند که یک تن از آنان موقتا رفته و کار واگذار به دیگران است. اینان اولوالامر در درجه دوم هستند یا بگو به امر اولوا الامرند».

وی باز هم در این باره شرح داده و می‌گوید: «من به اندیشه دور و دراز تصور می‌کنم که این کار بشود. می‌توان تصور کرد که مساله طراز و مداخله پنج نفر مجتهد در مجلس شورای ملی، مقدمه این کار و پله اول این امر گردد».

وی در باره رابطه ایده ظهور و این شرایط که وصف شد، باز به همان نگاه خود بازگشته و عملا شروع ظهور را همین می‌داند: «همین که سیصد و سیزده نفر از افاضل وزرای اسلام، تشکیل یک کنگره‌ای دادند و هر کدام در یک قسمت نظر در امور جهان داشت و تمام امور جهان را تحت نظر گرفتند، به قسمی که برای هیچ قسمی کسری نداشتند، آن روز دولت عالیه اسلام طلوع خواهد کرد. آن روز متخصص آبیاری و کشاورزی و عمران و درخت کاری هرچه برای عمران ممالک اسلامی لازم دید، نقشه می‌دهد، سپس به نفوذ مراجع دینی و فتوای آنها متمکنین اقدام می‌کنند، و متخص معادن در معرفی معادن و منابع و طرز استخراج آنها به مراجع دینی آگاهی می‌دهند و به امضا و فتوای آنها معادن در دسترس عموم می‌آیند».