محاسبه نفس؛ گامی در راستای تربیت اخلاقی است

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) از زنجان، حجت‌الاسلام سیدعلی موسوی، امام جمعه قیدار، ظهر دیروز جمعه 27 اسفندماه در خطبه‌های نمازجمعه قیدار اظهار کرد: يكى از موضوعاتى كه در روايات بسيار تأكيد شده و علماى اخلاق درباره آن بسيار بحث كرده اند، مسأله «محاسبه نفس» است.

حجت‌الاسلام موسوی با اشاره به اینکه تأكيد شده كه هر كس بايد از خود حساب بكشد و حداقل در هر شبانه روز، يک بار خود را محاسبه كند، تصریح کرد: بهترين موقع براى اين كار شب‌ها است كه پيش از خواب، دست كم، چند دقيقه در رفتارمان تأمل كنيم و ببينيم آيا كارهايى كه انجام داده‌ايم درست بوده است يا نه. اگر خطايى انجام داده‌ايم، به آن اعتراف کنیم و در صدد جبران آن برآييم.

وی افزود: امام موسی كاظم عليه السلام فرموده‌اند: «ليس منا من لم يحاسب نفسه في كل يوم فان عمل حسنا استزاده الله و ان عمل سيئا استغفرالله منه و تاب اليه»از ما نيست كسی كه نفس خود را هر روز محاسبه نكند، پس اگر عمل نيكی كرده از خدای تعالی زيادت طلبد و اگر عمل بدی كرده از خداوند طلب مغفرت كند و توبه كند به سوی او.

امام جمعه قیدار تاکید کرد: در این که چگونه باید نفس را «محاسبه» کرد و خود را پاى حساب حاضر نمود و مورد باز خواست قرار داد؛ بهترین روش همان است که در حدیثى از امیرمومنان على علیه السلام نقل شده که حضرت بعد از نقل حدیث پیغمبر اکرم (ص) که فرمود: «أَ لَا أُنَبِّئُكُمْ بِأَكْيَسِ الْكَيِّسِينَ وَ أَحْمَقِ الْحُمَقَاءِ قَالُوا بَلَى يَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ أَكْيَسُ الْكَيِّسِينَ مَنْ حَاسَبَ نَفْسَهُ وَ عَمِلَ‏ لِمَا بَعْدَ الْمَوْتِ وَ أَحْمَقُ الْحُمَقَاءِ مَنِ اتَّبَعَ نَفْسَهُ هَوَاهُ وَ تَمَنَّى عَلَى اللَّهِ الْأَمَانِيَّ»؛ «آیا به شما خبر ندهم که زیرک ترین زیرک ها و احمق ترین احمق چه کسانی هستند؟گفتند به یا رسول الله فرمودند زیرک ترین زیرک ها کسی است که از نفس خود حساب بکشد و احمق ترین احمق های کسی است که تابع هوای نفس خود باشد».

حجت‌الاسلام موسوی با اشاره به اینکه در متون اسلامی نقل شده شخصی از حضرت پرسید: «یا اَمیرَالْمُومِنینَ وَ کَیْفَ یُحاسِبُ الرَّجُلُ نَفْسَهَ» اى امیرمومنان! انسان چگونه نفس خویش را محاسبه کند؟، گفت: امام ضمن بیان مشروحى چنین فرمود:«إِذَا أَصْبَحَ ثُمَّ أَمْسَى رَجَعَ إِلَى نَفْسِهِ وَ قَالَ يَا نَفْسُ إِنَّ هَذَا يَوْمٌ مَضَى عَلَيْكِ لَا يَعُودُ إِلَيْكِ أَبَداً وَ اللَّهِ سَائِلُكِ عَنْهُ فِيمَا أَفْنَيْتِهِ فَمَا الَّذِي عَمِلْتِ فِيهِ أَ ذَكَرْتِ اللَّهَ أَمْ حَمِدْتِيه»؛ «هنگامى که صبح را به شام مى رساند، نفس خود را مخاطب قرار دهد و بگوید: اى نفس! امروز بر تو گذشت و تا ابد باز نمى گردد، و خداوند از تو درباره آن سوال مى کند که در چه راه آن را سپرى کردى؟ چه عملى در آن انجام دادى؟ آیا به یاد خدا بودى، و حمد او را به جا آوردى»؟.

«أَ قَضَيْتِ حَقَّ أَخٍ مُؤْمِنٍ أَ نَفَّسْتِ عَنْهُ كُرْبَتَهُ أَ حَفِظْتِيهِ بِظَهْرِ الْغَيْبِ فِي أَهْلِهِ وَ وُلْدِهِ أَ حَفِظْتِيهِ بَعْدَ الْمَوْتِ فِي مُخَلَّفِيهِ أَ كَفَفْتِ عَنْ غِيبَةِ أَخٍ مُؤْمِنٍ بِفَضْلِ جَاهِكِ أَ أَعَنْتِ مُسْلِماً»آیا حق برادر مومن را ادا کردى؟ آیا غم و اندوهى از دل او زدودى؟ و در غیاب او زن و فرزندش را حفظ کردى؟ آیا حقّ بازماندگانش را بعد از مرگ او ادا کردى؟ آیا با استفاده از آبروى خویش، جلو غیبت برادر مومن را گرفتى؟ آیا مسلمانى را یارى نمودى؟

«مَا الَّذِي صَنَعْتِ فِيهِ فَيَذْكُرُ مَا كَانَ مِنْهُ فَإِنْ ذَكَرَ أَنَّهُ جَرَى مِنْهُ خَيْرٌ حَمِدَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ كَبَّرَهُ عَلَى تَوْفِيقِهِ وَ إِنْ ذَكَرَ مَعْصِيَةً أَوْ تَقْصِيراً اسْتَغْفَرَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ عَزَمَ عَلَى تَرْكِ مُعَاوَدَتِهِ وَ مَحَا ذَلِكَ عَنْ نَفْسِهِ بِتَجْدِيدِ الصَّلَاةِ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّيِّبِينَ» چه کار (مثبتى) امروز انجام دادى؟ سپس آنچه را که انجام داده به یاد مى آورد، اگر به خاطرش آمد که عمل خیرى از او سر زده، حمد خداوند متعال وتکبیر او را به خاطر توفیقى که به او عنایت کرده به جا مى آورد، و اگر معصیت و تقصیرى به خاطرش آمد، از خداوند متعال آمرزش مى طلبد و تصمیم برترک آن در آینده مى گیرد، و آثار آن را از نفس خویش با تجدید صلوات بر محمّد و آل پاکش، وَ عَرْضِ بَيْعَةِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ عَلَى نَفْسِهِ وَ قَبُولِهَا وَ إِعَادَةِ لَعْنِ شَانِئِيهِ وَ أَعْدَائِهِ وَ دَافِعِيهِ عَنْ حُقُوقِهِ و بیعت با امیرمومنان(علیه السلام) را بر خود عرضه می کند و با قبول آن و لعن بر دشمنان و مانعان از حقوقش گناهانش محو می شود؛ هنگامى که این محاسبه (جامع و کامل) را انجام داد، خداوند مى فرماید: لَسْتُ أُنَاقِشُكِ فِي شَيْ‏ءٍ مِنَ الذُّنُوبِ مَعَ مُوَالاتِكِ أَوْلِيَائِي وَ مُعَادَاتِكِ أَعْدَائِي «من به خاطر دوستى تو با دوستانم و دشمنیت با دشمنانم در مورد گناهانت به تو سختگیرى نمى کنم و تو را مشمول عفو خود خواهم ساخت.

حجت‌الاسلام موسوی در ادامه با اشاره به اینکه همواره دفتر عمر انسان در حال ورق خوردن است با تمام شدن سال 95 هم یک برگی از دفتر عمرمان ورق خورد، تصریح کرد: چه خوب است که در برگ برگ این دفتر عمر ایمان و عمل صالح، صداقت و صلح و صفا و مهرورزی نوشته شده باشد و در پایان سال مهر رضایت امام زمان علیه السلام بر آن نقش ببندد و چقدر خوب است که در کنار تحویل سال تحویل حال هم داشته باشیم. همانطور كه سال تجديد مي‏شود، بايد يک تحولی هم در ارواح و اشخاص پيدا شود.

امام جمعه قیدار گفت: عيد واقعی آن وقتی است كه انسان، رضای خدا را به‏دست بياورد، انسان بتواند درون خود را اصلاح كند. امور اين دنیا گذرا است، خوشی‏ها و ناخوشی اين دنيا، بيش از چند روز نيست. آنچه مي‏ماند، آن‏چيزی است كه برای خداوند متعال تحصيل كرده باشيم. باور به این داشته باشیم که‏ همه چيز به دست او است.