تکیه ارمغانخانه؛ احیاگر سنت دیرینه تعزیه در زنجان

به گزارش ایکنا از زنجان، مراسم عزاداری و تغزیه‌خوانی در تکیه حسینی ارمغانخانه یکی از معروف‌ترین تعزیه خوانی‌های ایران است که از حدود ۴۰۰ سال پیش به زبان ترکی برگزار می‌شود و در سال ۱۳۸۹ در شمار میراث معنوی ایران به ثبت ملی رسیده است.
شهر ارمغانخانه، مرکز بخش قره پشتلوی زنجان در ۳۵ کیلومتری زنجان واقع شده و از نظر مختصات جغرافیایی در غرب شهر زنجان استقرار یافته است.
این شهر در بهمن‌ ۱۳۸۷ با تصویب هیئت وزیران به عنوان شهر شناخته شده و تاریخچه آن را می‌توان در دو بخش قبل از اسلام که مربوط به حضور ارمنیان می‌شود و بعد از اسلام مورد بررسی قرار داد.
ارمغانخانه در اصطلاح محلی (ارما خانا) تلفظ می‌شود و از کلمه ایرماکانا گرفته شده است که ایرماک به معنای رودخانه بوده و از ترکی باستان گرفته شده است. ایرماکانا یعنی کرانه رود و به ترکی می‌شود (چایلاغ) و این شهر در کرانه رودخانه‌ای به همین نام قرار دارد.
بررسی‌های تاریخی که از این ویرانه‌ها به عمل آمده حاکی از قدمت چندین هزار ساله شهر است. بسیاری از مورخان به این عقیده‌اند که شهر تاریخی ارمغانخانه توسط یک زلزله مهیب ویران شده و بازماندگان آن، شهری در نزدیکی ویرانه‌های شهر باستانی بنا کرده‌اند.
وجه تسمیه دیگر این شهر از آن لحاظ است که به ‌علت آبادانی و بزرگی ارمغان‌خانه از قدیم مرکز سکونت، حکومت و تفرجگاه سلاطین و خوانین بوده‌است که مدعوین را تحفه‌ای از سوی آنها داده می‌شده و کسی دست خالی ازآنجا برنمی‌گشته است.
پس از اسلام مکتب تشیع در دوران صفویه ترویج یافته و به تدریج مراسم تعزیه‌خوانی در این شهر رایج شده و تاکنون ادامه دارد. در زمان صفویه گروه‌های از طایفه افشار جنوب زنجان به دلایل نامعلومی در این شهر سکنی گزیده‌اند. در دوران قاجاریه و پهلوی این شهر و اکثر مناطق قره پشتلو تحت نفوذ روس‌ها و حزب توده قرار داشته است.
جمیز موریه انگلیسی در زمان سلطنت فتحعلی شاه قاجار جزو هیئتی به ریاست سرهارفورد جونز از طرف پادشاه انگلستان به دربار ایران آمد. کتاب وی که در سال ۱۸۱۲ میلادی در لندن به چاپ رسیده و در آن علاوه بر توصیف شهر زنجان و ایلات ساکن در ناحیه و ولایت خمسه از  کتیبه‌ای در ارمغان‌خانه یاد کرده که بسیار حائز اهمیت و جالب توجه است. متأسفانه گویا اطلاعی از این کتبیه امروزه در دست نیست.
اهالی شهر ارمغانخانه، مسلمان و دارای مذهب شیعه ۱۲ امامی و گویش اهالی این روستا زبان ترکی هستند.
 
قدمت 400 ساله تکیه ارمغانخانه
مراسم عزاداری و تغزیه‌خوانی در تکیه حسینی ارمغانخانه یکی از معروف ترین تعزیه خوانی‌های ایران است که از حدود ۴۰۰ سال پیش به زبان ترکی برگزار می‌شود و در سال ۱۳۸۹ در شمار میراث معنوی ایران به ثبت ملی رسیده است. این مراسم از اول تا چهاردهم محرم و از اربعین تا بیست و هشتم صفر برگزار می‌شود.
تکیه حسینی اعظم ارمغانخانه از قدیمی‌ترین تکیه‌های شمال‌غرب کشور به شمار می‌آید. به نقل از بسیاری از بزرگان درحدود ۴۰۰سال پیش شخصی به نام عیوض نسخه‌های تعزیه را از درگزین همدان آورده که بعدا توسط توکل خان مرحوم مورد ویرایش قرار گرفته است.
توکل خان از بانیان و دست اندرکاران تعزیه درارمغانخانه و از نوادگان ایل ترک افشار بوده و تعزیه را از پدران خود به ارث برده و از مجلس‌نویسان طرفه و نوحه سرایان به نام بوده است که به کار تعزیه ‌پرداخته‌اند و چندین پشت او تعزیه‌خوان، تعزیه‌گردان و از بانیان تعزیه در ارمغانخانه بوده‌اند.
دیدن شبیه در ماه محرم برای اهالی قره پشتلو علی الخصوص ارمغانخانه نوعی عادت و نیایش محسوب می‌شود. فرزند توکل خان، بعد از شور و مشورت، دست به ساختن تکیه‌ای در ارمغانخانه می‌زند.
در این تکیه علاوه برتوکل خان، خاندان عیوض و بعد از آن پسرش اسکندر پس از او ملانجف و بعد از ایشان فرزندش ملاحسین بعد از وی مرحوم میرزا باقر و در آخر کربلایی جواد اسکندری در تکیه ایفای نقش تعزیه کرده‌اند.
انتهای پیام