مطابقت مفهوم «پرستار» در متون دینی با مفهوم احسان

بر اساس روایات پرستار دارای شفقت، مهربانی، محبت، همدلی و حس همدردی با بیمار است، که ارتقای حال روحی و جسمی بیمار را بر اساس وظیفه الهی و قصد تقرب الهی انجام می‌دهد، پرستار از نگاه روایات محسن و نیکوکار شفیقی است که شفا را تنها به‌دست خدای رحمان می‌داند.

پرستار ابتدا بیمار را یاری می‌دهد که بر اساس همان فطرت خویش با خدای متعال مرتبط گردد، بنابراین پرستار از قدرت شفابخشی خداوند در بهبود بیماران استفاده کند تا در اثر این ارتباط و تقاضای شفا از خدای متعال به آرامش روحی و در نهایت به بهبودی برسد بنابراین پاداش پرستارهمانند محسنین است؛ پس پرستاران از زمره محسنین هستند.

پرستاری ازبیمار سبب تعالی، رشد و پرورش صفات نیکو در فرد می‌گردد؛ پیامبر اکرم(ص) در حدیثی درباره روحیه دادن به بیمار و امیدوار ساختن او به زندگی می‌فرمایند: «هرگاه بر بیمار وارد شدید او را به سلامت و طول عمر امیدوار سازید گرچه این امیدوار ساختن در قضا و قدر موثر نیست ولی بیمار را دلخوش می‌سازد و باعث آرامش و تسکین او می‌گردد».

پرستاران مقام محسنین و نیکوکاران را دارا هستند

بنابراین پرستار وظیفه آرامش‌بخشی به بیمار را دارد و در این راه از شیوه سخن‌گویی، همدلی و همدری با بیماران استفاده می‌کنند، پرستار همواره باید بیمار را امیدوار کند و او را به بهبودی دلخوش کند، همچنین پرستار باید انیس بیمار باشد و به او نهایت محبت را نماید بنابراین پرستاران مقام محسنین و نیکوکاران را دارا هستند.

پس در نتیجه پرستار باید همانند نزدیکان بیمار در امر مراقبت از بیمار دلسوز، مهربان، همدرد، آرامش‌بخش و امیدوارکننده باشد، او باید مراقبت را در تمام مدت شبانه‌روز و به‌طور مداوم انجام دهد، در مراقبت از بیمار آنچه مهم است خواست بیمار است پس امری در درون بیمار وجود دارد که به صلاح خویش از دیگران آگاه‌تراست، در این تعاملات درمانی نه تنها بیمار به شفا و بهبودی دست می‌یابد بلکه پرستار نیز به مقام محسنین و نیکوکاران می‌رسد و هر دو به تعالی دست می‌یابند.

علامه مجلسی از حضرت علی‌(ع) نقل می‌کند: شبی تب، وجودم را فرا گرفت و خواب را از من ربود، بدین جهت رسول خدا(ص) نیز تا صبح بیدار بود و شب را بین من و نماز تقسیم می‌کرد، پس از نماز نزد من می‌آمد و جویای حال من می‌شد و با نگاه کردن به من از وضعیت بیماری‌ام اطلاع می‌یافت و شیوه پیامبر(ص) تا طلوع صبح این‌چنین بود. پس از آن حضرت با اصحاب نماز گزاردند در حق من دعا کردند که خدایا علی را شفا ده و سلامتی بخش که به خاطر بیماری‌اش تا صبح نخوابیدم.

خاصیت ذاتی رأفت و قدرت شفابخشی زنان

پرستاری امری است که وابسته به جنس نیست و زن و مرد می‌توانند پرستاری کنند؛ ولی با توجه به بسیاری از روایات اکثریت زنان همراه پیامبر(ص) در غزوات مأموریت مداوای بیماران را بر عهده داشته‌اند به نظر می‌رسد، زن دارای خصوصیات بالقوه و ذاتی است که در امر پرستاری موثر‌تر عمل می‌نماید. یعنی هر جا که نیاز به پرستار است پیامبر(ص) ترجیح می‌داده زنان را با خود برای این امر همراه ببرد؛ انس‌بن مالک نقل کرده است که: پیامبر‌(ص)، ام‌سلیم و گروهی از زنان انصار را با خود به جبهه جنگ می‌برد تا آنان به رزمندگان آب بدهند و مجروحان را مداوا کنند.

پس خاصیتی در ذات زنان وجود دارد که به علت نبودن آموزش دانشگاهی پرستاری در زمان پیامبر(ص) امکان آموختن آن به دیگران وجود نداشته است و پیامبر(ص) سعی نموده از این خاصیت با تمرکز جنسیتی استفاده کند؛ بنابراین پرستاری مختص زنان نیست بلکه در زمان پیامبر به دلیل عدم امکان آموزش اصول آن سعی می‌شده از کسانی که دارای توانمندی بیشتری در پرستاری به صورت ذاتی هستند استفاده کند که از جمله این خاصیت ذاتی رأفت، مهربانی، همدلی و قدرت شفابخشی زنان است. پس پیامبر‌(ص) از این قدرت ذاتی زنان به خوبی در جهت پرستاری از بیماران استفاده نموده است.

مراقبت از خویشان و نزدیکان ارجح است

از آنجا که پیامبر(ص) توصیه می‌کند: «خویشان مراقبین بهتری برای بیماران هستند»، به نظر می‌رسد در امر مراقبت «شفقت» مهم‌تر است و نه مهارت پرستار؛ و مهر و عاطفه در پرستاری مهم‌تر ازمهارت است، در پرستاری از اعضای خانواده فرد اقداماتی انجام می‌دهد که سایرین ممکن است انجام ندهند. بنابراین نمونه عالی پرستاری، مراقبت از اعضای خانواده است.

از مزایای پرستاری بیمار توسط اعضای خانواده می‌توان به ارتباطات قوی عاطفی، فداکاری و ایثار، توجه به همه ابعاد وجودی فرد یعنی جسم و روح، آگاهی کامل از همه مسائل و مشکلات فرد، همواره در دسترس بودن و دائمی بودن مراقبت، راحت‌تر بودن بیمار با مراقب اشاره کرد.

از طرفی طراحی برنامه مراقبتی باید بر اساس خواست و نیاز بیمار و بر مبنای فطرت وی باشد، بنابراین بر اساس سنت نبوی مفهوم پرستاری «محسنانه» شکل می‌گیرد که در آن پرستار بر مبنای مهر و عاطفه به بیمار رسیدگی می‌کند و در این مسیر پرستار به مقام محسنین و نیکوکاران نائل می‌شود.

حضرت زینب(س)؛ الگوی کامل پرستاری نیکوکار

از مجموع مطالب فوق به این نتیجه مهم و اصلی می‌رسیم که  تمام ویژگی‌های پرستاری از جمله احسان و اکرام بر اساس وظیفه‌ای الهی و در جهت رضای خدا، توجه به خویشان، و همچنین ویژگی خاص رأفت و مهر محبت یک زن در پرستاری را حضرت زینب کبری(س) دارا بوده‌اند و آنچنان صحنه دل‌انگیزی از شفقت و محبت را به تصویر کشیده است که نمی‌توان هیچ انسان محسن و نیکوکاری را که وظیفه مراقت خویشاوندان خویش را بر عهده دارد همچون حضرت زینب(س) متصور شد.

حضرت زینب(س) یک پرستار ساده و معمولی که فقط وظیفه مراقبت از جسم همراهان را عهده‌دار باشد نبوده است، بلکه ایشان تجلی کامل هوا‌داری، هوا‌خواهی، کمک و استعانت از تمام جهات روحی و جسمی است، که بر مبنای عشق به خدا استوار گشته است.

پرستار خطاب کردن حضرت زینب(س) ارزش نهادن و نیکو داشتن پرستاری است، که البته وظیفه پرستاران را نیز سنگین‌تر می‌کند، زیرا آن حضرت همیشه به دنبال ارتقای روحی و جسمی بیماران و خویشان بوده‌اند، و به واقع در نهایت کمال ایشان بهترین مراقبت، و پرستاری را به تصویر کشیده‌اند حضرت زینب(س) است که رفتار و منش نیکوکارانه و محسنانه ایشان الگو کاملی برای تمام پرستاران جهان است.

یادداشت ازمحمد گلشنی‌جم