امام باقر(ع)؛ پایه‌گذار انقلاب فرهنگی
گروه اجتماعی: امام محمد باقر(ع) پایه‌گذار و شکل‌دهنده یک انقلاب عظیم فرهنگی بود به طوری‌که بهترین الگو در حوزه فرهنگ نقش تاثیرگذار این امام همام بوده است کمااینکه حوزه‌های علمیه ریزه‌خوار سفره امام باقر(ع) هستند به‌طوری‌که بیشتر علمای اسلام از روایات و احادیثی استفاده می‌کنند که توسط امام باقر(ع) و امام صادق(ع) نقل شده‌اند.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از لرستان، امام محمد باقر(ع) علاوه‌بر سجایای اخلاقی که داشتند در بُعد عبادی همچون آبا و اجداد طیبین خویش در اوج عبودیت قرار داشته و تمام تلاش خود را برای رضای خدا به کار گرفتند.جامعه اسلامی در دوران امام پنجم شیعیان(ع) در شرایط خاصی قرار داشت و دشمن با ایجاد افکار و نحله‌های انحرافی و نفوذ در بنیان‌های فکری و عقیدتی سعی داشت در پی ایجاد انحراف در اسلام بود.
حضرت امام باقر(ع) با تیزهوشی و درایت و در یک حرکت افندی به‌موقع توانستند علاوه‌بر کنترل هجمه‌ها و ضربه‌های دشمنان علیه دین اسلام با یک رویکرد علمی مقابل حرکت دشمنان ایستادگی کرده و پاسخی علمی و قانع کننده به مروجین افکار انحرافی ارائه دهند.
تاسیس مکتب‌خانه‌ها و تربیت شاگرادانی ممتاز و مسلط، روشنی‌بخشی و شناسایی معارف دین از ابعاد مختلف آغاز حرکت علمی و فرهنگی ایشان در برابر افکار و عقاید انحرافی به‌شمار می‌روند.
این حرکت حضرت امام باقر(ع) مبنایی برای مبلغین در شناسایی مسیر اسلام و قرآن‌کریم بوده و این حرکت بزرگ در ادامه راه توسط ائمه‌اطهار به اوج خود رسید و الان هم شاهدیم که علما و انسان‌های تشنه معنویت از سرچشمه جوشانی از علم که ایشان آغاز کرده‌اند چشمه سیراب می‌شوند.
دشمنان در دنیای معاصر هم هجمه‌های شدیدی دارند و با راه‌اندازی جریانات تکفیری در صدد ضربه به اسلام هستند که امید است با آگاهی و درایت علما و مسئولان جهان اسلام و تبعیت آنان از فرهنگ امام باقر(ع) شاهد توسعه فعالیت‌های دینی باشیم.
امام باقر (ع) پایه گذار و شکل دهنده یک انقلاب عظیم فرهنگی بود به طوری‌که بهترین الگو در حوزه فرهنگ نقش تاثیرگذار این امام همام بوده است.
امام باقر(ع) از طریق مقابله با تهاجمات فرهنگی توانست به دین خدمت کند، امام پنجم با وجود خفقان حاکم در زمان خویش بهترین نقش را در مبارزه با جهل و نادانی داشت و به‌واسطه تربیت بیش‌از ۴۶۰ شاگرد آگاه، بصیر و فهمیده در زمینه پاسخگویی به شبهات اقدام کرد و آنها را به جنگ با مخالفان حوزه دین فرستاد و در این عرصه به موفقیت رسید.
امام باقر(ع)؛ امامی‌که سرزمین علم را شکافت
در این‌جا ممکن است این سؤال مطرح شود که چرا پیامبر اکرم(ص) به امام محمدباقر(ع) به‌عنوان «باقر» و «شکافنده علم»، عنایت ویژه‌ای داشت، و چرا جابربن عبدالله انصاری که از شیعیان فهیم و طراز اول امیرمؤمنان علی(ع) بود، این مطلب را به‌طور جدی پیگیری و اعلام می‌کرد؟.
پاسخ آن‌که: در عصر امامان قبل از امام باقر(ع) فرصتی برای تشکل شیعیان و تنظیم و تقیه فقه اسلامی از راه صحیح، به دست نیامد، و این علوم در زیر خاک‌های تیره و تاری که بنیامیه به‌وجود آورده بود، قرار گرفت، امام باقر(ع) نخستین امامی بود که با دست زدن به انقلاب فرهنگی در سطح وسیع، خاک‌های مذکور را شکافت و این علوم را از زیر آن خاک‌ها درآورد و با تربیت شاگردان برجسته، به تاسیس حوزه علمیه پرداخت و هسته مرکزی حوزه را استوار ساخت که پس از او فرزندش امام صادق(ع) بر رونق و گسترش آن افزود.
بنابراین باید توجه داشت که عنایت خاص پیامبر(ص) به این‌که امام باقر(ع)، سرزمین علم را میشکافد و زوایا و اسرار علم را آشکار میکند، بیانگر علم حقیقی اسلام یعنی همان تشیع و محتویات تشیع است و اعلام و تکرار و پیگیری جابر و شعار آمیخته به شعور او که مکرر میگفت: «یا باقرالعلوم یا باقرالعلوم» این بود که مردم را به اسلام ناب که همان خط تشیع راستین است، دعوت کند و خفتگان را از گمراهی و کژروی نجات دهد.
بر همین اساس در شأن امام محمدباقر(ع) گفته شده: «از هیچ‌یک از فرزندان حسن و حسین(ع) آن همه علم و دانش، آشکار نشد که از امام باقر(ع) آشکار است، علومی مانند: تفسیر، علم، کلام، فتوا و احکام و حلال و حرام».
ثمره انقلاب عظیم فرهنگی که توسط امام باقر(ع) پایه‌گذاری شد نقش بسیار مؤثر و سازنده امام صادق(ع) فرزند ایشان شد به طوری که امام صادق(ع) ادامه فعالیت پدر را در حوزه انقلاب فرهنگی و علم ادامه داد.
تا امروز حوزه‌های علمیه ریزه‌خوار سفره امام باقر(ع) هستند به‌طوری‌که بیشتر علمای اسلام از روایات و احادیثی استفاده می‌کنند که توسط امام محمدباقر(ع) و امام صادق(ع) نقل شده‌اند.
نگاهی به زندگی و شهادت امام محمدباقر(ع)
امام محمدباقر(ع) در سال 57 هجری در مدینه متولد شد، مادرش فاطمه دختر امام حسن و پدرش امام سجاد(ع) بوده است.این امام همام در سن سی و شش سالگی به مقام امامت رسید و پس از 21 سال امامت در سن 57 سالگی به دست هشام بن عبدالملک به شهادت رسید.
نام شریفش محمد و القابش، باقر، شاکر، هادی و کنیه‌اش اباجعفر بوده است و پیامبراکرم(ص) در رابطه با وی فرمودند: «هرگاه حسین رحلت کند، قائم به امر بعد از او، پسرش علی است و او حجت خدا و امام است خداوند سبحان از صلب علی، فرزندی متولد کند که هم‌نام و شبیه‌ترین مردم به من باشد، علم او علم من و حکم او حکم من است و امام وحجت بعد از پدرش است».
یکی‌از ویژگی‌های امام محمد باقر(ع) این است که ایشان هم از جهت پدری و هم مادری منصوب به خاندان رسالت بوده و از جهات مختلف دارای ویژگی‌های منحصر به فردی هستند.
ایشان در بُعد عبودیت و بندگی همچون آباء و اجداد طیبینش دارای مقامات عالیه‌ای بودند و هر مقدار از عمر پربرکت امام محمدباقر(ع) سپری می‌شد، بندگی او نسبت به خالق هستی بیشتر می‌شد و این ویژگی می‌تواند درس گران‌بهایی برای رهروان و شیعیان این امام باشد.
امام محمدباقر(ع) در عصر خود به‌عنوان یک شخصیت علمی زبردست زبانزد خاص و عام بودند، ایشان یکی‌از چهره‌هایی بودند که در تاریخ اسلام مهندسی علمی (حوزه‌های علمیه) را بنا نهادند و با انقلاب فرهنگی خود توانستند در دوران خلفا و تاکنون هدایت علما و فرهنگ جهان اسلام را طراحی کنند.
امام محمد باقر(ع) از نظر زهد و روشنفکری و زمان‌شناسی دارای یک شخصیت منحصر به فردی بود و توانست دسیسه‌های دشمنان به ویژه در ایجاد نحله‌های انحرافی برای اختلاف بین جامعه اسلامی مدیریت کنند و با حرکت علمی پاسخ آنها را داد و حرکت‌شان را خنثی کرد.
این امام همام از فضیلت‌های زیادی برخوردار بودند و مجموع این ویژگی‌ها و فضیلت‌ها سبب شده بود تا همه مردم از خواص و عوام چشم امیدشان به ایشان باشد.
یکی‌از ویژگی‌های آن حضرت علم و دانش وسیعی بود که ایشان داشتند تا آن‌جا که به «باقرالعلوم» شهره شدند، در واقع این لقبی بود که از سوی پیامبر مکرم اسلام(ص) به ایشان اعطا شده بود.
شخصیت علمی امام محمدباقر(ع) به اندازه‌ای بود که دانشمندان و شخصیت‌های علمی برجسته آن زمان نیز به علم و دانش بی‌نظیر آن حضرت معترف بودند و از مقام علمی حضرتش استفاده و بهره‌ها بردند.
صبر و شکیبایی از دیگر خصوصیات برجسته امام پنجم شیعیان بود از دیگر خصوصیات شخصیتی آن حضرت بردباری بود تا جایی‌که در مقابل تمامی مصائب و بلایا صبر پیشه می‌کرد و هرگز در مقابل برخی بی‌احترامی‌ها که به وی صورت می‌گرفت خشمگین نشد و عطوفت را پیشه خود می‌ساخت.
جود و بخشش از دیگر ویژگی‌های امام محمدباقر(ع) بود و ایشان همواره در بذل و بخشش پیشتاز و پیشگام بودند تا آن‌جا که امام صادق(ع) در توصیف این خصوصیت پدرشان فرمودند که ثروت پدرم از تمامی خاندانش کمتر و خرج زندگیش از همه آنها افزون‌تر بود اما با این حال هرجمعه یک دینار به فقرا صدقه می‌دادند.
امام محمدباقر(ع) همواره به یاد خدا بودند و در هر حالی به ذکر خدا مشغول و شب‌های بسیاری را تا صبح به طاعت و راز و نیاز با خداوند متعال می‌پرداختند. حُسن خلق نیز از دیگر ویژگی‌های بارز ایشان بود و این امام بزرگوار اخلاق و رفتار بسیار خوبی نسبت به فرزندان و خانواده داشتند.
امام محمد باقر(ع) در راز و رمز محبوب شدن نزد حق تعالی به دو راه‌کار زیبا اشاره می‌فرمایند: «تَزَیَّنْ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ بِالصِّدْقِ فِی الْأَعْمَالِ وَ تَحَبَّبْ إِلَیْهِ بِتَعْجِیلِ الِانْتِقَال؛ خود را برای خدا با صداقت در عمل ها زینت کن، و دوستی خود را نسبت به او با شتاب انجام بده«.
امام باقر(ع) می‌فرمایند: برای محبوبیت یافتن در نزد خدا علاوه‌بر تزیین اعمال به صدق، در حرکتی که نهایت آن به خدا می‌رسد و برای خدا و رضای اوست عجله کن. «وَ سارِعُوا إِلی مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّکُمْ [آل عمران/۱۳۳] بشتابید به‌سوی آمرزش پروردگار«.
یکی‌از بارزترین ویژگی‌های امام، جامعیت اوست.همه فضائل و ویژگی‌های انسان کامل در وجود امام محمد باقر(ع) متبلور بود، مرجعیت علمی و پاسخگویی به پرسش‌های مردم، عبادت و تهجد و شب زنده‌داری، کار و تلاش در اوج زهد و تقوا، حضور سازنده و مؤثر در جامعه، شکیبایی و بردباری در روابط اجتماعی، رسیدگی به محرومان، صمیمیت و محبت با دوستان، محبت و عاطفه نسبت به خانواده، رعایت حقوق و نیازهای روحی همسران، عدم تحمیل ایدههای خویش بر همسران، رعایت جمال و زندگی شرافتمندانه، اهتمام به حقوق مالی مردم و....تنها پاره‌ای از ویژگی‌های امام محمدباقر(ع) است.
از دیگر خصوصیات شخصیتی آن حضرت بردباری بود تا جایی‌که در مقابل تمامی مصائب و بلایا صبر پیشه می‌کرد و هرگز در مقابل برخی بی‌احترامی‌ها که به وی می‌شد خشمگین نشد و عطوفت را پیشه خود می‌ساخت.
بُعد سیاسی زندگی امام محمدباقر(ع)
امام محمدباقر(ع)، 2 سال از دوران امامت خود را در زمان عمر بن عبدالعزیز بود و مابقی را در دوران هشام بن حکم طی کرد. دوران حکومت هشام نزدیک به 20 سال بود که این نکته نشان می‌دهد وی حاکمی تقریباً مقتدر بوده و توانست با سرکوب مخالفان مدت زیادی را حکومت کند که این امر نیززمینه فعالیت چندانی برای امام باقر(ع) فراهم نبود.
امام محمدباقر(ع) در طول سال‌هایی که امامت شیعیان را عهده‌دار بود، دوران خلافت ولید بن یزید و سلیمان و عمر بن عبد العزیز و یزید بن عبدالملک و برادرش، هشام، و ولید بن یزید و برادرش ابراهیم، را درک کرده است.
دوران امامت امام محمد باقر(ع) با اوج ستم‌ها و شهوت‌رانی‌های امویان و استفادههای ناروای آنها از بیتالمال مسلمانان مصادف شد، شدت اختناق و بیداد چنان بود که خلفا آشکارا به دشمنی با آل‌‌محمد(ص) می‌پرداختند و نام آنان را از دیوان بیتالمال حذف می‌کردند.
در زمان امام باقر(ع)، نزدیک به یک قرن از وفات پیامبر اسلام(ص) سپری شده و نسل جدید از احکام اسلام و عقاید آگاهی درستی نداشت و تلاش‌های شصت ساله امویان در محو آثار دین و ایجاد شبهات اعتقادی به بار نشسته بود.
در این دوران حاکمان اموی به‌دلیل تعارضات داخلی از نهضت عظیم علمی امام باقر(ع)، غافل بودند، به همین دلیل امام باقر(ع) تا حد زیادی موفق به نشر معارف اسلامی شد. البته اوضاع خشونتآمیز این دوره به گونه‌ای بود که امام باقر(ع) بارها تقیه می‌کرد و سرانجام نیز بر سر تعارضات مبنایی با نظام خلافت ظالمانه، توسط هشام به شهادت رسید.
شهادت امام باقر(ع)
حضرت امام محمدباقر(ع) 19 سال و 10 ماه پس از شهادت پدر بزرگوارش حضرت امام زین‌العابدین(ع) زندگى کرد و در تمام این مدت به انجام دادن وظایف خطیر امامت، نشر و تبلیغ فرهنگ اسلامى، تعلیم شاگردان، رهبرى اصحاب و مردم، اجرا کردن سنت‌هاى جد بزرگوارش میان خلق، متوجه کردن دستگاه غاصب حکومت به خط صحیح رهبرى و راه نمودن به مردم جهت شناخت رهبر واقعى و امام معصوم که تنها خلیفه راستین خدا و رسول(ص) در زمین است پرداخت و لحظه‌اى از این وظیفه غفلت نفرمود.
وی سرانجام در هفتم ذی‌الحجه سال 114 هجرى در سن 57 سالگى در مدینه به‌وسیله هشام مسموم شد و چشم از جهان فروبست و پیکر مقدسش را در قبرستان بقیع ـ کنار پدر بزرگوارش ـ به خاک سپردند.
حضرت امام باقر(ع) با تیزهوشی و درایت و در یک حرکت افندی به‌موقع توانستند علاوه‌بر کنترل هجمه‌ها و ضربه‌های دشمنان علیه دین اسلام با یک رویکرد علمی مقابل حرکت دشمنان ایستادگی کرده و پاسخی علمی و قانع کننده به مروجین افکار انحرافی ارائه دهند.
تاسیس مکتب‌خانه‌ها و تربیت شاگرادانی ممتاز و مسلط، روشنی‌بخشی و شناسایی معارف دین از ابعاد مختلف آغاز حرکت علمی و فرهنگی ایشان در برابر افکار و عقاید انحرافی به‌شمار می‌روند.
این حرکت حضرت امام باقر(ع) مبنایی برای مبلغین در شناسایی مسیر اسلام و قرآن‌کریم بوده و این حرکت بزرگ در ادامه راه توسط ائمه‌اطهار به اوج خود رسید و الان هم شاهدیم که علما و انسان‌های تشنه معنویت از سرچشمه جوشانی از علم که ایشان آغاز کرده‌اند چشمه سیراب می‌شوند.
دشمنان در دنیای معاصر هم هجمه‌های شدیدی دارند و با راه‌اندازی جریانات تکفیری در صدد ضربه به اسلام هستند که امید است با آگاهی و درایت علما و مسئولان جهان اسلام و تبعیت آنان از فرهنگ امام باقر(ع) شاهد توسعه فعالیت‌های دینی باشیم.
امام باقر (ع) پایه گذار و شکل دهنده یک انقلاب عظیم فرهنگی بود به طوری‌که بهترین الگو در حوزه فرهنگ نقش تاثیرگذار این امام همام بوده است.
امام باقر(ع) از طریق مقابله با تهاجمات فرهنگی توانست به دین خدمت کند، امام پنجم با وجود خفقان حاکم در زمان خویش بهترین نقش را در مبارزه با جهل و نادانی داشت و به‌واسطه تربیت بیش‌از ۴۶۰ شاگرد آگاه، بصیر و فهمیده در زمینه پاسخگویی به شبهات اقدام کرد و آنها را به جنگ با مخالفان حوزه دین فرستاد و در این عرصه به موفقیت رسید.
امام باقر(ع)؛ امامی‌که سرزمین علم را شکافت
در این‌جا ممکن است این سؤال مطرح شود که چرا پیامبر اکرم(ص) به امام محمدباقر(ع) به‌عنوان «باقر» و «شکافنده علم»، عنایت ویژه‌ای داشت، و چرا جابربن عبدالله انصاری که از شیعیان فهیم و طراز اول امیرمؤمنان علی(ع) بود، این مطلب را به‌طور جدی پیگیری و اعلام می‌کرد؟.
پاسخ آن‌که: در عصر امامان قبل از امام باقر(ع) فرصتی برای تشکل شیعیان و تنظیم و تقیه فقه اسلامی از راه صحیح، به دست نیامد، و این علوم در زیر خاک‌های تیره و تاری که بنیامیه به‌وجود آورده بود، قرار گرفت، امام باقر(ع) نخستین امامی بود که با دست زدن به انقلاب فرهنگی در سطح وسیع، خاک‌های مذکور را شکافت و این علوم را از زیر آن خاک‌ها درآورد و با تربیت شاگردان برجسته، به تاسیس حوزه علمیه پرداخت و هسته مرکزی حوزه را استوار ساخت که پس از او فرزندش امام صادق(ع) بر رونق و گسترش آن افزود.
بنابراین باید توجه داشت که عنایت خاص پیامبر(ص) به این‌که امام باقر(ع)، سرزمین علم را میشکافد و زوایا و اسرار علم را آشکار میکند، بیانگر علم حقیقی اسلام یعنی همان تشیع و محتویات تشیع است و اعلام و تکرار و پیگیری جابر و شعار آمیخته به شعور او که مکرر میگفت: «یا باقرالعلوم یا باقرالعلوم» این بود که مردم را به اسلام ناب که همان خط تشیع راستین است، دعوت کند و خفتگان را از گمراهی و کژروی نجات دهد.
بر همین اساس در شأن امام محمدباقر(ع) گفته شده: «از هیچ‌یک از فرزندان حسن و حسین(ع) آن همه علم و دانش، آشکار نشد که از امام باقر(ع) آشکار است، علومی مانند: تفسیر، علم، کلام، فتوا و احکام و حلال و حرام».
ثمره انقلاب عظیم فرهنگی که توسط امام باقر(ع) پایه‌گذاری شد نقش بسیار مؤثر و سازنده امام صادق(ع) فرزند ایشان شد به طوری که امام صادق(ع) ادامه فعالیت پدر را در حوزه انقلاب فرهنگی و علم ادامه داد.
تا امروز حوزه‌های علمیه ریزه‌خوار سفره امام باقر(ع) هستند به‌طوری‌که بیشتر علمای اسلام از روایات و احادیثی استفاده می‌کنند که توسط امام محمدباقر(ع) و امام صادق(ع) نقل شده‌اند.
نگاهی به زندگی و شهادت امام محمدباقر(ع)
امام محمدباقر(ع) در سال 57 هجری در مدینه متولد شد، مادرش فاطمه دختر امام حسن و پدرش امام سجاد(ع) بوده است.این امام همام در سن سی و شش سالگی به مقام امامت رسید و پس از 21 سال امامت در سن 57 سالگی به دست هشام بن عبدالملک به شهادت رسید.
نام شریفش محمد و القابش، باقر، شاکر، هادی و کنیه‌اش اباجعفر بوده است و پیامبراکرم(ص) در رابطه با وی فرمودند: «هرگاه حسین رحلت کند، قائم به امر بعد از او، پسرش علی است و او حجت خدا و امام است خداوند سبحان از صلب علی، فرزندی متولد کند که هم‌نام و شبیه‌ترین مردم به من باشد، علم او علم من و حکم او حکم من است و امام وحجت بعد از پدرش است».
یکی‌از ویژگی‌های امام محمد باقر(ع) این است که ایشان هم از جهت پدری و هم مادری منصوب به خاندان رسالت بوده و از جهات مختلف دارای ویژگی‌های منحصر به فردی هستند.
ایشان در بُعد عبودیت و بندگی همچون آباء و اجداد طیبینش دارای مقامات عالیه‌ای بودند و هر مقدار از عمر پربرکت امام محمدباقر(ع) سپری می‌شد، بندگی او نسبت به خالق هستی بیشتر می‌شد و این ویژگی می‌تواند درس گران‌بهایی برای رهروان و شیعیان این امام باشد.
امام محمدباقر(ع) در عصر خود به‌عنوان یک شخصیت علمی زبردست زبانزد خاص و عام بودند، ایشان یکی‌از چهره‌هایی بودند که در تاریخ اسلام مهندسی علمی (حوزه‌های علمیه) را بنا نهادند و با انقلاب فرهنگی خود توانستند در دوران خلفا و تاکنون هدایت علما و فرهنگ جهان اسلام را طراحی کنند.
امام محمد باقر(ع) از نظر زهد و روشنفکری و زمان‌شناسی دارای یک شخصیت منحصر به فردی بود و توانست دسیسه‌های دشمنان به ویژه در ایجاد نحله‌های انحرافی برای اختلاف بین جامعه اسلامی مدیریت کنند و با حرکت علمی پاسخ آنها را داد و حرکت‌شان را خنثی کرد.
این امام همام از فضیلت‌های زیادی برخوردار بودند و مجموع این ویژگی‌ها و فضیلت‌ها سبب شده بود تا همه مردم از خواص و عوام چشم امیدشان به ایشان باشد.
یکی‌از ویژگی‌های آن حضرت علم و دانش وسیعی بود که ایشان داشتند تا آن‌جا که به «باقرالعلوم» شهره شدند، در واقع این لقبی بود که از سوی پیامبر مکرم اسلام(ص) به ایشان اعطا شده بود.
شخصیت علمی امام محمدباقر(ع) به اندازه‌ای بود که دانشمندان و شخصیت‌های علمی برجسته آن زمان نیز به علم و دانش بی‌نظیر آن حضرت معترف بودند و از مقام علمی حضرتش استفاده و بهره‌ها بردند.
صبر و شکیبایی از دیگر خصوصیات برجسته امام پنجم شیعیان بود از دیگر خصوصیات شخصیتی آن حضرت بردباری بود تا جایی‌که در مقابل تمامی مصائب و بلایا صبر پیشه می‌کرد و هرگز در مقابل برخی بی‌احترامی‌ها که به وی صورت می‌گرفت خشمگین نشد و عطوفت را پیشه خود می‌ساخت.
جود و بخشش از دیگر ویژگی‌های امام محمدباقر(ع) بود و ایشان همواره در بذل و بخشش پیشتاز و پیشگام بودند تا آن‌جا که امام صادق(ع) در توصیف این خصوصیت پدرشان فرمودند که ثروت پدرم از تمامی خاندانش کمتر و خرج زندگیش از همه آنها افزون‌تر بود اما با این حال هرجمعه یک دینار به فقرا صدقه می‌دادند.
امام محمدباقر(ع) همواره به یاد خدا بودند و در هر حالی به ذکر خدا مشغول و شب‌های بسیاری را تا صبح به طاعت و راز و نیاز با خداوند متعال می‌پرداختند. حُسن خلق نیز از دیگر ویژگی‌های بارز ایشان بود و این امام بزرگوار اخلاق و رفتار بسیار خوبی نسبت به فرزندان و خانواده داشتند.
امام محمد باقر(ع) در راز و رمز محبوب شدن نزد حق تعالی به دو راه‌کار زیبا اشاره می‌فرمایند: «تَزَیَّنْ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ بِالصِّدْقِ فِی الْأَعْمَالِ وَ تَحَبَّبْ إِلَیْهِ بِتَعْجِیلِ الِانْتِقَال؛ خود را برای خدا با صداقت در عمل ها زینت کن، و دوستی خود را نسبت به او با شتاب انجام بده«.
امام باقر(ع) می‌فرمایند: برای محبوبیت یافتن در نزد خدا علاوه‌بر تزیین اعمال به صدق، در حرکتی که نهایت آن به خدا می‌رسد و برای خدا و رضای اوست عجله کن. «وَ سارِعُوا إِلی مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّکُمْ [آل عمران/۱۳۳] بشتابید به‌سوی آمرزش پروردگار«.
یکی‌از بارزترین ویژگی‌های امام، جامعیت اوست.همه فضائل و ویژگی‌های انسان کامل در وجود امام محمد باقر(ع) متبلور بود، مرجعیت علمی و پاسخگویی به پرسش‌های مردم، عبادت و تهجد و شب زنده‌داری، کار و تلاش در اوج زهد و تقوا، حضور سازنده و مؤثر در جامعه، شکیبایی و بردباری در روابط اجتماعی، رسیدگی به محرومان، صمیمیت و محبت با دوستان، محبت و عاطفه نسبت به خانواده، رعایت حقوق و نیازهای روحی همسران، عدم تحمیل ایدههای خویش بر همسران، رعایت جمال و زندگی شرافتمندانه، اهتمام به حقوق مالی مردم و....تنها پاره‌ای از ویژگی‌های امام محمدباقر(ع) است.
از دیگر خصوصیات شخصیتی آن حضرت بردباری بود تا جایی‌که در مقابل تمامی مصائب و بلایا صبر پیشه می‌کرد و هرگز در مقابل برخی بی‌احترامی‌ها که به وی می‌شد خشمگین نشد و عطوفت را پیشه خود می‌ساخت.
بُعد سیاسی زندگی امام محمدباقر(ع)
امام محمدباقر(ع)، 2 سال از دوران امامت خود را در زمان عمر بن عبدالعزیز بود و مابقی را در دوران هشام بن حکم طی کرد. دوران حکومت هشام نزدیک به 20 سال بود که این نکته نشان می‌دهد وی حاکمی تقریباً مقتدر بوده و توانست با سرکوب مخالفان مدت زیادی را حکومت کند که این امر نیززمینه فعالیت چندانی برای امام باقر(ع) فراهم نبود.
امام محمدباقر(ع) در طول سال‌هایی که امامت شیعیان را عهده‌دار بود، دوران خلافت ولید بن یزید و سلیمان و عمر بن عبد العزیز و یزید بن عبدالملک و برادرش، هشام، و ولید بن یزید و برادرش ابراهیم، را درک کرده است.
دوران امامت امام محمد باقر(ع) با اوج ستم‌ها و شهوت‌رانی‌های امویان و استفادههای ناروای آنها از بیتالمال مسلمانان مصادف شد، شدت اختناق و بیداد چنان بود که خلفا آشکارا به دشمنی با آل‌‌محمد(ص) می‌پرداختند و نام آنان را از دیوان بیتالمال حذف می‌کردند.
در زمان امام باقر(ع)، نزدیک به یک قرن از وفات پیامبر اسلام(ص) سپری شده و نسل جدید از احکام اسلام و عقاید آگاهی درستی نداشت و تلاش‌های شصت ساله امویان در محو آثار دین و ایجاد شبهات اعتقادی به بار نشسته بود.
در این دوران حاکمان اموی به‌دلیل تعارضات داخلی از نهضت عظیم علمی امام باقر(ع)، غافل بودند، به همین دلیل امام باقر(ع) تا حد زیادی موفق به نشر معارف اسلامی شد. البته اوضاع خشونتآمیز این دوره به گونه‌ای بود که امام باقر(ع) بارها تقیه می‌کرد و سرانجام نیز بر سر تعارضات مبنایی با نظام خلافت ظالمانه، توسط هشام به شهادت رسید.
شهادت امام باقر(ع)
حضرت امام محمدباقر(ع) 19 سال و 10 ماه پس از شهادت پدر بزرگوارش حضرت امام زین‌العابدین(ع) زندگى کرد و در تمام این مدت به انجام دادن وظایف خطیر امامت، نشر و تبلیغ فرهنگ اسلامى، تعلیم شاگردان، رهبرى اصحاب و مردم، اجرا کردن سنت‌هاى جد بزرگوارش میان خلق، متوجه کردن دستگاه غاصب حکومت به خط صحیح رهبرى و راه نمودن به مردم جهت شناخت رهبر واقعى و امام معصوم که تنها خلیفه راستین خدا و رسول(ص) در زمین است پرداخت و لحظه‌اى از این وظیفه غفلت نفرمود.
وی سرانجام در هفتم ذی‌الحجه سال 114 هجرى در سن 57 سالگى در مدینه به‌وسیله هشام مسموم شد و چشم از جهان فروبست و پیکر مقدسش را در قبرستان بقیع ـ کنار پدر بزرگوارش ـ به خاک سپردند.
