نجات جامعه از جهل؛ پیام امروز زیارت اربعین
عضو هیئت‌علمی گروه معارف اسلامی دانشگاه زنجان با اشاره به اینکه در زمان امامت حسین‌بن‌علی (ع) مسلمانان وظیفه اعانت امام را داشتند، گفت: پس از شهادت سیدالشهدا نیز زیارت وظیفه شیعیان و محبان اهل‌بیت(ع) است تا با شناخت سیره آن‌ها جامعه را از جهل و تحیر نجات دهند.
ابوالقاسم اوجاقلو، عضو هیئت‌علمی گروه معارف اسلامی دانشگاه زنجان در گفت‌وگو با ایکنا از زنجان، ضمن تسلیت ایام سوگواری اربعین حسینی در مورد چرایی تأکید بر زیارت اربعین اظهار کرد: یکی از منابعی که به ما کمک می‌کند به سئوالات پیرامون موضوع اربعین پاسخ دهیم متن زیارت‌نامه‌ای است که از امام صادق(ع) در کتب ادعیه وارد شده است و در واقع حضرت به ما یاد داده که سیدالشهدا(ع) را با چه کلمات و چه آدابی زیارت کنیم. در متن این زیارتنامه نکاتی آمده که برای ما بسیار راهگشاست و مورد استناد ما قرار می‌گیرد.
وی تصریح و تأکید خود اهل‌بیت(ع) برای زیارت اربعین را یکی از دلایل مهم بزرگداشت و سوگواری اربعین حسینی دانست و گفت: زیارت سیدالشهدا(ع) در روز عاشورا، شب‌های قدر و زمان‌ها و مکان‌های متعدد با متون مختلف چه در کربلا و چه از راه دور مطرح شده و یکی از مواردی که مورد تاکید قرار گرفته، زیارت اربعین است. از امام حسن عسکری(ع) روایت داریم که زیارت اربعین یکی از پنج علامت انسان مومن است، در اینجا معلوم میشود که در دوران این امام مسئله اربعین تثبیت شده و معین است.
بیشتر بخوانید:
- واکاوی انگیزه‌های نهضت عاشورا در مبارزه به فساد اقتصادی
- برداشت‌هایی از زیارت عاشورا در سبک زندگی حسینی
معرفت و محبت؛ دو رکن زیارت
این کارشناس دینی با اشاره به اینکه زیارت بر اساس دو رکن معرفت و محبت شکل می‌گیرد، ابراز کرد: اینکه چرا این زیارت بیشتر مورد تأکید قرار دارد به بحث معرفت‌افزایی مربوط میشود که هم شناخت و هم دوست داشتن را دربرمی‌گیرد. در زیارت اربعین بعد معرفتی بسیار مورد تأکید قرار گرفته است و همچنین در این زیارتنامه می‌خوانیم که «وَبَذَلَ مُهْجَتَهُ فِیکَ لِیَسْتَنْقِذَ عِبَادَکَ مِنَ الْجَهَالَةِ ، وَحَیْرَةِ الضَّلالَةِ» حسین‌بن علی(ع) خون دل و قلبش را در راه تو بذل کرد تا بندگان تو را از جهالت و از سرگردانی حیرت و گمراهی نجات دهد. جهالت و ضلالت نقطه مقابل علم، آگاهی، عقلانیت، معرفت و هدایت در ایمان قرار دارد.
استادیار گروه معارف دانشگاه زنجان یادآور شد: تا روز عاشورا کسانی که معرفت و محبت داشتند باید می‌آمدند و در کنار حسین‌بن‌علی قرار می‌گرفتند و وظیفه این بود که اعانت امام را کنند، حالا به هر دلیل این امر محقق نشد و ما در بعد زمانی قرار گرفتیم که نتوانستیم در کنار امام حسین(ع) باشیم، در اینجا پس از شهادت بحث زیارت مطرح میشود. یعنی تا روز عاشورا اعانت وظیفه شیعه بوده و بعد از شهادت زیارت وظیفه است که باید با دو رکن محبت و معرفت همراه باشد. این اعانت باز نوعی به سراغ حسین‌بن‌علی(ع) رفتن و حرکت به سوی آزمان‌های او است و مردم با زیارت اربعین اهداف و مقاصد سیدالشهدا را مقصد حرکت قرار می‌دهند و در واقع پس از شهادت زیارت سیدالشهدا شروع میشود.
وی با اشاره به اینکه از روز دوم شهادت امام حسین(ع) اولین زائران سیدالشهدا که خود اهل‌بیت هستند، زیارت این امام آغاز شده و در اربعین به اوج خود می‌رسد، بیان کرد: بر اساس تاریخ بازگشت اهل‌بیت(ع) از شام و عبور از مسیر کربلا در سال 61 هجری با 20 ماه صفر مصادف میشود که اربعین امام حسین(ع) بود. در واقع موضوعیت اربعین، مصادف و مقارن بودن آن با روز 20 ماه صفر و ورود اهل‌بیت به کربلا و زیارت حسین‌بن‌علی(ع) است. همچینن با توجه به برخی گزارش‌های تاریخی دیگر ورود جابربن عبدالله انصاری به کربلا نیز در روز 20 صفر ثبت شده است. بنابراین ما در هر سالی 20 صفر را اربعین تلقی می‌کنیم و بحث شمارشی نیست بلکه موضوعیت تاریخی دارد.
اربعین؛ تکرار مسیر تشیع برای پیروی از ولایت
اوجاقلو ادامه داد: خود بحث اربعین در موارد متعدد در قرآن و حدیث مطرح شده است. این تعداد 40 و عدد شمارشی اربعین موضوعیت و معنا و مفهومی دارد، مثلا در مورد میقات حضرت موسی قرآن کریم می‌فرماید این میقات در 40 شب به پایان رسید. خود این 40 شبانه روز موضوعیت و اهمیت خاص خود را دارد. از این متون می‌توانیم این الهام را هم بگیریم که انگار زیارت سیدالشهدا(ع) در روز اربعین به اوج خود می‌رسد و دوباره پس از اربعین حرکت، توجه و التزام به آرمان‌های سیدشهدا و استقامت در مسیر عاشورا به سوی سیدالشهدا(ع) آغاز و این سلسله مدام تکرار میشود و در این تکرار تأکید، پافشاری، اصرار و استقامتی در مسیر تشیع، ولایت و پیروی از اهل‌بیت(ع) است.
وی تصریح کرد: به میزانی که زیارت و بکاء سیدالشهدا(ع) مورد تأکید قرار گرفته است، این موضوع در این حد نسبت به هیچ امامی وارد نشده است و این توجه ویژه از خود اهل‌بیت نشئت گرفته است که گریه کردن برای حسین جایگاه ویژه‌ای دارد. یکی از منابع متقدم در این زمینه کتاب کامل‌الزیارات، از ابن قولویه قمی، شاگرد کلینی و استاد شیخ مفید بوده و این کتاب در دوران نزدیک به غیبت صغری نوشته شده است. این کتاب مجموعه روایات در مورد زیارتنامه‌ها و حزن و بکاء بر اهل‌بیت(ع) بوده و 80 درصد آن در مورد حسین‌بن‌علی است گریه و انواع زیارت امام حسین(ع) در مناسبت‌ها با کلمات و تعبیرات مختلف جایگاه خاصی دارد و زیارت اربعین فقط برای حسین‌بن‌علی نوشته شده است.
این کارشناس دینی در مورد پیام اربعین برای جامعه امروز اظهار کرد: در هر زمانی ما شاهد جهالت و ضلالت آن دوره و زمانه هستیم. در عصر کنونی نیز مردم با انواعی از جهالت، تحیر و سرگشتگی مواجه هستند. کاری که حسین‌بن‌علی (ع) می‌کند این است که در هر دوره مردم مخصوصا شیعه را از گمراهی و جهالت می‌رهاند. اگر در طول تاریخ به شرایط و وضعیت مختلف و رفتارهای شیعیان نگاه و تأمل کنیم خواهیم دید در هر دوره‌ای، فارغ از زمان و مکان باز هم امام حسین(ع) نجات‌بخش بوده است.
حسین(ع)؛ نجات‌بخش بشر در همه زمان‌ها و مکان‌ها
وی با اشاره به اینکه یکی از رهاوردهای معراج پیامبر(ع) این بود که در سمت راست عرش الهی «اِنَّ الْحُسین مِصباحُ الْهُدی وَ سَفینَهُ الْنِّجاة» را دید، ابراز کرد: امام حسین(ع) کشتی نجاتی است که هدایت می‌کند و از گمراهی می‌رهاند. حتی شیعیان هم در مواردی با یکدیگر اختلاف دارند و فرقه‌های مختلفی بروز و ظهور یافته است، به راحتی می‌توان در سخن و سیره امام حسین(ع) حق و نجات را تشخیص داد. اگر 10 سال امامت حسین‌بن‌علی(ع) در زمانی که معاویه خود را خلیفه می‌دانست، اتفاقات در خصوص معاهده امام حسن(ع) با معاویه و تأسی امام حسین(ع) به آن، حرکت از مدینه، توقف در کربلا و شهادت این امام بزرگوار را کنار هم قرار دهیم و در آن تأمل کنیم، درمی‌یابیم که حضرت در هر شرایط بهترین کار را انجام داده است؛ جایی که قرار بود صلح کند، صلح کرده، جایی که هجرت نیاز بود، هجرت کرده و جایی که نیاز بود به سمت دشمن و مبارزه حرکت کند، راه مبارزه در پیش گرفته است و همه اینها به موقع و بجا در سیره امام حسین (ع) دیده میشود. سیدالشهدا(ع) فقط برش و تکه‌ای از حرکت کربلا نیست بلکه هدایت او قبل و بعد از عاشورا نیز مشهود است و سبک و سیره او راهنمای بشریت بوده و ما را از حیرت و جهالت نجات می‌دهد.
عضو هیئت‌علمی گروه معارف اسلامی دانشگاه زنجان با بیان اینکه عمیق‌ترین بعد هدایت و ولایت، در هدایت و ولایت تکوینی نهفته است، تصریح کرد: امام حسین(ع) در مقاطعی از حرکت خود فرمود: برای شما در من الگویی است که یادآور این مطلب قرآن کریم است که می‌فرماید: «و لَکم فِيَّ اُسوةٌ...». یعنی باید به سبک و سیره امام حسین(ع) تأسی بجوییم که ببینیم امام در کدام مقطع چه کاری انجام دادند و جایی که شیعه این کار را انجام نداده در ضلالت و تحیر مانده است. افرادی در جریان قیام امام حسین(ع) اسیر شدند و به لشکر امام نرسیدند اما برخی نتوانستند تکلیف را تشخیص دهند و در کنار امام باشند و پشیمان شدند.
وی با اشاره به اینکه زیارت اربعین این مفاهیم را به ما انتقال می‌دهد که حسین‌بن‌علی(ع) را فراموش نکنیم و به اهداف و مقاصد او توجه داشته باشیم، ادامه داد: زیارت اربعین، رفتن به سوی امام حسین(ع) است و محدود به اربعین نیست بلکه در اربعین به اوج خود می‌رسد. همیشه باید سیدالشهدا(ع) زیارت شود و گشتن و گردیدن حول این چراغ هدایت باید هر لحظه مورد توجه قرار گیرد. بعد از عاشورا انگار جنبشی شروع میشود و یک حرکت نمادینی شکل می‌گیرد. این زیارت به صورت پیاده‌روی که مرسوم بوده نیز نمادین است و پیامی که برای زیارت اربعین می‌توانیم داشته باشیم این است که ما هم ابعاد جهالت و ضلالت دوره خود را بشناسیم و تشخیص دهیم که دچار چه نوع ضلالت‌هایی هستیم و بدانیم از طریق حسین‌بن‌علی(ع) از این جهالت نجات می‌یابیم.
اوجاقلو تصریح کرد: امروزه به واسطه توسعه امکانات فضای مجازی گمراهی و جهالت نیز وسعت یافته و پیچیده شده است و همان‌طور که این ابزارها می‌تواند برای بشر مفید واقع شود اما در مقابل امکان دارد دست‌مایه و اسباب تبلیغ و انتشار مولفه‌های مختلف جهالت برای ما باشد و باید اینها را کشف کنیم و عقلانیت، ایمان و یقین را در مقابل جهل برجسته سازیم. اگر دنبال هدایت و یقین باشیم این دوره هم مثل دوره‌های دیگر باید به سوی امام حسین(ع) حرکت کنیم. گاهی ممکن است با جسم در پیاده‌روی اربعین حضور داشته باشیم اما توجه و اراده همیشه شکل باطنی دارد. پیاده‌روی ظاهری نماد و سمبلی برای این حرکت باطنی به سمت تأمل، شناخت، فهم و درک سیره و سخن امام حسین(ع) است. اندیشه‌های سیدالشهدا فرا زمانی و فرامکانی بوده و باید به محتوای این زیارت بیشتر بپردازیم و بیش از پیش از نجات و هدایت حسین‌بن‌علی(ع) برای سعادت اخروی و دنیوی بهره بگیریم.
انتهای پیام
