مهارت‌های حافظ در پرتو خردِ عشق است

به گزارش ایکنا از فارس، اصغر دادبه، حافظ‌پژوه و استاد دانشگاه علامه‌ طباطبایی، شب گذشته، 18 مهرماه در اختتامیه جشنواره داستان‌نویسی حافظ که به مناسبت یادروز حافظ در بستر فضای مجازی در شیراز برگزار شد، مطالبی را با «حافظ، شاعری اندیشمند؛ آراسته به چندین هنر» مطرح کرد.

وی نخست با نقل دو نظر از افلاطون و لغتنامه‌ دهخدا، به تعریف «هنر» پرداخت و سپس با استناد به مفهوم هنر از دیدگاه ادیبان و متفکران ایرانی، آراسته‌ بودن حافظ به چندین هنر را تبیین کرد و افزود: افلاطون اصطلاحی دارد با عنوان «آرته» که ریشه‌ «آرت» (Art) است. آرته ویژگی هرچیز است که موجب می‌شود آن چیز چنان که باید، عمل کند؛ برای مثال، آرته‌ کارد، خوب‌ بریدن است؛ اگر خوب ببرد، آرته دارد اما بر اساس لغتنامه‌ دهخدا، هنر، آن درجه از کمال آدمی است که هشیاری، فراست، فضل، فضیلت، مهارت، دانش و معرفت را دربردارد؛ طبق این تعریف که کامل‌تر از تعریف افلاطون است، هنر جلوه‌ا‌ی بیرونی دارد که می‌توان آن را مهارت و قابلیت نامید و جلوه‌‌ای درونی که اسمش را فضیلت می‌گذاریم.

وی افزود: می‌توان موضوع هنرمندی حافظ را ذیل این دو عنوان، جمع و معنای مصراع «تا بدانی که به چندین هنر آراسته‌ام» را روشن کرد. دو نکته‌ اساسی در اینجا وجود دارد. نخست، جامعیت قدما؛ اساساً، آموزش آن‌ها مبتنی بر گونه‌ای جامعیت بوده و دانش‌هایی را که در آن زمان، زیر عنوان دانش‌های نظری و عملی (عقلی و نقلی) جمع می‌شده است، فرا می‌گرفته‌اند؛ همان‌گونه که حافظ، حافظِ قرآن و صدهزار حدیث، موسیقی‌دان، خوش‌خوان (آوازخوان) و خوش‌نویس بوده و از نجوم تا فقه و حکمت، اطلاع داشته است.

دادبه ادامه داد: دوم؛ مسئله عشق که حافظ بر آن تأکید می‌کند بیانیه‌ حافظ، عشق و رندی است؛ رندی از عشق جدا نیست و عشق از رندی با این محاسبه، هنر یعنی عشق.

استاد دانشگاه علامه طباطبایی با اشاره به اینکه عشق، در واقع، خردِ عشق است؛ عشق، خردی است که غیر از استدلال، شهود را نیز، آموخته، به بیان مهارت‌های حافظ در پرتو خردِ عشق پرداخت و افزود: نخستین مهارت حافظ، هنر شاعری است؛ هنری‌ترین بیان‌ها را او دارد و همین مسئله است که حافظ را حافظ کرده و تاکنون برای ما زنده نگه داشته است؛ به‌ قول استاد او، سعدی، مرا معلم عشق تو شاعری آموخت.

وی تصریح کرد: همچنین، حافظ در حوزه‌ جلوه‌ درونی هنر (فضیلت)، با طراحی عاشقانه و به‌ مدد خرد عشق، همان کاری را کرده که حکما، به‌ مدد عقل (عقل استدلالی در حوزه‌ اخلاق) انجام می‌دهند، نخست تخلیه‌شدن از رذایل (پاک‌شدن وجود آدمی از صفات منفی)؛ دوم، آراسته‌شدن به فضایل را سفارش می‌کند.

دادبه با بیان اینکه توصیه‌های اخلاقی که حافظ می‌کند، به‌یاری خرد عشق است، گفت: در این غزل هم، سیری را که به برکت عشق انجام می‌شود، بیان می‌کند او عاشق می‌شود، هنرهای مختلف پیدا می‌کند، از رذایل تخلیه می‌شود (شرم از خرقه‌ آلوده و زهد ریاکارانه)، سیر و سلوک عاشقانه را دنبال می‌کند و سرانجام، به وصال می‌رسد.

این حافظ‌پژوه کشورمان با تصریح اینکه همواره از نظر حافظ، هنر عشق در همه‌ زمینه‌ها کارساز است و هر نغمه‌ای که مطرب عشق بزند، راه به جایی دارد و نتیجه‌ای به بار به سخنانش پایان داد.