درباره خمس بیشتر بدانیم

به گزارش ایکنا از البرز، خمس یک دستور مهم اسلامی است و در کنار فرایض مهمی چون نماز، روزه، حج، زکات و از فروع دین مبین اسلام به حساب می‌آید. امام علی(ع) می‌فرماید: آن کس که حقوق واجب الهی در نعمت‌ها را نپردازد، خداوند آن را به زوال و نابودی کشاند. شگفت‌انگیز است که عده‌ای در ایام فاطمیه با حضور در هیئت‌ها و مجالس عزاداری بی‌بی دو عالم حضرت زهرای مرضیه(س) بر سر و صورت خود می‌زنند و غصب فدک را ظلم بزرگی می‌دانند؛ در صورتی که خودشان هم با عدم پرداخت خمس، حق فرزندش مهدی صاحب‌الزمان(عج) را غصب کرده‌اند.

خمس از فروع دین اسلام است و در آیه 41 سوره انفال و بیش از 110 حدیث در کتاب‌های روایی از آن سخن گفتند. خمس از موضوعات فقه اسلامی است و پرداخت آن از تکالیفی است که شیعیان در طول زندگی به آن عنایتی ویژه دارند. نیمی از خمس به سادات فقیر اختصاص دارد و نیم دیگر به عنوان سهم امام در دوران غیبت امام زمان(عج) توسط مراجع تقلید در اموری که با توجه به تاریخ زندگی اهل‌ بیت(ع) مورد خمس تشخیص می‌دهند هزینه می‌شود.

خمس از ديدگاه قرآن

خداوند در آيه 41 سوره انفال وجوب خمس و مصارف آن را به طور فشرده بيان نموده و اهميت آن را گوشزد كرده است.

«وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْ‏ءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِي الْقُرْبى وَ الْيَتامي وَ الْمَساكِينِ وَ ابْنِ السَّبِيلِ إِنْ كُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللَّهِ وَ ما أَنْزَلْنا عَلى عَبْدِنا؛ ای مؤمنان بدانيد كه آنچه به شما غنيمت و فايده رسد كم يا زياد خمس(یک پنجم) آن مخصوص خدا و رسول و خويشان او و يتيمان و فقيران و در راه ماندگان است اگر يتيمان به خدا و آنچه بر بنده خود نازل كرده‌ايم داريد.»

اگر چه متعارف از غنيمت چيزی است كه در جنگ از دشمن به دست می‌آيد ولی با توجه به گفتار اهل لغت كه غنيمت را مطلق سود گرفته‌اند و بر حسب روايات فراوانی كه از پيغمبر اكرم(ص) و ائمه(ع) رسيده آيه خمس شامل فواید و سودهای ديگر نيز می‌شود چنانكه پيغمبر اكرم(ص) فرمود: «وَ اخراجُ الخُمسِ مِنْ كلِّ مايَملِكُهُ اَحَدٌ مِنَ‌ النّاس» يعنی خمس از هرچه انسان مالک شود اخراج می‌شود.

مصارف خمس چیست؟

وجوهات حاصل از خمس یکی از منابع اصلی مالی حوزه‌های علمیه و ترویج دین در جامعه است. در بسیاری از موارد مراجع عظام تقلید بنا بر مصلحت جامعه اسلامی، خمس را در زمینه خدمات اجتماعی نظیر احداث بیمارستان، درمانگاه، مدرسه، دانشگاه، کارخانه مسجد، حسینیه و یا کمک به زلزله‌زدگان مصرف می‌کنند.

سال خمسی چیست؟

هر فرد بالغی لازم است روزی را برای محاسبه سال خمسی خود قرار دهد. برخی مراجع تقلید آغاز سال خمسی را اولین مالی که به انسان می‌رسد(هدیه، حقوق،...) می‌دانند، برخی دیگر اولین درآمد و برخی اولین روز آغاز کار. هنگامی که از آغاز سال خمسی یک سال گذشت، آن روز وقت حساب سال است.

چیزهایی که برای خوراک و مانند آن مورد استفاده قرار می‌گیرد و عین آن از بین می‌رود مانند خوراکی‌ها، مواد شوینده،... چنانچه تا آخر سال خمسی زیاد بیاید باید خمس آن را به قیمت روز بپردازند و چیزهایی از مخارج زندگی که مورد نیاز انسان است و با استفاده از بین نمی‌رود مانند فرش، یخچال، وسیله نقلیه و اگر آنها را از درآمد بین سال تهیه کرده هر چند سال هم بر آنها بگذرد خمس به آنها تعلق نمی‌گیرد مگر این که نیازش از آن برطرف شود، اما اگر اصل این وسائل را از درآمد آخر سال که خمس آن داده نشده تهیه کرده باید خمس آن را بپردازد.

احکام خمس که دارای جزئیات بسیار است در رساله احکام شرعی مراجع تقلید آمده و هر فرد ملکف باید با انتخاب یک مرجع تقلید احکام فروع دین خود را همچون نماز، روزه، خمس و سایر موارد را تقلید نماید.

چرا خمس نمی‌دهیم؟

عده‌ای هستند که واقعا از حکم این دستور مهم اسلامی بی‌خبرند و این به دلیل آن است که با رساله توضیح‌المسائل بیگانه‌اند و یا مقلد هیچ مرجعی نیستند و شاید ندانند که مرجع تقلید کیست. عده دیگری اهل مطالعه و مقلد یکی از مراجع بزرگوار تقلید هستند، اما در حین مطالعه دقت نظر ندارند و با کج‌فهمی از این موضوع مهم غفلت کرده‌اند، به شخصی گفته شد چرا خمس نمی‌دهید؟ در جواب گفت: مگر می‌شود ما یک پنجم درآمدمان را خمس دهیم؟ زندگی‌مان فلج می‌شود! بنده خدا گمان می‌کرد باید یک پنجم از درآمد خالص خود را به‌عنوان خمس پرداخت کند، در صورتی که خمس پس از کسر مخارج از درآمد محاسبه می‌شود.

گروه دیگر کسانی هستند که می‌گویند پولی برای ما نمی‌ماند که بخواهیم خمس دهیم؛ نکته مهم نیت بر ادای خمس است، به دیگر سخن کسی درآمد کم هم که دارد بایست نیت کند تا در سر سال خمسی، سهم امام زمان(عج) بپردازد، اگر خمس به او تعلق نگرفت، فرشته وحی نازل نمی‌شود تا خمس را اخذ کند. گروهی دیگر مدعی هستند که اهل حساب و کتاب هستند و مالیات به دولت می‌دهند؛ پرداخت مالیات در قبال خدماتی است که دولت به مردم ارائه می‌کند؛ مانند راه‌سازی، بیمارستان، امنیت و ... اما خمس برای کمک به سادات فقیر، ترویج فرهنگ دینی و تعظیم شعائر اسلامی به مراجع تقلید پرداخت می‌شود؛ از آنجا که حوزه‌های علمیه هیچ وابستگی به دولت ندارند، ریالی از مالیات به حوزه‌ها نمی‌رسد و در نهایت مال دوستان هم که وابستگی شدیدی به مال دنیا دارند، گمان می‌کنند که با پرداخت خمس از مالشان کاسته می‌شود؛ غافل از اینکه خمس موجبات برکت در مال و زندگی را فراهم می‌کند.

خمس و برکات آن در زندگی

پرداخت خمس دارای برکات معنوی و مادی بسیاری در زندگی انسان است و یکی از فلسفه‌های پرداخت خمس تقویت روحیه ایثارگری در راه خدا است و از آنجا که خداوند به مال انسان‌ها نیازی ندارد پرداخت خمس یا زکات روشی برای آزمودگی انسان در راه حق است و پاکی مال و برکت در زندگی به واسطه پرداخت خمس در احادیث مختلفی از معصومین(ع) بیان شده است به‌عنوان مثال امام صادق(ع) فرمود: من از گرفتن درهم شما هدفی جز پاک کردن شما ندارم، زیرا وضع مالی من امروز خوب است.

در حدیث دیگری از امام صادق(ع) می‌خوانیم: هرکس خمس ما را بدهد باقی درآمدش برای او گواراست. همچنین در حدیث دیگری امام رضا(ع) فرمود: پرداخت خمس کلید رزق شماست.

انفاق جای خمس را نمی‌گیرد

بسیاری از مردم و خیران مال خود را در راه‌های مختلف و کمک به نیازمندان صرف می‌کنند که این امر بسیار پسندیده است اما هر گز جای پرداخت خمس مال را نمی‌گیرد. هر فرد مسلمانی با هر سطح درآمدی باید سال خمسی داشته باشد.

حجت‌الاسلام محسن قرائتی از روحانیون و مبلغان پیشکسوت درباره اهمیت خمس می‌گوید: «هر چه درآمدتان است»، «مِن شَيءٍ» در آیه قرآن آمده یعنی هرچه بود. یعنی نگویید من خمسی ندارم، آقای قرائتی چه می‌گویی، برو به تاجران و پولداران بگو. هشتم گرو نه است، با زحمت زندگی می‌کنیم. ما خمس بدهیم؟! قرآن گفته است «مِن شَيءٍ» یعنی کم هم اگر هست همان کم را هم بدهی. واجب واجب است.

نکته پایانی:

متأسفانه با وجود آثار و برکات فراوان خمس، اقبالی که باید، نسبت به آن روا داشته نمی‌شود و بی‌تفاوت به آنچه می‌تواند در پرتوی این واجب الهی محقق شود، این وظیفه دینی را به دیگری محول می‌کنیم، در حالی که همین یک حکم می‌تواند بسیاری از مشکلات اقتصادی و اجتماعی را برای همیشه از جامعه ریشه‌کن کند.

منابع:

1- ویکی شیعه

2- سایت‌الشیعه

3- سایت برنامه سمت خدا