تبیین مراتب توحید و ولایت بر تشریع

به گزارش ایکنا از فارس، سومین نشست از سلسله مباحث با موضوع «ولایت فقیه» با حضور تولیت حرم مطهر حضرت احمدبن موسی الکاظم شاهچراغ(ع) امروز، 23 تیرماه در این حرم مطهر برگزار شد.

حجت‌الاسلام والمسلمین ابراهیم کلانتری، تولیت آستان مقدس شاهچراغ(ع) در این نشست پیرامون مراتب دهگانه توحید که فهم آن یکی از پیش نیازهای ورود به مبحث «ولایت بر تشریع» که به عبارت دیگر ربوبیت تشریعی است، گفت: مرتبه عالیه توحید، همانا «توحید در واجب الوجود» است. در آیه ۲۵۵ سوره بقره آمده است «اللَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ» یعنی هیچ معبودی نیست جز خداوند یگانه زنده، که قائم به ذات خویش است، و موجودات دیگر، قائم به او هستند.

وی افزود: مرتبه دوم، «توحید در خالقیت» است یعنی اینکه در جهان هستی هیچ خالقی جز خدای سبحان وجود ندارد. در آیه ۱۱ سوره مبارک رم آمده است «اللَّهُ يَبْدَأُ الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ ثُمَّ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ»، خداست که خلق را نخست (از عدم) پدید آرد و باز (پس از مرگ و فنا) باز گرداند و همه به حضرت او بازگردانیده می‌شوید.

کلانتری با بیان اینکه مرتبه سوم، «توحید در ربوبیت تکوینی» است. منظور این است که تنها کارگردان مستقل جهان خداست و نظام این جهان، تحت تدبیر حکیمانۀ یک پروردگار اداره می‌شود، گفت: مرتبه چهارم، «توحید در ربوبیت تشریعی» است یعنی فقط خداوند حقّ قانونگذاری برای مردم را دارد. «اِن الحکمُ اِلّا لِلّهِ».

تولیت آستان مقدس شاهچراغ(ع) با تصریح اینکه مرتبه پنجم، «توحید در الوهیت» است. فقط و فقط خداوند شایسته بندگی و پرستش است. «لااله الا الله»، گفت: نِصاب توحید از دیدگاه قرآن این پنج مورد است و اگر کسی اعتقاد و التزام به این موارد داشته باشد، از دیدگاه قرآن، موحد است.

وی با بیان اینکه مرتبه ششم، «توحید در عبادت» است «إِيّاكَ نَعبُد» فقط تو را عبادت می‎‌کنیم، افزود: مرتبه هفتم، «توحید در استعانت» است «إِيّاكَ نَستَعين». فقط از تو کمک می‌گیریم. مرتبه هشتم، «توحید در خوف» است یعنی خشیه و ترس، فقط از خدا. در سوره مبارک احزاب آیه ۳۹ آمده است «الَّذِينَ يُبَلِّغُونَ رِسَالَاتِ اللَّهِ وَيَخْشَوْنَهُ وَلَا يَخْشَوْنَ أَحَدًا إِلَّا اللَّهَ  وَكَفَى بِاللَّهِ حَسِيبًا» آنان که تبلیغ رسالت خدا کنند و از خدا می‌ترسند و از هیچ کس جز خدا نمی‌ترسند و خدا برای حساب به تنهایی کفایت می‌کند.

کلانتری اظهار کرد: مرتبه نهم، «توحید در رجا» است یعنی انسان‌های مومن فقط به خدا توکل می‌کنند. «اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ  وَعَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ» (سوره مبارک تغابن ایه ۱۳) خدای یکتاست که جز او خدایی نیست و اهل ایمان، تنها بر خدا باید توکل کنند.

تولیت آستان مقدس شاهچراغ(ع) ادامه داد: مرتبه دهم، «توحید در محبت» است «وَالَّذينَ آمَنوا أَشَدُّ حُبًّا لِلَّهِ» (سوره مبارک بقره ایه ۱۶۵) آن‌هایی که به خدا ایمان دارند عشقشان به خدا، شدیدتر است.

وی با بیان اینکه « ولایت بر تشریع » عبارت است از سرپرستیِ وضع و جعل و تشریع قانون، گفت: به عبارت دیگر یعنی اینکه کسی سرپرست جعل قانون و وضع کننده اصول و مواد قانونی باشد.  قرآن کریم چنین ولایتی را مختص خداوند می‌داند خداوند متعال در بخشی از آیه ۶۷ سوره مبارکه یوسف می‌فرمایند «اِن الحکمُ اِلّا لِلّهِ» و این از آن‌روست که تنها قانون کامل، جامع و شایسته که بتواند بر همه شئون مادی و معنوی و دنیوی و اخروی انسان پرتو افکند و انسان را با اطمینان در مسیر بندگی و سعادت دنیا و آخرت به حرکت درآورد قانونی است که از طرف خالق انسان و جهان و خدای دانا و حکیمِ مطلق وضع شده باشد.

این استاد حوزه و دانشگاه، اظهار کرد: پرسشی که اینجا مطرح می‌شود این است که با توجه به اینکه انسان به تعبیر قرآن، خلیفه خدا بر زمین و صاحب عقل و کامل‌ترین نیروی هوش و محاسبه است، چه دلیلی دارد که وضع و تشریع قانون مورد نیاز او را باید خدا بر عهده بگیرد و خودش از قانون‌گذاری برای سیر و حرکت خود در مسیر بندگی منع شود؟ آیا نوابغ روزگار که در پرتو هوش و استعداد و خردورزی توانسته‌اند پرده از بسیاری از اسرار جهان بر دارند مجاز نیستند به وضع قوانینی که مسیر بندگی و کمال را بر آدمیان می‌گشاید، دست بزنند؟

وی در پاسخ به این پرسش گفت: مراد از قانون در جهان‌بینی توحیدی، قانونی است که با اطمینان و یقین بتواند بر همه ابعاد وجودی انسان پرتو افکند، یعنی در عین حال که به نیازهای مادی انسان پاسخ می‌دهد به نیازهای معنوی او هم پاسخ صحیح بدهد و جسم و جان را در بر بگیرد، همان‌گونه که بر روابط فردی او پرتو می‌افکند بر روابط اجتماعی او نیز پرتو افکند و همزمان به سعادت دنیا و آخرت او نیز بیانجامد. چنانکه چنین قانونی باید منطبق بر واقعیت‌های جهان نیز باشد.

تولیت حرم مطهر شاهچراغ(ع) ادامه داد: وضع چنین قانون جامعی فقط و فقط از عهده کسی بر می‌آید که حداقل واجد دو ویژگی باشد: نخست اینکه عالِم به جهان هستی از یکسو و همه ابعاد وجودی انسان از سوی دیگر و انواع روابط متقابل انسان و جهان از سوی سوم باشد. چنین علمی فقط مختص خداوند علیم است. هیچ نابغه‌ای از آغاز تولد انسان تا امروز نه واجد چنین علمی بوده است و نه مدعی آن. قانون آنگاه درست، حق و موجب سعادت انسان است که؛ اولاً با ساختار تکوینی جهان هماهنگ باشد، ثانیاً با فطرت و ساختار تکوینی انسان هماهنگ باشد، و ثالثاً با رابطه تکوینی انسان و جهان سازگار باشد.

وی پیرامون ویژگی دوم واضع این قانون جامع گفت: قانون‌گذار بی نیاز از هرگونه سود و منفعتی در وضع قانون باشد. خالق هستی یگانه موجودی است که افزون بر علم بی‌پایان به جهان و همه نیازهای مادی و معنوی انسان، در وضع و تشریع قانون برای انسان، هیچ سود و منفعتی نمی‌برد و در نتیجه تحت تاثیر تمایلات فردی و گروهی قرار نمی‌گیرد. بلکه آنچه را مقتضای حق و عدالت است وضع می‌کند.

کلانتری تصریح کرد: تعبیر دیگری که می‌توان از این نوع ولایت به کار برد «ربوبیت تشریعی» است که مختص خداوند است و موحد واقعی کسی است که افزون بر «توحید در واجب الوجود»، «توحید در خالقیت» و «توحید در ربوبیت تکوینی»، به «توحید در ربوبیت تشریعی خدا» نیز اعتقاد داشته باشد.

وی با بیان اینکه شیطان به سبب عدم التزام به «توحید در ربوبیت تشریعی خدا»، مشرک شد، گفت: «فَسَجَدَ الْمَلائِكَةُ كُلُّهُمْ أَجْمَعُونَ» پس تمام فرشتگان بدون استثنا سجده کردند «إِلَّا إِبْلِيسَ اسْتَكْبَرَ وَكَانَ مِنَ الْكَافِرِين» مگر شیطان که غرور و تکبر ورزید و از زمره کافران شد. (آیات ۷۳ و ۷۴ سوره مبارکه «ص»)

این استاد حوزه و دانشگاه اظهار کرد: رانده شدن ابلیس از درگاه الهی، به سبب عدم پذیرش و تمرد از دستور خداوند برای سجده بر حضرت آدم(ع) رخ داد. به عبارت دیگر، عدم التزام به «ولایت بر تشریع» و سبب آن نیز، کِبر شیطان بود. کِبر به حالت روحی گفته می‌شود که در آن فرد احساس خودبزرگی کند و در صورتی که بروز پیدا کند، تکبر می‌شود.

وی یادآور شد: امیرمؤمنان حضرت علی(ع) در خطبه ۱۹۲ نهج‌البلاغه می‌فرماید، از داستان ابليس، پند و عبرت بگيريد، از اين‌رو که عبادات طولانی و کوشش‌های فراوان او (بر اثر تکبّر) از بين رفت، او خداوند را شش هزار سال عبادت کرد که معلوم نيست از سال‌های دنيا است يا از سال‌های آخرت ولي با ساعتی تکبر و غرور، همه عبادات و کوشش‌هايش را محو و نابود کرد، گرچه ابليس، آسماني و عرشی بود، ولی فرمان خدا بين اهل آسمان و زمين يکی است و همه بندگان در برابرش مساوی هستند ای بندگان خدا، از اين دشمن خدا (يعني ابليس) برحذر باشيد.

تولیت حرم مطهر در ادامه گفت: «ولایت بر تشریع» نیز همانند «ولایت تکوینی» با اذن و اراده خداوند به برخی از انسان‌های برگزیده تفویض می‌شود.