عترت از طریق سنت برای نسل‌های دیگر به یادگار گذاشته شده است
معاون پژوهشی بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی گفت: عترت از طریق سنت برای نسل‌های دیگر به یادگار گذاشته شده است و به بیانی عترت یعنی جانشینان به حق و شایسته پیامبر(ص).
به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، حجت‌الاسلام مهدی مردانی، معاون پژوهشی بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی و استادیار پژوهشگری علوم اسلامی رضوی، امروز 18 شهریورماه در نشستی با موضوع «امام رضا(ع) و تبیین سنت نبوی» که به صورت مجازی برگزار شد اظهار کرد: حدیث شریف ثقلین به عنوان میراث علمی پیامبر(ص) شناخته می‌شود و نبی مکرم هم در حدیث تصریح کرده‌اند که من برای شما دو یادگار ارزشمند و دو شیء گرانسنگ به یادگار می‌گذارم که قرآن، کلام الهی و عترتم هستند.
وی با بیان اینکه این دو یادگار ارزشمند از پیامبر رسیده وخداوند هم از آن یادت کرده است بیان کرد: در مورد عترت پیامبرباید گفت که از طریق احادیث با عترت ارتباط داریم و با کلمات و رفتار آنها آشنا می‌شویم . خداوند نیز در آیات 44 و 64 سوره نحل می‌فرماید که ای پیامبر نما قران را نازل کردیم، اما این قرآن نیازمند تبیین است، تبیینی که باید از سمت تو اتفاق افتد، ما قرآن را نازل کردیم تا تو آن را برای مردم تبیین کنی. همچنین خداوند در آیه دیگری می‌فرماید: ما قرآن را نازل نکردیم، مگر آنکه تو ای پیامبر تبیین کنی آنچه را که برای آنها مورد احراز قرار گرفته است.
مردانی تصریح کرد: بنابراین نیازمندی قرآن به تبیین و از طرفی نقش مؤثر و محوری پیامبر(ص) در تبیین قرآن سرفصلی می‌شود برای امتداد این ویژگی در عترت پیامبر که با تبیین سنت آن را میشناسیم و با آن مواجهیم. در واقع باید گفت عترت از طریق سنت برای نسل‌های دیگر به یادگار گذاشته شده است و به بیانی عترت یعنی جانشینان به حق و شایسته پیامبر(ص).
معاون پژوهشی بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی افزود: سنت یعنی قول فعل معصومین که متاسفانه به صورت مستقیم به آنها دسترسی نداریم و از طریق روایات به حکایتی از سنت دسترسی داریم و آنها را مطالعه و بررسی می‌کنیم. در واقع می‌توان گفت سنت پیامبر(ص) که در آینه روایات انعکاس پیدا کرده و به ما رسیده همچون قرآن نیازمند تبیین است و این تبیین در قدم اول توسط پیامبر(ص) و در قدم‌های بعد توسط عترت اتفاق افتاده است، در واقع سنت پیامبر نیازمند تبیین است که توسط اهل بیت عصمت و طهارت صورت گرفته است.
وی اظهار کرد: تبیین واژه‌ای است است که در ادبیات دینی معانی متفاوتی دارد که من به دو تعریف معروف از آن اشاره می‌کنم، اول آنکه خوانش فلسفی از تبیین وجود دارد که واژه تبیین در نقطه مقابل توصیف قرار می‌گیرد و توصیف پاسخی است که به چیستی داده می‌شود، تبیین نیز پاسخی است به چرایی و در واقع تبیین از علل و عوامل صحبت میکند.
مردانی بیان کرد: اما در تعریف و خوانش قرآنی، تبیین تقریباً برابر تفسیر است، یعنی کشف مراد و مقصود متکلم و اگر قرآن را ملاک قرار دهیم تلاش ما برای فهم و کشف مقصود خداوند از آیات شریفه می‌شود تفسیر که در اینجا سنت نبوی اگر موضوع بحث باشد، می‌شود تلاش برای فهم مراد پیامب(ص) ازآن قول، فعل یا تقریر
سنت نبوی نیازمند تبیین است
وی گفت: درست است که سنت نبوی نیازمند تبیین است، اما در میان اقسام سه گانه سنت، افعال پیامبر بیشترین نیاز را به تبیین دارد، یعنی در میان قول، فعل و تقریر، این فعل است که بیش از همه نیازمند تبیین، تفسیر و توضیح است، چرا که فعل ماهیتی دارد که از اجمال و ابهام برخوردار است، بر خلاف قول که صراحت بیشتری دارد و راحت‌تر می‌شود از قول معصوم و پیامبر(ص) به مراد حضرت پی برد، در افعال این صراحت یا کمرنگ و یا با پیچیدگی همراه بوده و این بحث به صورت جدی میان فقها مطرح است که دلالت فعل مجمل است و به تعبیری فعل زبان ندارد و باید آن را استنطاق کنیم و فعل را به کمک قراین و نشانه‌هایی که در کلمات معصومین وجود دارد به سخن درآوریم. تبیین سنت بیشترین مصداقش افعال و برجسته‌ترین مصداق پیامبر است.
معاون پژوهشی بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی افزود: در بحث تبیین سنت نبی اینکه اگر تبیین و روشنگری و تفسیری که اهل بییت(ع) از سنت نبوی به‌طورعام از فعل و سیره نبوی ارائه دادند نبود برداشت و فهم ما از سنت پیامبر(ص) ناتمام می‌ماند، یعنی گزارش‌هایی که از سیره پیامبر(ص) داریم از یک طرف و تبیین، تفسیر و روشنگری عترت و اهل بیت(ع) در سمت دیگر و این دو باید باهم باشند تا تصویر درستی از سیره پیامبر(ص) داشته باشیم شاهد آن نیز نمونه‌های فراوانی است که در میراث ارزشمند ما به یادگار گذاشته شده و روایاتی است که اهل بیت(ع) به تفسیر سیره پیامبر پرداخته‌اند. در واقع تبیین ائمه بود که سنت را به ما آنطور که شایسته است می‌نمایاند
وی به نمونه‌ای از تبیین در سنت پیامبر(ص) اشاره کرد و گفت: در خصوص باز کردن فرق موی سر پیامبر(ص) که ایشان به جهت حجم و کثرت مو در موی سر فرق باز میکرد در روایتی از امام صادق سوال می‌کنند که آیا فرق باز کردن در موی سر سنت است که امام صادق(ع) می‌فرماید خیر، راوی سوال میکند آیا پیامبر(ص) فرق باز میکرد که فرمودند: بلی، سپس این سؤال پیش آمد که چگونه می‌شود پیامبر(ص) فرق باز میکرد، اما سنت نیست؟ چون تلقی امور بر این بود که هر رفتاری توسط پیامبر(ص) صورت می‌گرفته سنتی بوده که برای دیگران قابل استفاده و آموزه دینی است.
مردانی بیان کرد: در پاسخ امام صادق(ص) می‌فرماید: رفتار پیامبر(ص) در این ویژگی خاص (باز کردن فرق موی سر) در یک موقعیت مشخص اتفاق افتاد و آن زمانی بود که پیامبر قصد داشتند به خانه خدا بروند اما مشرکان مانع شدند و خداوند وحی نازل میکند و خبر می‌دهد که در آینده‌ای نزدیک تو به همراه مسلمان‌ها توفیق زیارت خانه خدا را خواهی داشت، لذا از آن موقع تا وقت تشرف، پیامبر(ص) چون می‌دانست به زیارت می‌رود و باید در آنجا تراشیدن موی سر را انجام دهد موی خود را کوتا ه نکرد و چون موها بلند شده بود ناگزیر از فرق باز کردن بودند.
وی افزود: امام صادق(ع)می‌فرماید: نه قبل و نه بعد ازآن پیامبر(ص) هیچگاه فرق سر باز نکرد و موهایش آنقدر بلند نشد که نیازمند باز کردن فرق سر باشد. انصافا باید خداوند را سپاسگزار باشیم برای توفیقی که اتفاق افتاده است از آن جهت که اگر خود را متعلم اهل بیت(ع) بدانیم پس هر امکانی که به ما این وظیفه را تسهیل کند و هر چیزی کمک کند تا یادگیری بهتر اتفاق افتد یک نعمت محسوب می‌شود.
اهل بیت(ع) با تبیین‌های مختلف، موارد را رمزگشایی کردند
معاون پژوهشی بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی اظهار کرد: اهل بیت(ع) این نعمت را در اختیار ما قرار دادند و با تبیین‌های مختلف، موارد را رمزگشایی کردند و یا در برخی موارد توضیح دادند که فهم نادرست ما برطرف شود. در خصوص سنت نبوی در کلام امام رضا(ع) نیز مدتی است این دغدغه را دارم که سنت معصومین را مورد مطالعه قرار دهم، اما آنچنان که بایداز میراث رضوی نمونه‌های پربار و پرتعدادی به دست ما نرسیده است و در این مورد بیشترین سهم را امام صادق(ع)، امام باقر(ع) و سپس دیگر ائمه داشته‌اند.
وی تصریح کرد: یکی از نمونه‌های این موضوع روایتی است که راوی در خصوص رفتار پیامبر سوال میکند. پیامبر(ص) مسیر رفت و آمد را متفاوت انجام می‌دادند و از دو مسیر متفاوت را ه رفت و راه برگشت را می‌رفتند. راوی از امام رضا(ع) سؤال میکند که مردم روایت می‌کنند هرگاه رسوال خدا از مسیری حرکت میکرد از مسیری دیگر باز می‌گشت که امام رضا(ع) به سه شیوه پاسخ می‌دهند.
مردانی اظهار کرد: در ابتدا امام رضا(ع) تایید قولی انجام می‌دهند و می‌فرماید این حرف درست است و مسیر رفت و آمد پیامبر متفاوت بوده است و سپس می‌فرمایند: من هم همین رفتار را بسیار انجام می‌دهم که در واقع تایید وهم تکرار عمل که قرینه‌ای بر اعتبار است و در بخش سوم می‌فرمایند: تو هم همین کار را انجام بده و توصیه به این سیره می‌شود و آگاه باش که این رفتار برای تو روزی آورنده‌تر است. در واقع آمد و شد و تفاوت در رفت و آمد سبب ازدیاد روزی می‌شود.
وی تصریح کرد: گاهی تبیین در حوزه معنا و دلالت اتفاق می‌افتد، اما گاهی نسبت به اعتبار و ارزیابی صدوری رفتار پیامبر(ص) سوال میکند و امام رضا(ع) پاسخ می‌دهند و یک سنت نبوی به جهت اعتبار احراز می‌شود و نکته دیگر آنکه جنبه دلالتی و معناشناسی هم دارد..
معاون پژوهشی بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی گفت: نمونه دیگر مثالی است که در مورد ولیعهدی امام رضا(ع) بوده و به‌صورت مشخص درباره زمانی است که امام رضا(ع)، ولیعهدی مامون را پذیرفتند و مأمون مجلسی ترتیب داد تا مردم با امام رضا بیعت کنند و در آن مجلس تشریفاتی قائل شد. نحوه بیعت کردن امام رضا(ع) طوری بود که وقتی مامون جایگاه ویژه‌ای برای امام رضا تدارک دید، به پسر خود امر کرد که دست امام رضا را بگیرد و به عنوان اولین بیعت کننده با امام رضا به عنوان ولیعهد بیعت کند، اما امام رضا(ع) رفتار دیگری انجام داد و به جای اینکه دستش را در اختیار فرزند مامون قرار دهد،دستش را بالا آورد و کف دسترا رو به جمعیت قرار داد و در این حالت فرمودند که من با مردم بیعت می‌کنم. مامون وقتی سوال کرد که چرا دستتان را دراز نمی‌کنید تا مردم بیعت کنند، فرمودند چون رسول خدا(ص) اینگونه بیعت میکرد.
وی ادامه داد: در خصوص نماز باران نیز باید گفت وقتی مامون از امام رضا(ع) می‌خواهد نماز باران را در مقطع قحطی به‌جا آورد امام(ع) در ابتدا امتناع میکند، اما سپس می‌گوید اگر بخواهم این کا ررا انجام دهم به شیوه رسول خدا(ص) و امیرالمومنین(ع) انجام می‌دهم که بعد مأمون گفت هر طور صلاح می‌دانی همانطور انجام بده
مردانی بیان کرد: در موقعیت‌های مختلف، امام رضا(ع) مترصد بودند برای اینکه رفتار، سنت و سیره پیامبر(ص) را تبیین کننند، یا به صورت غیر مستقیم ترویج کنند و یا به صورت مستقیم در خصوص سنت پیامبر با رفتار و قولشان توضیح می‌دهند که برای مخاطب امام و نسل‌های بعدی راه‌گشاست
وی افزود: نمونه دیگر سنت نبوی که در فرمایشات امام رضا(ع) انعکاس پیدا کرده است در آداب خورد و نوش هست. در حدیثی از پیامبر(ص) از زبان امام رضا(ع) نقل شده که تکه‌هایتان را کوچک بگیرید که با هر تکه نان برکتی است و در ادامه راوی می‌گوید رفتاری را از امام رضا(ع) دیدم که تفسیر فرمایش پیامبر(ص) است.
مردانی گفت: نکته‌ای از فرمایش پیامبر(ص) این است که هر چقدر چانه خمیر کوچکتر باشد تعداد نانها نیز بیشترمی‌شود و مضمون کلی فرمایش پیامبر این است نانها را در تکه‌های کوچک نگهداری کنید که باعث افزایش برکت نان می‌شود. راوی می‌گوید دیدم که امام رضا(ع) نانها را به تعدا بیشتر و به سمت بالا می‌شکند که علامه مجلسی در شرح رفتار امام رضا که نانها را به سمت بالا می‌شکست که به تکه‌های کوچک و بیشتر تبدیل شود، می‌گوید که دو احتمال دارد این رفتار که اولینش آن است که به این صورت نان پخش نمی‌شود و از هدررفت نان جلوگیری میکند. در واقع این رفتار دو نکته دارد که رفتار امام رضا(ع) تبیین و تفسیر عملی از این است که چگونه نان را کوچک کنیم که همراه هر تکه نانی برکتی است.
انتهای پیام
