هدایت فکری مردم و تشریح قرآن؛ اقدام ویژه امام صادق(ع)

حجت‌الاسلام سجاد کرمی، مدرس حوزه و دانشگاه در گفت‌وگو با ایکنا از همدان، با اشاره به اوضاع حاکم بر دوران حیات امام صادق(ع) اظهار کرد: درباره زمانه و عصر امام صادق(ع)، مهم‌ترین نکته تغییرات سهمگینی بود که در عرصه سیاسی و اجتماعی رخ داد؛ آن دوران مصادف بود با افول سلطنت بنی‌امیه و شکل‌گیری قیام‌ها، شورش‌ها و نارضایتی‌های پراکنده علیه این سلطنت. 

وی ادامه داد: ضعف بنی‌امیه و فروکش کردن اختناق و سختگیری آن‌ها نسبت به امام(ع)، زمینه شکل‌گیری فعالیت‌های فکری ایشان را فراهم کرد، به موازات این فعالیت فکری، فعالیت سیاسی و مبارزاتی امام صادق(ع) نیز ادامه داشت. اوج مبارزه امام صادق(ع) در آن زمان، جایی بود که عزم جدی برای تشکیل حکومت را داشتند آن حضرت آن‌قدر در تشکیل حکومت جدی بودند که در روایاتی، از ایشان به عنوان مصداق «قائم آل محمد» نام برده شده است. 

این مدرس دانشگاه تصریح کرد: در آن زمان فعل و انفعالاتی که رخ داد، موجب شد در قیام ابومسلم خراسانی، پرچم قیام در نهایت به منصور دوانیقی برسد و او رسماً سلطنت عباسی را تأسیس کند. منصور دوانیقی تا قبل از این قیام، با امام صادق(ع) مراوداتی داشت و از تشکیلات، مناسبات و افراد مرتبط با آن حضرت مطلع بود. این اتفاق نامبارک، نه‌تنها گشایشی حاصل نکرد، بلکه به سبب اطلاع دقیقی که منصور از مراودات و نزدیکان و شیعیان امام صادق(ع) داشت، به سخت‌گیری‌ها و جفاهای بسیار زیادی علیه شیعه منجر شد.

وی با اشاره به اینکه پس از روی کار آمدن منصور دوانیقی، فصل جدیدی از فعالیت فکری، سیاسی و مبارزاتی امام صادق(ع) آغاز شد، بیان کرد: مهم‌ترین مؤلفه در این فعالیت‌ها، قوت گرفتن بیش از پیش تشکیلات و کار تشکیلاتی در بین یاران و همراهان آن حضرت است. امام ششم ما در کشاکش خفقان بنی‌عباس، کار تشکیلاتی جدی و مخفی را بیش از گذشته شکل داد و تربیت فکری و علمی نیروها را نیز از رهگذر همین کار تشکیلاتی، صورت‌بندی کرد.

کرمی با تأکيد بر اینکه امام صادق(ع) در جامعه دو اقدام ویژه و اصلی داشت، گفت: یکی هدایت فکری مردم و تبیین و تشریح قرآن و دین و دیگری، رهبری جامعه بود، در هر صورت نمی‌توان امام(ع) را جدا از این دو موضوع پنداشت و تحلیل کرد؛ این دو بُعد، دو بعد اساسی، حیات هر یک از ائمه شیعه هستند، مطالعه تاریخ نشان می‌دهد که بزرگترین ضربه‌هایی که بر پیکر اسلام وارد شده، از ناحیه جهل و ناآگاهی مردم بوده است؛ از سویی، تحریف دین توسط سلاطین بنی‌امیه نیز عامل شتاب‌بخش چالش‌های فکری بین ائمه قبل از امام صادق علیه‌السلام و جامعه آن‌ها است. 

تأثیر جهل و ناآگاهی مردم بر کنش سیاسی و مبارزاتی ائمه

وی ادامه داد: ماجرای سقیفه، غصب خلافت امیرالمؤمنین(ع)، جریان حکمیت، جنگ‌های مختلف آن حضرت، غربت و تنهایی امام حسن(ع)، شهادت و غربت امام حسین(ع) و مشکلات ائمه بعد از آن حضرت نیز گویای این است که عنصر جهل و ناآگاهی مردم، تأثیری جدی بر حیات و کنش سیاسی و مبارزاتی ائمه علیهم‌السلام داشته است، این مسئله و خلأ بزرگ جامعه اسلامی، ضرورت کار فکری و علمی را دوچندان می‌کند، با تکیه بر این تجربه تاریخی، می‌توان گفت که مبارزه و شکل دادن حرکت‌های سیاسی و اجتماعی، بدون کار فکری کافی، موفقیت چندانی به دست نمی‌آورد بنابراین قوت فکری، تقویت مبانی نظری و ارتقای بینش و فکر مردم، لازمه حرکت سیاسی و مبارزاتی استاز این سو ارتباط میان کار فکری امام صادق به موازات کار سیاسی و مبارزاتی آن حضرت، روشن می‌شود.

این استاد دانشگاه با تأکید بر اینکه این تحلیل تاریخی درباره دنیای امروز نیز صادق است، بیان کرد: این تحلیل متکی به تاریخ، گویای آن است، مادامی که به قدر کافی فعالیت فکری انجام نشود، تحول سیاسی و انقلابی رخ نمی‌دهد، تجربه تحقق انقلاب اسلامی، پیش روی ماست، به موازات حرکت سیاسی و انقلابی امام خمینی (ره)، موج عظیمی از فعالیت‌های فکری از سوی شاگردان ایشان و سایر انقلابیون شکل گرفته بود که مدام به مردم معرفت، آگاهی و قوت فکری می‌داد. این مسئله یکی از مهمترین عناصر در شکل‌گیری انقلاب اسلامی بود. از سوی دیگر، حفظ حرکت‌های سیاسی و انقلابی اصیل نیز در گرو فعالیت فکری مداوم است. 

وی تصریح کرد: رهبر معظم انقلاب مدام بر تقویت مبانی فکری اقشار مختلف مردم تأکید دارند ناظر به این موضوع، باید اشاره کنیم که اشتباه محاسباتی دشمنان ما نیز این است که از مسیر اغوای مردم و دامن زدن به جهل آن‌ها، می‌خواهند حرکت‌های ماندگار سیاسی و به تعبیر خودشان انقلابی را شکل دهند؛ در حالی که شاید از این مسیر بتوانند افرادی را از حول حق پراکنده کنند؛ اما نخواهند توانست یک حرکت اصیل و ماندگار را پی‌ریزی نمایند؛ چون حرکات اصیل، مستلزم کار فکری عمیق هستند؛ نه اغوا و تجهیل و تحمیق مردم.

کرمی با اشاره به اینکه در فضای حاکم بر دوره حیات امام صادق علیه‌السلام، مخصوصاً در دوره سلطنت بنی‌عباس، رقم زدن مبارزه فکری و سیاسی، بدون صورت‌بندی یک کار تشکیلاتی بی‌نقص، ناممکن بود افزود: به تعبیری می‌توان گفت که مهم‌ترین مؤلفه در حیات امام صادق(ع)، کار تشکیلاتی فکری و سیاسی توأمان است. آن حضرت کار فکری و مبارزه را در سراسر عالم اسلام، از طریق شبکه وکلا و نمایندگانی که شکل داده بود، محقق می‌کرد. این شبکه عظیم، مناسبات مخفی فکری، تبلیغاتی، سیاسی، مبارزاتی، اقتصادی و اجتماعی گسترده‌ای داشت که در نوع خود بی‌نظیر است.

زهرا کرمی