مروری بر کتاب «فاطِمَةُ الزّهْراء بَهْجَةُ قَلْبِ المُصْطَفی(ص)»
در مقام شامخ حضرت فاطمه(س) تألیفات زیادی به رشته تحریر در آمده است که به بهانه ایام فاطمیه به معرفی کتاب «فاطِمَةُ الزّهْراء بَهْجَةُ قَلْبِ المُصْطَفی(ص)» در زمینه ابعاد وجودی این بانو (س) بپردازیم، گرچه مقام و جایگاه واقعی این بانو به تحریر و قلم نمی‌گنجد.
کتاب «فاطِمَةُ الزّهْراء بَهْجَةُ قَلْبِ المُصْطَفی(ص)» که قصد معرفی آن را داریم تألیف محقق گرانقدر حجت‌الاسلام احمد رحمانی همدانی است. این محقق والاقدر متولد 1318شمسی در همدان است و در محضر اساتید بزرگی چون آخوند ملاعلی همدانی، آیت‌الله محمدتقی آملی و مرحوم شعرانی و ... تلمذ کرده است و در مقدمه کتاب دلیل نگارش این کتاب را آرزوی دیرینه خود بیان می‌کند، این کتاب با ترجمه مهدی جعفری و با نام فارسی «فاطمه‌الزهرا سرور دل پیامبر(ص)» در دسترس محققان و دوست‌داران است.
این کتاب در 40 فصل به ابعاد شخصیتی حضرت فاطمه(س) پرداخته است، فصول کتاب از «زهرا در کلمات دانشوران» آغاز می‌شود و با بیان فضایل حضرت و مناقب ایشان پیش رفته، به بیان روایاتی در باب میلاد این بانو پرداخته و در فصول بعدی به بیان مکارم‌الاخلاق و ذکر اشعار منسوب به ایشان پرداخته است. بیشترین بخش کتاب به بیان خطبه فدکیه در پنج فصل پرداخته، در فصول بعدی به ازدواج و ابعاد عبادی و همسرداری حضرت پرداخته و در فصول پایانی نحوه شهادت و معرفی فرزندان ایشان بیان شده است، نکته قابل توجه این است که فصل پایانی به کتاب‌شناسی در زمینه شناخت این بانو اشاره داشته است.
در این نوشتار قصد داریم با استفاده از محتوای این کتاب به بیان جزئی از ابعاد وجودی ایشان بپردازیم.
وقتی سخن از الگوی زنانه و زیست زنانه به میان می‌آید، باید الگو شفاف و قابل همزادپنداری باشد، ابعاد و وجوه مختلف این الگو واکاوی شود تا هر کسی که قصد انتخاب این الگو را دارد بتواند خود و توانمندی‌هایش را در این قالب جای و یا رشد دهد.
این کتاب با توجه به تحقیق و استخراج روایات در فصول چهل گانه خود به بیان ابعاد سیاسی، اجتماعی، عبادی و فردی حضرت پرداخته است و در این دوران که محافل مختلف به بیان الگوی سوم برای زیست زنانه هستند، توجه به سیره بانوی گرانقدر اسلام بیش از پیش حائز اهمیت است.
مؤلف در فصل 18 این کتاب به بیان مکارم‌الاخلاق حضرت فاطمه(س) پرداخته است. در زیست عبادی ایشان توجه به اخلاص و توحید بسیار خودنمایی می‌کند و هرآنچه از وظایف عبادی و حتی مکارم‌الاخلق را در وجود مبارکشان می‌بینیم به‌درستی حاکی از توحید خالصانه ایشان است، نکته قابل توجه این است که در بیان شخصیت ایشان حتی در بیان شخصیت عبادی و فردی نیز، نمایی از بعد اجتماعی ایشان مشاهده می‌شود، به‌عنوان نمونه در فصل 18 کتاب، مؤلف روایتی از حسن بن علی(س) نقل می‌کند: حضرت در حالی‌که در محراب عبادت تا فجر صادق به نماز، دعا و ثنا مشغولند، مؤمنین و مؤمنات را با نام دعا می‌کنند که روایت «الجار ثم الدار» ادله‌ای بر این ادعاست.
در کنار تمامی این ابعاد، مؤلف به بیان روایاتی دال بر شیوه همسرداری عاشقانه و همدلانه ایشان می‌پردازد، همچنین در فصل 22 به بیان سیره سیاسی و حضور پررنگ ایشان در مواقع بزنگاه اجتماع پرداخته است و واقفیم که خطبه فدک گرچه در ظاهر به بیان حق فردی و ارث حضرت می‌پردازد، اما در مطالعه دقیق‌تر در می‌یابیم که این خطبه ابعاد گسترده‌تری را در بردارد که ابعاد سیاسی و اجتماعی آن پررنگ‌تر است.
فرازهای این خطبه نشان می‌دهد حضرت فاطمه(س) زنی در پستوی خانه و مشغول عبادات فردی و دور از اجتماع نبوده است، بلکه تسلط کافی به اوضاع و جزئیات امور سیاسی و اجتماعی داشتند، تا جایی که در احقاق حق ولایت امیرالمؤمنین(ع) و در بزنگاه‌های سیاسی نقش پررنگی داشته و ماجرای شهادت ایشان به‌خوبی گویای این موضوع است.
ایشان در خطبه فدک با توانمندی بسیار و کیاست و سیاست فراوان به یادآوری زوایای رسالت پیامبر(ص) و غفلت جامعه و بازگشت به جاهلیت می‌پردازند و در اثنای ادله حق ارث خود در رابطه با فدک با زیرکی و سیاست وصف‌نشدنی این مقوله را به حق ولایت امیرالمؤمنین(ع) ربط می‌دهند و چنان به بیان واقعیات می‌پردازند که حضار به گریه و ندامت وادار می‌شوند که این حجم اثرگذاری بیانگر توانمندی و حضور قدرتمند اجتماعی ایشان است و کنشگری سیاسی و اجتماعی ایشان را بیش از پیش نمایان می‌سازد.
نمونه دیگر کنشگری ایشان در ماجرای ملاقات زنان انصار و مهاجرین است که در این کتاب بیان شده است و در این ملاقات حضرت به جای بیان غم و درد بیماری و طلب همدلی، در بستر به کنشگری و دفاع از حق ولایت می‌پردازد و اثرگذاری این کنشگری در بیان اعتذار مردان و رؤسای قبایل قابل مشاهده است و باید گفت این بازنمایی حضور حضرت و بازخوانی خطبه‌ها و الگوگیری از ایشان قالب خوبی برای بانوان کنشگر که با حفظ ابعاد فردی و عبادی در چارچوب موازین شرعی به اجرای نقش خود بپردازند است.
الگوی سوم زیست زنانه قالب واحدی نیست که همه زنان جامعه را در خود جای دهد و با توجه به خرده فرهنگ‌ها و بوم زیست‌های متفاوت در کشور الگوی سوم باید الگوی وسیعی باشد که شالوده آن ابعاد فردی، سیاسی و اجتماعی حضرت را در بر داشته باشد و هر بانویی بتواند با توانمندی خود در آن جای گیرد. با استخراج سیره فاطمی و تبیین اصول سیره، زنان در دوره معاصر می‌توانند خود را در این الگو بیابند و زیست عفیفانه توأم با ابعاد سیاسی و اجتماعی را برای خود رقم بزنند، گرچه این مسئله حائز اهمیت است که حضرت فاطمه(س) علاوه بر زیست اجتماعی و سیاسی خود ابعاد خانوادگی را نیز فراموش نکرده بودند و باید گفت در این زمینه حضور پررنگ مردان در عرصه خصوصی خانواده و همیاری و همدلی آنها همچون حضور امیر المؤمنین(ع) نیز حائز اهمیت است.
نکته قابل توجه در این کتاب آن است که مؤلف با وجود اینکه به‌طور گسترده به بیان روایات پرداخته است، از وجود روایات جعلی غافل نشده و نمونه هایی را بیان کرده است، این کتاب که در ترجمه خود 865 صفحه دارد منبع بسیار خوبی برای دانشجویان، اساتید و محققانی است که علاقه‌مند به سیره حضرت فاطمه(س) هستند.
در پایان این نوشتار جا دارد که از متولیان حوزه سیاست‌گذاری و کنشگران حوزه زنان بخواهیم که با مطالعه تألیفاتی در باب سیره اهل بیت(ع) به‌ویژه سیره فاطمه صدیقه(س) بیش از پیش شاخصه‌های سیاسی، اجتماعی، عبادی و فردی این الگوی گرانقدر را مطالعه و بازنمایی کرده و موازین شرعی مورد نیاز الگوی سوم زیست زنان را در قالب این الگو همسو کنند، همچنین مبلغان ایام فاطمیه توجه داشته باشند این ایام بستر خوبی برای تبیین خطبه فدک و معرفی شاخصه‌ها و ابعاد متفاوت شخصیت این بانوی بزرگوار و آشنایی نسل جوان با این دریای معرفت، اخلاص و علم است.
اعظم محمودی، دانشجوی دکتری مطالعات زنان و پژوهشگر حوزه زن و خانواده
انتهای پیام
