از نقش حضرت فاطمه(س) در جنگ احد تا دفاع تمام‌قد از ولایت
یک پژوهشگر تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی گفت: حضرت فاطمه(س) اتفاقات آینده جهان اسلام را به‌دلیل دوری از ولایت مطرح کردند، همچنین حضرت به زنان مهاجر و انصار گوشزد کرده و اعلام خطر کردند و فرمودند کاری که همسران شما انجام دادند خطر بزرگی را در آینده برای جامعه اسلامی رقم خواهد زد.
سیدحسن مهدیخانی سروجهانی، پژوهشگر تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، در گفت‌وگو با ایکنا از قزوین، با اشاره به سن حضرت زهرا(س) هنگام شهادت، گفت: در رابطه با تاریخ تولد حضرت زهرا(س) و سن آن حضرت در زمان شهادت در منابع اختلاف است و نمی‌توان زمان دقیق و قطعی آن را مشخص کرد؛ البته مهم آن است که آن حضرت چگونه زیسته، چه کرده، علت کارشان چه بوده و چه تأثیری در جامعه گذاشته است؟
استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی اظهار کرد: برای حضرت زهرا(س) القاب زیادی ذکر شده و نام آن حضرت یعنی فاطمه از فَطَمَ به معنای بریدن و قطع شدن می‌آید، برخی روایات بر این دلالت دارند که این نام از آن جهت به حضرت فاطمه(س) داده شده که از آتش دوزخ بریده شده است.
وی بیان کرد: حضرت فاطمه(س) در دامن بانوی بزرگواری همچون حضرت خدیجه(س) و در منزل وحی که جبرئیل و فرشتگان بر آن فرود می‌آمدند، پرورش یافت، آن حضرت در سال دهم بعثت مادرشان را از دست دادند، در در آن سال پیامبر(ص) طی یک‌سال هم حضرت خدیجه(س) و هم حضرت ابوطالب(ع) را از دست داد که این سال به «عام‌الحزن» معروف است.
مهدیخانی سروجهانی خاطرنشان کرد: پیامبر(ص) در آن ایام، وقتی از منزل بیرون می‌آمدند مورد اهانت، تهمت و حتی ضرب‌وشتم مشرکان و بت‌پرستان قرار می‌گرفتند، در منزل هم همسرشان را که غمخوارش بود از دست داده بودند، در آن ایام حضرت فاطمه(س) به پدر رسیدگی کرده و غمخوار پدر بودند و لقب ام‌ابیها در آن زمان توسط پیامبر(ص) به حضرت زهرا(س) داده شد.
وی ادامه داد: گفته شده در زمان هجرت به مدینه، حضرت فاطمه(س) به همراه چند تن از بانوان دیگر توسط امیرالمؤمنین(ع) به مدینه رفتند و برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که در بین راه شتری که حضرت فاطمه(س) بر آن سوار بود رمید و حضرت آسیب دیدند.
معاون فرهنگی و دانشجویی دانشگاه آزاد اسلامی قزوین تصریح کرد: در مدینه پیامبر(ص) با سوده و عایشه ازدواج کردند، به این دلیل تا حدودی خاطر مبارک حضرت فاطمه(س) جهت مراقبت و رسیدگی به پدر آسوده شد، به همین علت نیز شرایط فراهم شد که حضرت فاطمه(س) با خاطری آسوده‌تر ازدواج کنند.
وی یادآور شد: حضرت فاطمه(س) در خانه خود نمونه یک زن عالی بود و مهر و محبتی که به همسر و فرزندان خود داشت و نقشی که در تربیت فرزندان ایفا می‌کرد، بی‌بدیل و منحصر به فرد بود.
نقش حضرت فاطمه(س) در جنگ احد
مهدیخانی سروجهانی اظهار کرد: در حوادثی که در آن ایام اتفاق می‌افتاد برخی گزارش‌ها از حضور و نقش حضرت فاطمه(س) سخن رانده‌اند، از جمله در جنگ احد، زمانی که در نتیجه توطئه منافقان، سپاه اسلام سست شد و شکست خورد و عده‌ای از یاران پیامبر(ص) از جمله حضرت حمزه(ع) به شهادت رسیدند و خود پیامبر(ص) نیز زخمی شدند، گفته شده حضرت فاطمه(س) در آن ایام به همراه برخی بانوان در رزمگاه حضور پیدا کرده و صورت پدرشان را پاک کردند و زخم آن حضرت را بستند.
وی خاطرنشان کرد: واقدی از مورخان نامی عنوان کرده حضرت فاطمه(س) پس از جنگ احد، دائم بر سر مزار شهدای احد از جمله حضرت حمزه(ع) حضور پیدا کرده و می‌گریستند و برای این شهدا دعا می‌کردند، این کار حضرت پیام توجه به مزار شهدا به عنوان هدایتگران را می‌رساند.
پژوهشگر تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی گفت: حضرت فاطمه(س) سختی‌های زیادی را در سال‌هایی که با امیرالمؤمنین(ع) زندگی می‌کردند، تحمل کردند؛ نقل شده یک‌بار پیامبر(ص) برای دیدار دخترشان رفته بودند، حضرت فاطمه(س) با حالت گله‌مندی دشواری‌های زندگی را نزد پدر مطرح کردند، پیامبر(ص) فرمودند آیا شما نمی‌خواهید سیده زنان عالم باشید؟ با این فرمایش پیامبر(ص)، حضرت فاطمه (س) آرام شدند.
وی اظهار کرد: پس از صلح حدیبیه، ابوسفیان مجبور شد از دشمنی دست بردارد و به مصالحه با پیامبر(ص) روی بیاورد، او می‌خواست پیامبر(ص) وی را ببخشد، ابتدا نزد دختر خود رفت، اما دخترش او را نپذیرفت، سپس نزد عمر و ابوبکر رفت که آن‌ها میانجیگری کنند، آن‌ها هم نپذیرفتند، ابوسفیان در نهایت نزد حضرت فاطمه(س) رفت و خواست که آن حضرت، امام حسن(ع) را نزد پیامبر(ص) واسطه قرار دهد، اما حضرت فاطمه(س) پاسخ محکمی به او داد و فرمود فرزند من هنوز به آن سن نرسیده که در این کارها مداخله کند و بخواهد برخلاف رضایت پیامبر(ص) کاری را انجام دهد، یعنی حکمی که پیامبر(ص) دادند همان حکم خدا بود.
دادخواهی حضرت فاطمه(س) برای حفظ اسلام
مهدیخانی سروجهانی در رابطه با اینکه حضرت فاطمه(س) به چه صورت از ولایت دفاع کرد، گفت: درست است که عده قلیلی در کنار امیرالمؤمنین(ع) ایستاده بودند، اما نقشی که حضرت فاطمه(س) در دفاع از ولایت داشتند، منحصر به فرد بود، آن هم نه تنها به عنوان همسر امیرالمؤمنین(ع)، بلکه از روی حق‌طلبی و فریاد دادخواهی برای حفظ اسلام و جلوگیری از انحرافاتی که در جامعه در حال وقوع بود.
وی تصریح کرد: مصادیقی که برای دفاع از ولایت توسط حضرت فاطمه(س) می‌توان به آن‌ها اشاره کرد، یکی در ایراد خطبه فدکیه است که حضرت به نقش امیرالمؤمنین(ع) در گسترش اسلام و مبارزات آن حضرت با شرک و کفر اشاره کرده و همچنین فتنه سقیفه را یادآوری کردند.
پژوهشگر تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی یادآور شد: در ماجرای سقیفه برخی مدعی بودند ما سریع تصمیم گرفته‌ایم که جانشین و خلیفه‌ای انتخاب کنیم تا در جامعه فتنه ایجاد نشود، اما حضرت فاطمه(س) از جریان سقیفه به فتنه تعبیر کردند که به بهانه جلوگیری از فتنه ایجاد شده و سبب تضعیف ولایت گشته و مسیر هدایتگری اسلام را به بیراهه و انحراف کشانده است.
وی اظهار کرد: جای دیگری که حضرت فاطمه(س) به دفاع از ولایت پرداخته و در تاریخ ثبت شده، زمانی بود که حضرت بیمار شدند، در آن زمان برخی از زنان مهاجر و انصار به عیادت آن حضرت آمدند، در آن ایام بانوان خیلی درگیر مسائل سیاسی نبودند، وقتی این‌ها در منزل حضرت فاطمه(س) حضور پیدا کردند، حضرت زبان به گلایه گشوده و فرمودند همسران شما از حق دفاع نکرده و احساس مسئولیت نکردند، سپس فرمودند به خدا سوگند اگر همسران شما پای در میان می‌نهادند و علی(ع) را در مسئولیتی که پیامبر(ص) گماشته بود می‌گذاشتند، علی(ع) آن‌ها را به راه راست می‌برد.
استادیار گروه معارف اسلامی تصریح کرد: در ادامه نیز حضرت فرمودند همسران شما چنین نکردند، اگر چنین می‌کردند درهای رحمت از زمین و آسمان بر آن‌ها گشوده می‌شد.
اوج ولایت‌پذیری
وی بیان کرد: نکته ای که اینجا دیده می‌شود و اوج ولایت‌پذیری و دفاع از ولایت را نشان می‌دهد، این است که حضرت فاطمه(س) اتفاقات آینده جهان اسلام را به‌دلیل دوری از ولایت مطرح کردند، همچنین حضرت به زنان مهاجر و انصار گوشزد کرده و اعلام خطر کردند و فرمودند کاری که همسران شما انجام دادند خطر بزرگی را در آینده برای جامعه اسلامی رقم خواهد زد.
مهدیخانی سروجهانی بیان کرد: حضرت فاطمه(س) در ادامه فرمودند اکنون آماده باشید که گرد بلا برانگیخته شده تا دمار از روزگار شما برآورد، اعلام این خطر به آن معنا بود که انحرافاتی که در حال رقم خوردن است، آینده حکومت اسلامی را تهدید می‌کند.
وی خاطرنشان کرد: چنانکه در تاریخ می‌بینیم خطرهایی که حضرت زهرا(س) گوشزد می‌کرد، عملی شد و طولی نکشید که بنی‌امیه به جای پیامبر(ص) نشستند و مجدداً تفکرات و رسوم جاهلی را احیا و نظام اسلامی را خدشه‌دار کردند، این بلایی بود که حضرت فاطمه(س) پیش‌بینی و گوشزد کرده بودند.
پژوهشگر تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی راجع به خطبه فدکیه گفت: خطبه فدکیه یک سخنرانی مستند تاریخی است که از شیوایی و بلاغت زیادی برخوردار است، قدیمی‌ترین سندی که این خطبه در آن ثبت شده، کتابی از «ابوالفضل احمد بن طاهر مروزی» است، این نویسنده در سال ۲۸۰ هجری از دنیا رفته و کتاب او تحت عنوان «بلاغات النساء» موجود است، همان طور که از نام این کتاب پیداست، خطبه‌ها و سخنوری‌های زنان در آن گردآوی شده است، این کتاب با خطبه‌ای از عایشه شروع شده و سپس خطبه فدکیه در آن آمده است.
وی بیان کرد: به لحاظ سند، مروزی از دو طریق این خطبه را ذکر کرده که البته بعدها این دو طریق جمع شده و در منابع با یک طریق ثبت شده‌اند، حضرت فاطمه(س) هنگام ایراد این سخنرانی در مسجد حضور پیدا کردند و این نشان از مرکزیت مسجد جهت اعتراضات سیاسی و بیان حق و حق‌طلبی بود.
مهدیخانی سروجهانی خاطرنشان کرد: در خطبه فدکیه، حضرت زهرا(س) سخنان خود را با سپاس و ستایش خداوند آغاز کرده، سپس به توحید و وحدانیت خدای یگانه اقرار می‌کند، در ادامه نیز بر نبوت پیامبر(ص) گواهی می‌دهد و رسالت حضرت و هدایت مردم توسط ایشان را یادآور می‌شود، همچنین در بین سخنان خود اشاره‌ای به جانشینی خاندان اهل بیت(ع) دارد و سپس احکام و شرایع الهی مانند نماز، روزه، حج و زکات را بیان می‌کند.
وی تأکید کرد: در ادامه خطبه فدکیه، حضرت فاطمه(س) خود را معرفی کرده و فرمودند من فاطمه هستم، پدرم محمد است، سپس به نقش امیرالمؤمنین(ع) در مبارزه با شرک و کفر در زمانی که بت‌پرستان و مشرکان برای ریشه‌کن کردن اسلام صف کشیده بودند، اشاره می‌کند.
گلایه از بدعت‌گذاری پس از رحلت پیامبر(ص)
استادیار گروه معارف اسلامی تصریح کرد: سپس حضرت بلافاصله به بدعت‌گذاری که پس از رحلت پیامبر(ص) اتفاق افتاد اشاره کرده و فرمود سینه ما داشت می‌سوخت و هنوز سوز سینه ما خاموش نشده بود که شما آمدید فتنه‌ای را به راه انداختید و مسیر ولایت را به انحراف کشاندید و در سقیفه، ابوبکر را به جانشینی گماشتید.
وی یادآور شد: حضرت در ادامه به میراث باغ فدک اشاره کرده و فرمودند شما می‌پندارید ما میراثی نداریم؟ باشد، ما صبر می‌کنیم، سپس خطاب به مهاجران راجع به این میراث سخنانی فرمودند و بعد هم به‌صورت خاص ابوبکر را مورد خطاب قرار داده و فرمودند ای پسر ابی‌قحافه تو از پدرت ارث می‌بری، اما میراث مرا نادیده می‌گیری؟ اگر چنین است روز رستاخیزی در پیش است و من داوری را به خداوند می‌سپارم.
مهدیخانی سروجهانی اظهار کرد: در ادامه نیز حضرت کسانی را که ایمان آورده و حامیان اسلام بودند مورد خطاب قرار داده و از آنان گله کردند که چرا حق مرا نمی‌گیرید، شما که قرآن خوانده‌اید چرا معنای قرآن را درک نمی‌کنید و اشاره به آیه‌ای کردند که خداوند فرموده اگر پیامبر(ص) بمیرد یا کشته شود، شما می‌خواهید به گذشته خود برگردید، یعنی این تذکر خداوند را یادآوری کرده و فرمودند پس از رحلت پیامبر(ص)، شما باید مسیر حق را دنبال می‌کردید.
وی ادامه داد: حضرت در ادامه این خطبه، پسران قیله را که به تعبیر مفسران همان انصار هستند، مورد خطاب قرار داده و فرمودند شما به تن‌آسایی خو کرده‌اید و همین باعث شده دیگر از حق دفاع نکنید.
پژوهشگر تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی بیان کرد: حضرت فاطمه(س) در پایان با حاضران اتمام‌حجت کرده و فرمودند آنچه شرط بلاغ بود به شما گفتم، از عذاب الهی بترسید و به انتظار بنشینید تا میوه درختی را که کاشته‌اید بچینید و کیفر کاری را که کرده‌اید ببینید.
مهدیخانی در پایان گفت: حضرت دوباره به مخاطبان خود فرمودند شما با کارهایتان دارید اسلام را از مسیر خود به انحراف می‌کشانید و این انحراف در آینده خطرات و آسیب‌هایی را برایتان خواهد داشت، به این معنا که در این دنیا برای جامعه اسلامی مشکلاتی پدید خواهد آمد و در آخرت نیز عذاب الهی را در پی خواهد داشت.
گفت‌وگو از معصومه امینی
انتهای پیام
