دیدگاه تعدادی از مفسران و فقها در مورد جهاد دفاعی و ابتدایی

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین کاظم قاضی‌زاده، رئیس مؤسسه فهیم و استاد سطح عالی حوزه با اشاره به آیه شریفه «كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِتَالُ وَهُوَ كُرْهٌ لَكُمْ وَعَسَى أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئًا وَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَعَسَى أَنْ تُحِبُّوا شَيْئًا وَهُوَ شَرٌّ لَكُمْ وَاللَّهُ يَعْلَمُ وَأَنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ ﴿۲۱۶﴾ و يَسْأَلُونَكَ عَنِ الشَّهْرِ الْحَرَامِ قِتَالٍ فِيهِ قُلْ قِتَالٌ فِيهِ كَبِيرٌ وَصَدٌّ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ وَكُفْرٌ بِهِ وَالْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَإِخْرَاجُ أَهْلِهِ مِنْهُ أَكْبَرُ عِنْدَ اللَّهِ وَالْفِتْنَةُ أَكْبَرُ مِنَ الْقَتْلِ وَلَا يَزَالُونَ يُقَاتِلُونَكُمْ حَتَّى يَرُدُّوكُمْ عَنْ دِينِكُمْ إِنِ اسْتَطَاعُوا وَمَنْ يَرْتَدِدْ مِنْكُمْ عَنْ دِينِهِ فَيَمُتْ وَهُوَ كَافِرٌ فَأُولَئِكَ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ وَأُولَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ ﴿۲۱۷﴾ بقره» گفت: عده‌ای از فقهای بزرگ ما براساس آیات 216 و 217 بقره گفته‌اند که این دو آیه دال بر جهاد ابتدایی است؛ این دو آیه یکی در مورد اصل قتال و دومی در مورد زمان قتال و جهاد است. آیه نخست می‌فرماید جهاد بر شما واجب شده که واژه کتب مؤید این مسئله است.

وی با اشاره به سبب نزول این آیات افزود: در مورد شان نزول بیان شده که پیامبر عبدالله بن جحش را طلبیدند و نامه‌ای به او دادند و گفتند که بعد از دو روز نامه را باز و به محتوای آن عمل کن؛ اینها روز آخر ماه رجب به آن منطقه رسیدند و در نزد خود اجتهاد کردند که نباید در ماه رجب با قریش بجنگند و از طرفی ترسیدند که اگر این کار را نکنند دشمنان بر حرم مسلط شوند لذا مقاتله کردند و دشمنان را دستگیر و غنائم گرفتند و نزد پیامبر برگشتند و پیامبر نسبت به این مسئله معترض شدند و در غنائم تصرفی نفرمودند و البته این مسئله بهانه‌ای برای مشرکان شد که پیامبر(ص) را متهم به این مسئله کنند که در ماه حرام جنگیدند.

وی با بیان اینکه کفار قریش 5 خطا یعنی صد عن سبیل الله، کفر، صد مسجدالحرام، اخراج مسلمین از مسجدالحرام و فتنه مرتکب شدند که سبب شد تا گروهی از سوی پیامبر(ص) با آنان بجنگند تصریح کرد: برخلاف تصور برخی فقها و مفسران، شان نزول نشان می‌دهد که بستر این جهاد و قتال، دفاعی بوده است زیرا مشرکان و قریش مرتکب 5 خطا شده بودند و مسلمین جهاد دفاعی کرده‌اند.

قاضی‌زاده با بیان اینکه آیه نخست را بسیاری از فقها استفاده جهاد ابتدایی کرده‌اند اظهار کرد: مثلاً مرحوم راوندی در فقه القرآن در باب جهاد آورده است که قتال مشرکین واجب و فرض شده است ولی وجوب آن کفایی است؛ البته اختلافی هست که برخی می‌گویند جهاد ابتدایی است ولی مختص صحابه است و بر غیر صحابه لازم نیست. صاحب جواهر ابتدا جهاد را به اصلی و دفاعی تقسیم کرده و اصلی را مستند به این آیه می‌داند؛ شیخ طوسی و صاحب مسالک و ... نیز این دیدگاه را دارند.

قاضی زاده با اشاره به احکام القرآن جصاص بیان کرد: وی آورده است که قتال براساس این آیه واجب است؛ وی ادامه داده که «الف و لام» قتال یا عهد و یا جنس است؛ اگر قتال مشخص و عهد باشد قتال با متجاوزان مشرک است ولی اگر جنس باشد مجمل خواهد بود و آیات دیگر باید مبین این آیه باشند و این آیه به خودی خود نمی‌تواند نشان دهد که جهاد، ابتدایی است یا نیست.

رئیس مؤسسه فهیم با بیان اینکه ایشان معتقد است که این آیه به تنهایی مؤید قتال ابتدایی نیست اظهار کرد: همچنین در تفسیر قاسمی بیان شده است که قتال را در برابر قتال متعرضین واجب برشمرده است؛ یا ابن کثیر آورده است که قتال بری دفع شر از مسلمین واجب شده است.

استاد سطح عالی حوزه با بیان اینکه قائلین به جهاد ابتدایی چند مؤید آورده و آن را ابتدایی دانسته‌اند تصریح کرد: یکی از مؤیدات ایشان، عمومیت مخاطب است یعنی مسلمین در همه زمان‌ها مخاطب این آیه هستند؛ اگر گفته شود تنها اختصاص به صحابه دارد در بستر حضور صحابه جهاد، دفاعی بوده زیرا مسلمین مورد تهاجم بودند ولی بعد از دوره صحابه، مختص سایر مسلمین می‌شود.

قاضی‌زاده تصریح کرد: برخی گفته‌اند قتال، تأسیس تشریعی است؛ (تشریع دو نوع است گاهی امضایی است مانند اعدلوا ولی برخی تأسیسی هستند و خدا آن را تشریع کرده است) بنابراین جهاد دفاعی برای همه قابل فهم است واگر کسی متعرض شود همه به قتال با او بر می‌خیزند ولی اگر مثلاً در فلان کشور چند مشرک باشد و ما به سراغ آنان برویم و بجنگیم عقلائی و قابل فهم نیست.

قاضی‌زاده بیان کرد: برخی گفته‌اند که قتال با ظهور ابتدایی و مطلق در قرآن است یعنی وقتی سخن از قتال در قرآن آمده مطلق و یا ابتدایی است؛ همچنین برخی گفته‌اند که شما از قتال کراهت دارید و دلیل این کراهت قتال ابتدایی است وگرنه کسی از جهاد دفاعی بدش نمی‌آید. لذا برخی برای اثبات جهاد ابتدایی همین آیه را مؤید می‌آورند در حالی که می‌توان شواهدی بر خلاف آن بیاوریم.

انتهای پیام