توصیه به «تفکر»؛ وجه شاخص شب‌های قدر / خطاهای رفتاری ریشه در خطاهای شناختی دارد

به گزارش ایکنا از زنجان، ابوالقاسم اوجاقلو، استادیار دانشکده علوم انسانی دانشگاه زنجان، شب گذشته 13 اردیبهشت‌ماه در سخنرانی اینستاگرامی شب قدر که به همت باشگاه علمی ــ فرهنگی دانشجویان جهاددانشگاهی زنجان برگزار شد، ضمن تسلیت شهادت مولای متقیان امام علی(ع) اظهار کرد: برای بررسی مفهوم «قدر» بر اساس آیات و روایات و ارتباط این مفهوم با شب‌های رمضان و شب‌های قدر می‌توان بخشی از این مفاهیم را از متون اصلی قرآن و روایات و نیز از برداشت‌های معنای اصطلاحی آن در علم کلام اسلامی استخراج کرد.

وی با اشاره به اینکه یکی از شاخص‌ترین کاربردهای کلمه «قدر» در سوره قدر است، ابراز کرد: اگر آیات سوره قدر را با آیه «شَهْرُ رَمَضانَ الَّذی أُنْزِلَ فیهِ الْقُرْآنُ» به عنوان قرینه در نظر بگیریم به این معنا می‌رسیم که چون نزول قرآن در ماه رمضان و شب قدر بوده پس شب قدر در ماه رمضان است. در واقع شب قدر یک ظرف زمانی است که در آن اتفاقاتی می‌افتد که یکی از آن‌ها نزول قرآن است.

نزول روح قرآن در شب قدر بر قلب پیامبر(ص)

این کارشناس دینی  با اشاره به اینکه نزول قرآن در شب قدر فرودی آنی و یک‌باره بوده است، تصریح کرد: روح قرآن در شب قدر و ماه رمضان در حدود 40 سالگی پیامبر(ص) بر قلب مبارک ایشان نازل می‌شود. کلمه انزال اشاره به نزول دفعی قرآن دارد و طبق آیه «وَكَذَٰلِكَ أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ رُوحًا مِنْ أَمْرِنَا ۚ...» در واقع معارف و روح قرآن به نبی مکرم اسلام دمیده شده که خارج از الفاظ و عبارات بوده و یک پدیده واحد و یکپارچه است. اما کلمه تنزیل اشاره به نزول تدریجی قرآن در مکه و مدینه دارد و در اینجا روح قرآن جامه الفاظ به خود می‌پوشاند و بر زبان پیامبر(ص) جاری می‌شود.

اوجاقلو بیان کرد: طبق آیه «تَنَزَّلُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ كُلِّ أَمْرٍ» اتفاق دیگری که در شب قدر می‌افتد فرود آمدن فرشتگان و همچنین فرود آمدن روح است. در اینجا کلمه تَنَزَّلُ فعل مضارع است به دلیل «ة» کلمه الْمَلَائِكَةُ باید به شکل تنزل می‌آمد اما به خاطر سهولت تلفظ به شکل تنزل آمده که دلالت بر استمرار دارد. از این آیه این چنین استنباط کردند که این اتفاق حتی قبل از اسلام هم بوده است. روح بالاتر و برتر از فرشتگان است. نزول فرشتگان و روح به سوی زمین بحث مبهم و پیچیده‌ای است که بی‌شک بی‌ارتباط با روح قرآن نیست.

وی یادآور شد: بر اساس آیات «إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةٍ مُبَارَكَةٍ ۚ إِنَّا كُنَّا مُنْذِرِينَ ﴿٣﴾ فِيهَا يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ ﴿٤﴾» سوره دخان در می‌یابیم که بحث تقدیر و تفصیل در امور به میان آمده و به اتفاقات شب قدر می‌توان تقدیر اموری که به انسان مربوط می‌شود را اضافه کرد. بنابراین فرشتگان هم به سوی انسان سرازیر می‌شوند و از جمله توصیه‌های مهم برای این شب‌ها تهجد و احیا است تا این شب را به خواب و غفلت نگذرانیم که آداب و احکامی برای آن مطرح کردند.

عضو هیئت علمی گروه معارف اسلامی دانشگاه زنجان معنای قدر را اندازه‌گیری، محاسبه و مقدار را به دست آوردن دانست و گفت: در بخش‌های دیگر قرآن نیز اشاره شده که خداوند انسان را بر اساس مقدار و اندازه آفریده است. در آیه 3 سوره طلاق نیز می‌خوانیم: «وَيَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لَا يَحْتَسِبُ ۚ وَمَنْ يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ ۚ إِنَّ اللَّهَ بَالِغُ أَمْرِهِ ۚ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِكُلِّ شَيْءٍ قَدْرًا». خداوند برای هر چیزی مقداری قرار داده و وقتی چیزی را مقدر کرد آن اتفاق می‌افتد و در ظرف زمانی شب قدر این مقدرات رقم می‌خورد.

وی با اشاره به اینکه در روایات آمده است که سال زندگی انسان از ماه رمضان شروع می‌شود، ابراز کرد: محرم آغاز سال قمری و فروردین آغاز سال شمسی است. شروع برنامه‌های عبادی و سیر و سلوک در دعا و مناجات از ماه رجب است و در واقع ماه‌های رجب و شعبان مقدمه ورود به رمضان است اما سال حقیقی و حیات اصیل بشر از رمضان شروع می‌شود. از این مسائل متوجه می‌شویم که انسان مومن در شب‌های قدر باید به یک آداب و مناسکی مثل نماز، دعا، زیارت اهل‌بیت(ع)، تدبر در آیات و سایر موارد بپردازد اما در کنار همه اینها یک توصیه متفاوت برای این شب‌ها شده که آن سفارش به تفکر است. ما بر اساس دعا و مناجات و تلاوت قرآن حال و هوای معنوی پیدا می‌کنیم و بعد به تفکر می‌پردازیم و در مرحله سوم دوباره بر اساس تفکر به دعا مشغول می‌شویم و درخواست‌هایی از خداوند می‌کنیم که البته الزاما رعایت این ترتیب مهم نیست.

لزوم شناخت نفس در شب قدر

این کارشناس دینی تصریح کرد: در برخی روایات توصیه شده که قدر خودمان و نفسمان را بشناسیم که با روایات خودشناسی در ارتباط است. به عنوان مثال از این روایات می‌توان به « معرفت نفس سودمندترین آگاهی است». «کافی است در معارف یک فرد که خود را بشناسد». « کافی است در جهل کسی که قدر خودش را نشناسد». «بالاترین جهل‌ها جهل انسان به خودش است». « خدارحمت کند کسی که قدر خودش را بشناسد» و «هلاک نشد کسی که قدر خودش را نشناخت» اشاره کرد. در واقع شناخت نفس همان شناخت قدر است و انسان باید مقدار وجودی خودش را بشناسد و این یعنی شناخت همه ابعاد وجودی شامل استعدادها، نیازها، باورها، تمایلات، خصوصیات ژنتیکی، چشم‌انداز آینده و تجربیات زیسته تا به وسیله آن انسان برنامه زندگی خود را تدوین کند.

وی ادامه داد: در روایات داریم که هر کسی این شناخت را نداشته باشد از راه نجات دور می‌شود و در گمراهی و جهالت می‌لغزد. بسیاری از خطاهای رفتاری، تصمیم‌گیری‌ها و عادات غلط ریشه در این دارد که ما هنوز خود را نشناختیم و نمی‌دانیم مسیری که انتخاب کرده‌ایم چه نتیجه‌ای دارد و باید از فرصت شب قدر استفاده کرده تا اندازه‌های وجودی خود را بشناسیم. در سوره قدر می‌خوانیم این شب بهتر از هزار ماه است. از طرف دیگر پیامبر(ص) نیز فرمودند: یک ساعت فکر کردن بهتر از 70 سال عبادت است.

اوجاقلو تأکید کرد: بی‌فکری و نبود شناخت، خطاهای رفتاری و گفتاری را رقم می‌زند و جمله‌ای منتسب به امام علی(ع) وجود دارد که در منابع حدیثی ذکر نشده اما می‌گوید: مراقب علمتان باشید چون فکرتان را تشکیل می‌دهد، مراقب فکرتان باشید چون عملتان را شکل می‌دهد، مراقب اعمالتان باشید چون عادات شما را شکل می‌دهد و مراقب عادات باشد که در مجموع شخصیت شما را نشان می‌دهد.