توسعه فضای مجازی و خطر کم‌رنگ شدن جلسات حضوری قرآن
رشد و توسعه فضای مجازی موجب شده تا برخی به فکر طراحی زیرساخت‌هایی باشند تا از این رهگذر جلسات آموزش قرآن و محافل انس با قرآن را نیز به صورت مجازی در اختیار علاقه‌مندان قرار دهند؛ امری که در کنار محاسنی که دارد، می‌تواند آسیب‌هایی نیز به همراه داشته باشد؛ از جمله اینکه با توسعه چنین طرح‌هایی بیم آن می‌رود که حضور علاقه‌مندان در جلسات قرآن کم‌رنگ شود.
اوایل این هفته از بخش قرآنی پلتفرم هیئت آنلاین رونمایی شد. طراحان این پلتفرم، زیرساختی را فراهم آورده‌اند که جلسات آموزشی و محافل انس با قرآن، به صورت زنده از طریق فضای مجازی برای علاقه‌مندان در دسترس باشد. آن طور که در خبرها اطلاع‌رسانی شده، برخی از اساتید که جلسات قرآن دارند، برای استفاده از این ظرفیت اعلام آمادگی کرده‌اند و بستر استفاده از این فضا برای آنها فراهم شده است. از دیگر سو، تاکنون در آرشیو پلتفرم موسوم به قرآن‌آنلاین، 30 ترتیل از قاریان قرآن بارگذاری شده و به تناوب از این بستر برای علاقه‌مندان پخش می‌شود.
راه‌اندازی این زیرساخت، همچنان‌که مزیت‌هایی دارد، ممکن است ایراد یا ایراداتی هم داشته باشد. در این نوشتار نخست از نقاط مثبت چنین ایده‌ای سخن به میان می‌آید و آنگاه اشکالاتی که ممکن است چنین بسترهایی فراهم آورد بازتاب خواهد یافت.
در باب محاسن پلتفرمی که به مخاطب این امکان را میدهد تا از طریق فضای مجازی و به صورت زنده، جلسات آموزشی و محافل انس با قرآن را دنبال کند باید بگوییم، ارزش این کار در عصر حاضر برای کسی پوشیده نیست. زیست‌جهان بشر امروز تحت سیطره امر مدرن قرار گرفته و یکی از مظاهر مدرنیته که در زندگی انسان‌ها تأثیرات قابل‌توجهی گذاشته رشد و توسعه فضای مجازی است. اهمیت فضای مجازی تا آنجاست که چه‌بسا بتوان از چنین فرضیه‌ای دفاع کرد که زندگی بدون آن برای انسان‌ها ممکن نیست.
فضای مجازی هر روز بیش از پیش خود را به زندگی انسان تحمیل می‌کند و هنگامی که جهان با همه‌گیری کرونا مواجه شد، نه‌تنها بر اهمیت این بستر افزوده شد، بلکه فضای مجازی نقشی حیاتی در زندگی انسان ایفا کرد. یکی از بخش‌های مهمی که در زمان سیطره کرونا به صورت مجازی مدیریت شد، امر آموزش بود. دانشگاه‌ها و سایر مؤسسات آموزشی، کلاس‌های خود را در بستر این فضا ارائه کردند. تعطیلی همه جلسات اعم از جلسات مذهبی و غیر مذهبی موجب شد تا دست‌اندرکاران حلقه‌های مذهبی نیز به فکر باشند تا با بهره‌گیری از فضای مجازی خلأ جلسات حضوری را پُر کنند. از جمله جلساتی که در این ایام به تعطیلی کشیده شد، جلسات آموزشی قرآن بود؛ جلساتی که در کشور ما از سابقه بسیاری برخوردار است و همواره بستری برای تربیت قاریان برجسته بوده است.
اکنون و پس از این وضعیت، برخی از کسانی که دغدغه کار قرآنی دارند، تصمیم گرفته‌اند تا جلسات قرآن را نیز از بستر فضای مجازی در اختیار علاقه‌مندان قرار دهند؛ امری که موجب می‌شود همه علاقه‌مندان به قرآن با کمترین هزینه بتوانند در بیشترین جلسات قرآن حاضر شوند. در میان استان‌های کشور، چه‌بسا تهران از جمله استان‌هایی باشد که بیشترین تعداد جلسات قرآن را دارد و قاریان بین‌المللی ساکن تهران نیز بیش از دیگر استان‌ها هستند. از طرفی ممکن است امکان رفتوآمد مستمر از دیگر شهرها به تهران فراهم نباشد؛ از این‌رو پلتفرم قرآن‌آنلاین، بهترین تدبیر برای بهره‌مندی همه علاقه‌مندان از جلسات قرآن است.
با وجود نقاط قوتی که برای این پلتفرم می‌توان در نظر گرفت، باید توجه داشت که ممکن است رشد و توسعه چنین بسترهایی آسیب‌هایی نیز به همراه داشته باشد. مهم‌ترین آسیبی که می‌توان از آن سخن به میان آورد، کم‌رنگ شدن حضور علاقه‌مندان در جلسات قرآن است. بالطبع، اتمسفر یا جوی که در جلسات قرآن ایجاد می‌شود، هرگز در فضای مجازی به وجود نمی‌آید و حضور مجازی در جلسات قرآن نه‌تنها مخاطبان را از فضای معنوی جلسه قرآن دور می‌کند، بلکه ممکن است کیفیت آموزش را نیز تقلیل دهد.
برای بازتاب اهمیت جلسات قرآن به صورت حضوری می‌توان از دلایل مختلفی سخن به میان آورد. یکی از شواهدی که نشان میدهد، تشکیل جلسه قرآن به صورت حضوری موضوعیت دارد، بیاناتی است که رهبر انقلاب اسلامی در دیدار با قاریان و حافظان قرآن مطرح کردند. برای نمونه ایشان در محفل انس با قرآن که در سال 1395 برگزار شد فرمودند: «منظور از جلسه تلاوت قرآن این است که جلسه‌ای تشکیل بشود، افراد حاضر بشوند، قاری قرآن بنشیند آنجا یک ساعت - کمتر یا بیشتر - قرآن بخواند، مستمعین هم فقط برای شنیدن قرآن بیایند آنجا بنشینند، بیایند بنشینند و قرآن را بشنوند. این خیلی مؤثّر است. این از خواندنِ خود انسان هم در مواردی تأثیرش بیشتر است».
افزون بر این مورد، رهبر انقلاب اسلامی در طلیعه ماه مبارک رمضان سال جاری نیز فرمودند: «یکی از پیشنهادهایی که به ما شد و کار درستی است و من مطرح می‌کنم و شماها هر کدام که می‌توانید انجام بدهید، این است که مساجد یک محل ـ حالا مثلاً در تهران، مساجد فلان بخش از تهران که سه تا، چهار تا، پنج تا مسجد است ـ هر کدام از اینها یک پایگاه قرآنی باشند و باهم ارتباط داشته باشند؛ اینها بروند به مهمانی آنها، آنها بیایند به جلسه اینها، باهم مسابقه بدهند، این غیر از این مسابقات رایجی است که اوقاف و دیگران راه می‌اندازند، یک چنین کارهایی انجام بگیرد، این بهترین مشوّق است برای اینکه جوان‌ها و نوجوان‌ها وارد وادی قرآن‌خوانی بشوند، ما به این احتیاج داریم. اگر بخواهید آن 10میلیون (حافظ) را تأمین بکنید، راهش این است که نوجوان‌های ما وارد وادی قرآن بشوند؛ نوجوان که وارد شد حفظ آسان می‌شود؛ راهش هم این است که در مساجد این کار اتّفاق بیفتد؛ هر مسجدی یک پایگاه قرآنی بشود.»
این بیانات به‌خوبی نشان میدهد که مکان‌های خاصی نظیر مساجد باید پایگاه اهل قرآن باشد و نه‌تنها حضور در این جلسات برای افراد خود جلسه تأثیرگذار است، بلکه افراد جلسات قرآن نزدیک به‌هم باید با یکدیگر در تعامل و رفتوآمد باشند. از این‌رو، هر چند توسعه فضای مجازی برای در اختیار قرار دادن جلسات آموزشی قرآن یا محافل انس با قرآن، امری مفید و راه‌گشاست اما نباید از این نکته غافل شد که ممکن است حرکت به این سمت، جامعه قرآنی را از فضای حضوری جلسات دور کند و کم‌کم صرفاً شاهد شکل‌گیری جلسات قرآن در بستر فضای مجازی باشیم. چه‌بسا طراحی چنین فضاهایی برای افرادی مناسب باشد که به هیچ‌وجه امکان حضور در جلسات را ندارند و مناسب است طراحان چنین ایده‌هایی روی این نکته تأکید داشته باشند.
بی‌شک جلسات قرآن که در مساجد یا خانه‌ها تشکیل می‌شد و می‌شود، سرمایه ارزشمندی است که در وهله نخست باید از این سرمایه حفاظت کرد و سپس، آن‌چنان که در اندیشه رهبری نیز بازتاب یافته، در راستای توسعه این جلسات کوشید.
مرتضی اوحدی
انتهای پیام
