کینه و انتقام با جلب رحمت الهی سازگاری ندارد
حجت‌الاسلام محمد سروش محلاتی گفت: کسانی که اهل کینه و انتقام نسبت به دیگران هستند خود را از جلب رحمت الهی محروم می‌کنند و هرقدر انسان اهل بخشش و مهربانی به دیگران باشد مهربانی، رحمت و بخشش بیشتری را از خدا دریافت خواهد کرد.
به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین محمد سروش محلاتی، استاد درس خارج حوزه قم، شامگاه سوم اردیبهشت به ادامه شرح دعای سحر پرداخت.
گزیده سخنان وی به شرح زیر است:
در جلسات قبل گفته شد که تاثیر رحمت در بین انسان‌ها، حالت تأثر در برابر سختی‌ها و دشواری‌ها و نیازهایی است که انسان در دیگران می‌بیند و دیدن این ناملایمات در انسان‌ها تاثیر متفاوتی دارد. برخی سنگدل هستند و چشم خود را بر این نوع حوادث می‌بندند و با بی‌تفاوتی از کنار آنها عبور می‌کنند، ولی گروه دوم به مشکلات دیگران حساس هستند و ناراحت می‌شوند و کاری برای رفع مشکل دیگران انجام می‌دهند. اگر فرد بیماری را می‌بینند، برای درمان او اقدام می‌کنند و اگر نیازمندی را ببینند، برای رفع حاجت او تلاش می‌کنند. یعنی یک نوع مهربانی در رحمت وجود دارد.
انواع رحمت در دعای سحر
رحمت در مورد خداوند با حذف برخی محدودیت‌ها صورت می‌گیرد، زیرا برای خدا انفعال، تاثر و ناراحتی معنا ندارد اما آنچه از طرف حق‌تعالی در برابر نیاز و فقر و فاقه ما افاضه می‌شود رحمت الهی است. رحمتی که در دعای سحر ما از خداوند می‌خواهیم دو نوع است؛ نوع اول رحمت برای خود و نوع دوم رحمت برای دیگران. رحمت نوع اول زمانی درخواست می‌شود که انسان حاجت خود و مغفرت و آمرزش را از خداوند می‌خواهد یا کسی که خود را در منگنه و گرفتاری می‌بیند رحمت الهی را استمداد می‌کند.
در آیات قرآن هم به این نوع رحمت اشاره شده است؛ از جمله آیه 53 زمر «قُلْ يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنْفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ» فرموده است که از رحمت خدا مأیوس نشوید؛ مخاطب این آیه کیست و خدا به چه کسی گفته از رحمت من مأیوس نشوید؟ به کسانی فرموده است که در حق خودشان ظلم کرده‌اند و اهل گناه و معصیت هستند و به چنین افرادی توسط پیامبر(ص) بشارت داده می‌شود. این رحمت در برابر اسراف و ظلم به نفس است و طغیان نفسانی را جبران می‌کند، کمااینکه معالجه بیماری را درمان می‌کند، در اینجا هم با رحمت الهی معصیت شخص از بین می‌رود. در دعایی از زبان اصحاب کهف در آیه 10 سوره کهف بیان شده است: «إِذْ أَوَى الْفِتْيَةُ إِلَى الْكَهْفِ فَقَالُوا رَبَّنَا آتِنَا مِنْ لَدُنْكَ رَحْمَةً وَهَيِّئْ لَنَا مِنْ أَمْرِنَا رَشَدًا»؛ خدایا ما گرفتار و تحت تعقیب مشرکان و در مضیقه هستیم و از تو رحمت ویژه می‌خواهیم؛ از این سنخ آیات در قرآن و ادعیه فراوان است.
نوع دوم رحمت این است که انسان از خدا می‌خواهد دارای صفت رحمت شود؛ یعنی با دیگران برخوردی مهربانانه و توأم با رحمت داشته باشد. در واقع انسان می‌خواهد که خدا مهربانی و رحمت عطا کند تا برای رفع مشکلات دیگران قدم بردارد و به کمک دیگران بشتابد. قرآن برخی افراد را معرفی کرده است که از رحمت برخوردار بودند؛ یکی از این گروه‌ها پیروان حضرت عیسی(ع) هستند. البته برخی از مسلمین خوش ندارند تعابیری که در مورد پیروان عیسی(ع) آمده و قرآن نگاه مثبتی به آنان دارد مطرح و گفته شود که به نظر بنده بی‌انصافی است.
البته قرآن برخی نقدها را به افکار و عقاید و رفتارهای آنها وارد کرده ولی در آیاتی هم به تمجید از برخی رفتارهای آنان پرداخته است. در آیه 27 سوره حدید فرموده: «ثُمَّ قَفَّيْنَا عَلَى آثَارِهِمْ بِرُسُلِنَا وَقَفَّيْنَا بِعِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ وَآتَيْنَاهُ الْإِنْجِيلَ وَجَعَلْنَا فِي قُلُوبِ الَّذِينَ اتَّبَعُوهُ رَأْفَةً وَرَحْمَةً وَرَهْبَانِيَّةً ابْتَدَعُوهَا مَا كَتَبْنَاهَا عَلَيْهِمْ إِلَّا ابْتِغَاءَ رِضْوَانِ اللَّهِ فَمَا رَعَوْهَا حَقَّ رِعَايَتِهَا فَآتَيْنَا الَّذِينَ آمَنُوا مِنْهُمْ أَجْرَهُمْ وَكَثِيرٌ مِنْهُمْ فَاسِقُونَ»؛ ما در قلب پیروان عیسی(ع) رحمت و رأفت و مهربانی قرار دادیم. این جنبه اخباری دارد نه تشریعی.
برخی مفسران خواسته‌اند این‌گونه تفسیر کنند که خدا از آنان خواسته که مهربان باشند ولی آیه سخن برتری را فرموده، زیرا سخن از جعل الهی و مهربانی و قلب است؛ ما پیروان مسیح را مهربان قرار دادیم و آنها با مهربانی با همدیگر برخورد می‌کنند. سطح این رحمت از نوع اول بالاتر است و سطحی از مهربانی که خدا در حق بندگان دارد به آنان هم عطا کرده و ممکن است کسی شعاع مهربانی را در بین پیروان عیسی(ع) محدود کند و بگوید که مهربانی در بین خودشان بوده، ولی اصل معنای رحمت این است که این مکتب و آئین پیروان عیسی(ع) را به سمت و سو و جهت‌گیری خاصی هدایت کرد. به همین دلیل آیه شریفه فرموده که بین آنها مهربانی و عطوفت وجود دارد.
این رحمت و رأفت نه صرفاً برای رفع مشکل خود بلکه برای اعطای آن به انسان‌های دیگر است. الله انی اسئلک من رحمتک باوسعها؛ یعنی خدایا آن رحمت گسترده‌ای را که تو در حق همه انسان‌ها داری به ما هم عطا کن تا من هم در حق همه موجودات داشته باشم. خدایا من رحمت می‌خواهم، ولی نه فقط برای رفع مشکل خودم. همان‌طور که اشاره شد، گاهی انسان از نور استفاده می‌کند که خودش در تاریکی و ظلمت نباشد، ولی گاهی برخی موجودات نور را می‌گیرند تا به دیگران منعکس کنند. ما در سحرهای ماه مبارک رمضان از خدا تقاضا می‌کنیم که خدایا، رحمت خود را بر ما بتابان نه فقط خودمان روشن شویم، بلکه از طریق نور تو دیگران را هم نورانی کنیم.
دل پر از کینه ظرفیت جلب رحمت خدا را ندارد
این آیه شریفه خطاب به پیامبر(ص) می‌فرماید: «فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ...»؛ یعنی ای پیامبر(ص)، تو به واسطه رحمت ما نسبت به دیگران نرمخو و مهربان هستی؛ این رحمت از نوع دوم است؛ تو واسطه رحمت ما به همه انسان‌ها و همه هستی و موجودات هستی. «من» در این آیه همان «من» است که در دعای سحر داریم: «اللهم انی اسئلک من رحمتک.» خدایا، از رحمت خود به ما ببخش تا انسان‌هایی نباشیم که دلشان پر از کینه و انتقام نسبت به مردم است.
البته این سطح عالی رحمت در قلب پیامبر(ص) وجود دارد و دیگران هم در سطوح پایین‌تر آن را دارند، از جمله این رحمت‌ها در والدین به خصوص در مادر وجود دارد. در قرآن کریم توصیه‌ای درباره مهربان بودن مادر نداریم، چون نیازی نبوده است. مادری که طفل خود را از دست می‌دهد مگر نیاز است به او گریه کردن را بیاموزیم؟ شعله غم و اندوه از درون او زبانه می‌کشد و مهربانی مادر تعلیم‌بردار نیست و فقط نباید مانع ایجاد کرد، ولی آیا فرزندان نسبت به مادر این مهر و عاطفه را دارند؟ باید به فرزندان توصیه کرد که به والدین خود مهر بورزند. به همین دلیل فرموده: «وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَقُلْ رَبِّ ارْحَمْهُمَا كَمَا رَبَّيَانِي صَغِيرًا.»
در شب‌های احیاء فقط به دنبال طلب رحمت خدا برای رفع حاجات و گرفتاری‌های خود نباشیم. البته این خوب است و باید باشد ولی در سطح دیگر ما از خدا سطحی از رحمت را می‌خواهیم که در مقابل دیگران رحمت و مهربانی داشته باشیم. البته بین این دو نوع رحمت ارتباط لطیف و متقابلی وجود دارد. وقتی خداوند در قرآن بر عفو و گذشت نسبت به دیگران تأکید می‌کند در ادامه فرموده است: «أَلَا تُحِبُّونَ أَنْ يَغْفِرَ اللَّهُ لَكُمْ»؛ یعنی هرقدر انسان در حق دیگران مهربان‌تر و بخشنده‌تر باشد از بخشندگی و مهربانی خداوند هم بیشتر استفاده خواهد کرد. این ارتباط مهم است؛ یعنی کسی که نمی‌تواند به دیگران مهرورزی داشته باشد و سینه او پر از کینه است مورد لطف الهی قرار نمی‌گیرد، زیرا مهربانی خدا برای کسی است که قلب مهربانی داشته باشد و قلب مهربان خدا را جلب کند و این دو بر هم اثرگذارند. حال در شب قدر این دعا را نه فقط بخوانیم بلکه از عمق وجود از خداوند بخواهیم: «انی اسئلک من رحمتک باوسعها و کل رحمتک واسعه.»
انتهای پیام
