تعبیرات صریح قرآن درباره لزوم تشکیل حکومت دینی

به گزارش ایکنا، دومین شب مراسم سوگواری ایام محرم با سخنرانی محمد اسدی گرمارودی؛ استاد دانشگاه صنعتی شریف، شب گذشته هشتم مردادماه در حسینیه حاجیان برگزار شد که گزیده آن را در ادامه می‌خوانید؛

از جمله مباحثی که در عصر ما درباره هدف عاشورا و کربلا مطرح شده چند نظر در فضای مجازی بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد و نیاز است شکافته شود. سه نظریه معروفی که در عصر جدید بیشتر دامن‌زده می‌شود این است؛ یک گروه گفتند امام حسین(ع) برای حکومت دینی اقدام کردند و چون حکومت دینی حق امام بود ایشان به وظیفه خودشان عمل کردند ولی موفق نشدند. دسته دوم گفتند دین با حکومت کاری ندارد و حرکت امام هم برای تشکیل حکومت نبوده است. نظر سوم اینکه امام برای اتمام حجت دینی اقدام کردند که البته در عنوان اتمام حجت خیلی مطالب نهفته شده است.

کسانی که می‌گویند دین حکومت دینی ندارد معتقدند دین برای دنیا نیست و فقط برای حیات اخروی است. کسانی که این حرف‌ها را زدند به آیاتی هم استشهاد کردند. باید ببینیم دین راجع به حکومت چه دیدگاهی دارد. آیات فراوانی در این زمینه در قرآن وجود دارد. من نمونه‌هایی از آیات قرآن را در این رابطه ذکر می‌کنم. در سوره نساء می‌خوانیم: «إِنَّا أَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ لِتَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ بِمَا أَرَاكَ اللَّهُ وَلَا تَكُنْ لِلْخَائِنِينَ خَصِيمًا؛ ما اين كتاب را به حق بر تو نازل كرديم تا ميان مردم به [موجب] آنچه خدا به تو آموخته داورى كنى و زنهار جانبدار خيانتكاران مباش».

اشکال مختلف حکمرانی

ابتدا باید روشن شود کلمه «حق» در این آیه به چه معنا است و چرا خداوند فرموده کتاب، حق است. برای اینکه این مطلب روشن شود ابتدا به نظر عالمان علم سیاست درباره حکومت اشاره کنم. در کتاب بنیادهای علم سیاست گفته شده در طول تاریخ نحوه حکمرانی چند شکل بوده است: فردی مثل پادشاهی، گروهی یا طبقاتی مثل نظامیان یا ثروتمندان یا نخبگان، جمهوری یعنی حکومت مردم بر مردم، و حکومت دینی. پس ما در کره زمین چهار شکل حکومت داریم. در همین کتاب گفته می‌شود تنها در حکومت واقعی دینی مالکیت و ربوبیت حقیقی منشأ حاکمیت است لذا در حکومت دینی حاکمیت الهی است. منشأ حکومت فردی قدرت یک نفر است، منشأ حکومت جمهوری مردم هستند ولی منشأ حکومت دینی مالکیت و ربوبیت حقیقی خداوند است.

«لِتَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ بِمَا أَرَاكَ اللَّهُ»؛ در زبان عربی علم، معرفت و حکمت از نظر معنا تفاوت دارد ولی ما در فارسی آنها را نزدیک به هم معنا می‌کنیم. علم مقابل جهل است. جهل یعنی نادانی، علم یعنی دانایی. معرفت در برابر انکار است، در برابر جهل نیست یعنی طرف مطلب را می‌داند و باور می‌کند و به آن یقین و اعتقاد دارد. معرفت درجه‌ای از آگاهی است که به یقین می‌انجامد لذا نقطه مقابلش انکار است. حکمت؛ استواری در علم، گفتار و کردار است. کلمه محکم هم از کلمه حکمت گرفته شده است.

روایتی از امام صادق(ع) نقل شده است که حضرت خطاب به ابوحنیفه فرمودند: آیا گمان می‌کنی صاحب نظر هستی و حق اظهار نظر و حکم دادن داری، در حالی که رأی از پیامبر(ص) درست است و از غیر پیامبر(ص) خطاست زیرا خداوند به پیامبر(ص) فرموده است: «لِتَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ بِمَا أَرَاكَ اللَّهُ» و به دیگران این را نگفته است.

رابطه خلافت و حکمرانی در سوره صاد

یک آیه دیگر در سوره صاد است که می‌فرماید: «يَا دَاوُودُ إِنَّا جَعَلْنَاكَ خَلِيفَةً فِي الْأَرْضِ فَاحْكُمْ بَيْنَ النَّاسِ بِالْحَقِّ وَلَا تَتَّبِعِ الْهَوَى فَيُضِلَّكَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ إِنَّ الَّذِينَ يَضِلُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ لَهُمْ عَذَابٌ شَدِيدٌ بِمَا نَسُوا يَوْمَ الْحِسَابِ؛ اى داوود ما تو را در زمين خليفه [و جانشين] گردانيديم پس ميان مردم به حق داورى كن و زنهار از هوس پيروى مكن كه تو را از راه خدا به در كند در حقيقت كسانى كه از راه خدا به در مى ‏روند به [سزاى] آنكه روز حساب را فراموش كرده‏‌اند عذابى سخت‏ خواهند داشت». در این آیه حضرت داوود خلیفه حضرت حق معرفی شده است. حرف «فاء» در عبارت «فَاحْكُمْ بَيْنَ النَّاسِ» نشان می‌دهد نتیجه خلیفه بودن حکمرانی است چون حکمرانی در مرحله اول برای خداست.

پس اگر بنا بر حکم راندن باشد حاکم واقعی همانگونه که در آیه «إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ؛ ولى شما تنها خدا و پيامبر اوست و كسانى كه ايمان آورده‏‌اند همان كسانى كه نماز برپا مى‌دارند و در حال ركوع زكات مى‌دهند» گفته شده حکومت فقط برای الله است ولی سه واسطه بعد از الله قرار می‌دهد و حق حکومت را برای کسی که احاطه کامل و همه‌جانبه به آنچه خدا می‌خواهد در جهان اعمال شود دارد محفوظ می‌دارد. اگر کتاب مجموعه دستورالعمل است کسی که قرار است این کتاب را در میان جامعه تحقق بخشد باید حق باشد و ملاک حق بودن را هم خدا به او نشان می‌دهد.