کاپیتولاسیون از نگاه امام(ره) آغاز بردگی و استثمار ایرانیان از سوی آمریکا بود + صوت

به گزارش ایکنا، 4 آبان سالروز سخنرانی تاریخی امام(ره) درباره مخالفت با تصویب لایحه کاپیتولاسیون در کشور در سال 1343 بود که در این رابطه گفت‌وگویی با قاسم تبریزی، پژوهشگر تاریخ معاصر ایران، انجام داده‌ایم که متن آن به شرح ذیل است:

ایکنا ـ کاپیتولاسیون به چه معناست و چه ابعادی در ایران داشت؟

یکی از فجایع جامعه ما که ملت ایران را تحقیر و ایران را رسما مستعمره آمریکا کرد تصویب لایحه کاپیتولاسیون بود. براساس این مفهوم یک کشور قدرتمند وارد یک کشور ضعیف می‌شود و مستشارانی را بدون اجازه حکومت و بدون رعایت قوانین آن حکومت و بدون زمان مشخص وارد می‌کند و تمام اختیارات در دست آن دولت استعمارگر است.

اولین بار قوام‌السلطنه در سال 1322 مستشاران نظامی آمریکا را بدون قرارداد و نظم خاصی وارد ایران کرد و این روند تا سال 1332 ادامه داشت اما با وقوع کودتای 28 مرداد 1332 که در حقیقت سلطه کامل آمریکا بر ایران فراهم شد، سرعت و ابعاد ورود مستشاران وسعت پیدا کرد و فراتر از مسائل نظامی، مسائل اقتصادی و کشاورزی، امنیتی و برنامه‌ریزی و بودجه‌ریزی را نیز در برگرفت. حتی اداره کل ضد جاسوسی ساواک از سال 1335 تا 1342 منحصرا در اختیار 3 مستشار آمریکایی بود و این روند ادامه پیدا کرد.

در زمان ریاست جهوری جان اف کندی به بهانه اینکه ایران طعمه کمونیسم نشود، بنا شد یک تحول در ساختار نظامی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در جامعه ایرانی انجام بگیرد اما این برای رشد، توسعه و پیشرفت جامعه ایرانی نبود بلکه در راستای وابستگی هرچه بیشتر ایران به آمریکا بود.

ایکنا ـ طرح این موضوع در ایران از سوی آمریکایی‌ها چه زمانی جدی شد؟

پس از قتل عام 15 خرداد 1342 توسط رژیم پهلوی و دستگیری امام(ره) و تلاش برای اعدام ایشان که با مخالفت شدید علما روبرو شد، امام(ره) توسط رژیم به حبس خانگی محکوم شد که تا 16 فروردین 1343 ادامه یافت. در این مدت دولت علم به دلیل جنایات و کشتارش جرئت مطرح کردن لایحه کاپیتولاسیون را پیدا نکرد و لذا این دولت در اسفند 1342 کنار رفت و دولت تکنوکرات‌‌های وابسته به آمریکا به ریاست حسنعلی منصور بر سر کار آمد و همین جریان وابسته مجلس را نیز به دست گرفت و امام(ره) هم آزاد شد.

بعد از آزادی، امام(ره) بین فروردین تا آبان 1343 سخنرانی‌ها و بیانیه‌هایی در خصوص جنایات و کشتار رژیم و تبیین برنامه‌های استعمار برای ایران انجام دادند و به ملت و مجموعه اقشار اعلام هشدار ‌می‌‌کردند. در مرداد 1343 با فشار آمریکایی‌ها و فعالیت وزارت امور خارجه قرار شد که لایحه مصونیت مستشاران در مجلس سنا مطرح شود. این لایحه فقط منحصر به نظامیان نبود و تمام خانواده‌های آمریکایی حاضر در ایران را از پایین‌ترین رده تا بالاترین رده شامل می‌شد. در حالی که طرح این لایحه در مجلس سنا خلاف قانون بود و هر قانونی ابتدا باید در مجلس شورای ملی مطرح می‌شد و بعد از تصویب به مجلس سنا می‌رفت اما اینها برای تسریع در انجام کار، احمد میرفندرسکی را از وزارت خارجه واسطه قرار دادند تا بین دولت، مجلس و سفارت آمریکا در رفت و آمد باشد تا زودتر تصویب شود.

بالاخره این لایحه در 5 مرداد 1343 در مجلس سنا تصویب و در 21 مهر 1343 به مجلس شورای ملی آمد. در مجلس سنا هیچ مخالفتی با این لایجه صورت نگرفت اما در مجلس شورای ملی برخی نمایندگان با این لایحه مخالفت و اعلام کردند این لایحه همان کاپیتولاسیون است و حسنعلی منصور و میرفندرسکی نیز برای توجیه این نمایندگان تلاش زیادی کردند. از جمله مخالفان این لایحه، ناصر بهبودی بود که پدرش رئیس دفتر رضاخان بود که اعلام کرد وی هم با این لایحه مخالف است. همچنین از جمله مخالفان دیگر این لایحه ابوالقاسم پاینده بود.

در نهایت از مجموع 136 نماینده، بیش از 70 نفر رأی مثبت و حدود 60 نماینده هم رأی منفی دادند و در نهایت لایحه تصویب شد.

ایکنا ـ واکنش امام(ره) به این مسئله چه بود؟

وقتی امام(ره) از این امر مطلع شدند، دستور دادند که متن مصوب مجلس را به دست ایشان برسانند و از سه طریق؛ آقایان هاشمی رفسنجانی، شهید مهدی عراقی و شهید محلاتی، متن مصوب را دریافت و مطالعه کردند که در جلد سوم، چهارم و پنجم ساواک گزارش مفصلی در این رابطه آمده که مأخذ خوبی برای پژوهشگران است.

امام(ره) در 2 آبان 1343 مراجع و علمای برجسته حوزه را در منزل آیت‌الله سیدحسین قاضی طباطبایی دعوت و خبر تصویب این لایحه را در مجلس اعلام کردند و بیان فرمودند این اتفاق برای اسلام و ایران و حیثیت جامعه خطرناک است و باید در مقابل آن ایستاد. این جلسه در روز 3 آبان هم برگزار شد و امام(ره) اعلامیه مفصلی نوشتند که هم به تهران فرستاده شد و هم در قم به طور مخفیانه چاپ و منتشر شد.

ساعت 8:30 روز 4 آبان، مصادف با میلاد حضرت زهرا(س)، امام(ره) سخنرانی خود را با «انالله و انا الیه راجعون» شروع و قضیه تصویب این لایحه را برای مردم مطرح کرده و آن سخنرانی معروف را انجام دادند و این لایحه را خطی سیاه بر تاریخ ایران و آغاز دوره برده و مستعمره آمریکا شدن ایرانیان دانستند. امام(ره) معتقد بودند این قانون نه تنها مردم ایران، بلکه دولت، مجلس، سیستم قضایی و ارتش ایران را ضایع کرد، زیرا اگر یک آمریکایی به یک مرجع تقلید یا شخصیت ایرانی توهین و تعرض می‌کرد پلیس ایران حق دستگیری این آمریکایی را نداشت و او باید در آمریکا محاکمه می‌شد.

امام(ره) در این سخنرانی خطرات این قانون را برای مردم تشریح کردند و از همه علما و مردم شهرها و حتی جهان اسلام خواستند به داد اسلام و مردم ایران برسند و امام(ره) نوعی دادخواهی و مظلومیت را بیان کردند و با اشاره دادن آمریکا به عنوان رأس قدرت جهانی و کنار هم قرار دادن آن با انگلیس و شوروی، نفی شرق و غرب را مطرح کردند.

حتی امام(ره) در این سخنرانی به نوعی مجلس را تحقیر کردند و اشاره فرمودند که در مجلس سابق شخصیتی مانند شهید آیت‌الله مدرس بود که در برابر اخطار شوروی ایستاد و تسلیم نشد. امام در ادامه این سخنرانی مجلس و دولت را غیرقانونی اعلام کرده و تصویب هر قراردادی را از این پس خلاف اسلام خواندند.

بعد از این سخنرانی، امام(ره) بین 4 تا 12 آبان 1343 به شاگردان خود فرمودند که در مسجد امام حسن عسکری(ع) در قم علیه آمریکا سخنرانی کرده و به علمای سایر شهرها نیز اعلام کردند که درباره کاپیتولاسیون در منابر سخنرانی کنند.

ایکنا ـ واکنش آمریکا و رژیم پهلوی به اقدامات امام(ره) چه بود؟ 

در 11 آبان 1343 «ارنست. آر. اونی»، رئیس وقت میز ایران در سیا، به ایران می‌آید. آن زمان مطمئن‌ترین پایگاه برای مستشاران آمریکایی در اصفهان بود که به آنجا می‌رود و دستور دستگیری امام(ره) را به ساواک می‌دهد. در نیمه شب 13 آبان 1343 پنج مأمور ساواک امام را دستگیر و سوار ماشین می‌کنند و مستقیما به فرودگاه می‌برند و حتی اجازه نماز خواندن را به امام(ره) ندادند و امام(ره) بر روی صندلی ماشین نماز خواندند و امام را در نهایت با یک هواپیمای نظامی به ترکیه بردند. ابتدا امام را در هتلی در آنکارا محبوس کردند که به دلیل متوجه شدن دانشجویان ایشان را به شهر دیگری در فاصله 400 کیلومتری با آنکارا منتقل کردند.

در داخل کشور نیز با توجه به تجربه ساواک از قیام 15 خرداد 1342، نظارت و مراقبت ویژه‌ای انجام گرفت و تعداد زیادی از روحانیون دستگیر شدند و بازار تبریز نیز پس از یک هفته تعطیلی با زور و اجبار باز شد. لذا در جریان دستگیری امام(ره) فقط شاهد فشار سیاسی و فشار ساواک بودیم و این اتفاق به مانند 15 خرداد منجر به یک قیام عمومی نشد.

بعد از چند روز فرزند امام(ره)، شهید حاج آقا مصطفی خمینی، دستگیر و در زندان قزل قلعه محبوس شد و فشار زیادی بر روی مراجع و ورحانیون وارد شد.

ایکنا ـ تصویب این لایحه چه تأثیری بر نگرش مردم ایران به رژیم پهلوی داشت؟

قضیه کاپیتولاسیون در حقیقت مشروعیت و مقبولیت رژیم پهلوی را از نظر جامعه زیر سؤال برد و از همین جا زمینه‌های فروپاشی رژیم فراهم شد و از درون باعث افول نظام حاکم شد. در اوایل سال 1344 نیز دولت ترکیه اعلام کرد نگهداری امام(ره) برای ما خسارات و هزینه‌های زیادی دارد و درخواست انتقال امام (ره) را مطرح کرد که ابتدا نام پاکستان مطرح شد که دولت این کشور نپذیرفت و در نهایت امام(ره) به عراق تبعید شدند با این هدف که امام(ره) در برابر مراجع بزرگ و روحانیون عالیقدر عراق نتواند عرض اندام کند و منزوی شود که خلاف این امر اتفاق افتاد.

ایکنا ـ مهمترین اقدامات امام خمینی(ره) در عراق را تشریح بفرمایید که موجب خنثی شدن اهداف رژیم پهلوی از تبعید ایشان به عراق شد؟   

امام(ره) در این مدت اولین اقدامی که کردند تدریس درس ولایت فقیه بود که در حقیقت آغاز حرکت به طرف حکومت اسلامی بود. اگر در سال 1343 تا 1348 حرکت امام(ره) بر محور نفی رژیم پهلوی بود از سال 1348 به بعد بحث حکومت اسلامی و اجرای قوانین اسلامی مطرح شد. پس از طرح مسئله ولایت فقیه و گسترش نظریه حکومت اسلامی، اقدامات یاران و همراهان امام(ره) در نشر افکار ایشان در جامعه روند صعودی به خود گرفت که در نهایت به پیروزی انقلاب اسلامی انجامید.

ایکنا ـ در پایان اگر نکته‌ای درباره کاپیتولاسیون دارید بفرمایید؟ 

به نظر من یکی از کوتاهی‌ها و غفلت‌های رسانه‌ها، محققان و مورخان ما نپرداختن به موضوع کاپیتولاسیون است. اگر این موضوع در این 50 سال و گذشت 43 سال از پیروزی انقلاب اسلامی، به خوبی تبیین و تفسیر و تحلیل می‌شد جامعه ما بیشتر به ماهیت آمریکایی‌ها و خیانت‌ها و جنایت‌های آنها پی می‌برد.

طبق اسناد لانه جاسوسی در سال 1355 حدود 35 هزار مستشار آمریکایی در ایران حضور داشتند و حقوقی که دولت پرداخت می‌کرد به مستشاران نمی‌داد بلکه به مدیریت اصلی آنها داده می‌شد که لازم است همه ابعاد اقدامات مستشاران آمریکا در کشور به خوبی واکاوی شود.