آثار توسل به معنویات در خانواده و تربیت دینی فرزندان

مرتضی کاشانی‌نژاد، استاد حوزه و دانشگاه در گفت‌وگو با ایکنا از قم، درخصوص ضرورت و اهمیت توسل، اظهار کرد: توسل، مفهومی عمیق، پرارزش و تأثیرگزار در تشیع محسوب می‌شود؛ توسل به پیامبر اکرم(ص) و اهل بیت(ع) از امتیازات خاص فرهنگ تشیع به‌شمار می‌رود که ریشه در آیات نورانی وحی و فرمایشات معصومین(ع) دارد؛ به اعتقاد شیعیان، نبی مکرم اسلام(ص) و اهل بیت(ع) وسایط فیض الهی هستند که خداوند از طریق ایشان برکات خویش را بر بشر می‌فرستد و این وساطت هم در زمینه تکوین و هم در زمینه تشریع و هدایت بشر است و از طرف دیگر حیات و ممات ایشان یکسان است از این‌رو تمسک و توسل به این انوار پاک در دنیا باعث وساطت این بزرگواران نزد پروردگار و حل شدن مشکلات با افاضه الهی و موجب شفاعت در قیامت می‌شود و کسی که قدم در راه اطاعت از دستورات آنها بگذارد، رستگار خواهد شد.

وی با اشاره به آیاتی از قرآن کریم که مؤید این سیره رایج در بین شیعه است، افزود: خداوند در آیه 35 سوره مائده می‌فرماید:«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللّهَ وَابْتَغُواْ إِلَيهِ الْوَسِيلَةَ؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید، از خدا بترسید و برای نزدیک شدن به او وسیله بجویید» در این آیه شریفه «وسیله» معنای وسیعی دارد و هر چیزی را که به کمک آن تقرب به حضرت حق حاصل شود مانند ایمان به خدا، عبادت او، جهاد در راه خدا و یا شفاعت پیامبر، امامان و بندگان صالح خدا را شامل می‌شود؛ چنان‌چه امیرمؤمنان(ع) در موردی در ذیل این آیه فرمودند:«انا وسیلَتُه؛ من وسیله تقرّب به خدا هستم.»

کاشانی‌نژاد اظهار کرد: ما انسان‌ها نیاز داریم به منبعی متوسل شویم که مطمئن هستیم ما را همانطور که هستیم می‌پذیرد و گوش شنوایی برای تمام غصه‌ها، اعتراضات و ناراحتی‌های ماست درواقع این یک نیاز است برای اینکه بتوانیم استرس‌های خود را کاهش داده و آرام شویم.

ارتقای روحیه هدفمندی با توسل به معنویات

وی با بیان اینکه وقتی فرد متوسل به حالت استیصال و درماندگی می‌رسد، مطمئن است که با توسل به امامان دل او آرامش می‌گیرد و به‌واسطه این منبع قدرتمند، مشکلات او حل می‌شود، افزود: سرگذشت انسان‌های الهی از جمله بعضی از شیعیان و اصحاب ائمه(ع) گواه این مطلب است که اعتقاد راستین به معصومین(ع) و استمداد از آنها در مشکلات، روحیه امید و هدفمندی را بالا می‌برد و آنها را به سعادت و پیروزی نزدیک می‌سازد.

عضو انجمن روانشناسی اسلامی بیان کرد: زندگی عالمان راستین سرشار از ابراز عشق و علاقه به انوار مقدس معصومین(ع) و توجه و توسّل به آنهاست و خود نیز اذعان داشته و دارند که از مهم‌ترین اسباب توفیق ایشان در رسیدن به مدارج علمی و معنوی، توسل به اهل بیت(ع) و عنایات ایشان بوده است.

وی تصریح کرد: برای تجدید قوای روحی و انرژی، دور کردن افکار منفی از خود، انتخاب راه‌حل درست و تغییر مثبت مسیر زندگی می‌توان به امامان معصوم(ع) توسل کرد و به‌واسطه توسل افق دید خود به زندگی را وسیع‌تر کنیم و درنهایت به‌دنبال انتقام گرفتن از دیگران نباشیم زیرا مطمئن هستیم با توسل کردن، به بهترین شکل ممکن بهترین جواب را خواهیم گرفت؛ تقویت صبر، دور کردن استرس از خود، آرامش روانی، مثبت‌اندیشی، عدم کوته‌فکری، نشاط و امید از جمله مزایای توسل کردن هستند و برای سلامت روانی افراد ضروری هستند.

کاشانی‌نژاد افزود: خانواده، نخستین و مهمترین نهاد تربیتی است که انسان را تحت تأثیر و شاکله تربیتی خود قرار می‌دهد؛ نهاد خانواده معمولاً از دو طریق بر افراد تأثیر می‌گذارد؛ اول از طریق انتقال ژن‌ها و دوم از طریق اعمال روش‌های تربیتی و سبک فرزندپروری.

برکات توسل به اهل بیت(ع) در خانواده

وی با اشاره به برکات توسل در خانواده، تصریح کرد: ارتباط نهاد مقدس خانواده با مقوله ارزشمند توسل ارتباطی مهم و سازنده است؛ رابطه توسل و بهداشت روان در خانواده مبتنی بر میزان تعمیق باورهای دینی در دل اعضای خانواده است، باورهای دینی از راه‌های هدفمندی زندگی، تغذیه روحی، تفسیر معنای زندگی، ایجاد حس انسجام، تخلیه هیجانی و تقویت روحیه امید زمینه‌های آرامش و بهداشت روانی در خانواده را فراهم می‌کند.

کاشانی‌نژاد اظهار کرد: خانواده متوسل خانواده پویا و پرنشاطی است چراکه ثمره توسل چیزی جز تلاش و حرکت همراه با امید و انگیزه نیست چون با توسل به اولیای الهی، آدمی به منبع قدرتی بی‌پایان پیوند می‌خورد و بدین‌گونه، دشواری‌ها و نگرانی‌ها در نظرش کوچک و ناچیز می‌شود، ناامیدی از وجودش رخت می‌بندد و آرامش، رضایت، نشاط و پویایی نصیب او می‌شود.

وی افزود: خانواده نقش مهم و اساسی در تربیت دینی فرزندان دارد و آنان الفبای تعلیم و تربیت را در محیط خانواده می‌آموزند، هرقدر والدین با مؤلفه‌های فرهنگ توسل آشناتر باشند می‌توانند فرزندان دین‌باورتری به جامعه تحویل دهند.

استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به اینکه جایگاه فرزند در قرآن به حدی مهم است که خداوند آن را نعمت الهی و وسیله امتحان الهی معرفی کرده‌ است، بیان کرد: تربیت معنوی فرزندان در محیط خانواده پیش از هر چیز مستلزم پالایش این پایگاه مقدس از مسائل ضدارزشی و غیراخلاقی است، پیش‌درآمد چنین تربیتی، آشنایی فرزندان با عقاید، اخلاق و احکام اسلامی است.

تربیت فرزند متوسل

وی افزود: چنانچه در تربیت فرزند متوسل، تنها به رعایت برخی اعمال بی‌روح اکتفا شود و دیگر جنبه‌های تربیتی نادیده گرفته شود، حق چنین امر مهمی ادا نشده است؛ خانواده‌ها با رعایت اصل اعتدال و دوری از افراط و تفریط مذهبی، با ترغیب و ایجاد انگیزه در آنان در راستای امام‌شناسی و امام‌باوری و اشباع خلأهای روحی فرزندان می‌توانند آنان را گام به گام به بندگی خدا هدایت کنند.

کاشانی‌نژاد ادامه داد: خانواده به‌عنوان یکی از مهمترین پایگاه‌های دینی ـ تربیتی که نسبت به دیگر پایگاه‌ها نقش کلیدی دارد، می‌تواند با آراسته‌شدن به زینت توسل و تربیت شخصیت‌های دین‌مدار تأثیر شگرف در جامعه داشته باشد.

وی افزود: آموزه‌های عملی دین از جمله توسل به اهل بیت(ع) می‌تواند در دفع  نیرنگ‌هایی که گاه منجر به از هم‌پاشیدگی خانواده‌ها، طلاق عاطفی، فرار فرزندان از خانه، عدم تفاهم والدین و فرزندان، انحرافات و آسیب‌های اجتماعی دیگر می‌شود، نقش بسیار مهمی داشته باشد.

استاد حوزه و دانشگاه بیان کرد: در تربیت فرزندان، توسل و کمک گرفتن از اهل بیت(ع) حرف اول را می‌زند. ما در دوران رشد و نمو فرزندان خود و در موقعیت‌های مختلف و متعدد حضور همیشگی نداریم و نمی‌توانیم داشته باشیم، پس باید فرزندان خود را از شر شیاطین جن و انس و آفات آخرالزمان(عج) به ائمه(ع) بسپاریم؛ اهل بیت(ع) از خود والدین نسبت به فرزندانشان مهربان‌تر و دلسوزتر هستند و فرزندان ما را به سرمنزل مقصود می‌رسانند.

راهکارهای توسل به معنویت در خانواده

وی، بالا بردن سطح دانش امام‌شناسی در خانواده را یکی از راهکارهای توسل دانست و افزود: قرآن کریم درباره تفاوت معرفت و عدم معرفت می‌فرماید: «َلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَالَّذِینَ لَا یَعْلَمُون ؛ آیا کسانی که می‌دانند با آنها که نمی‌دانند یکسانند؟» در روایات میزان معرفت انسان، شاخصه ارزش‌گذاری او محسوب شده است. از امام باقر(ع) نقل است: «ارزش و منزلت هر کس به اندازه معرفت اوست» معرفت به امام تنها دانستن نام و نسبت حضرت نیست، بلکه تبیین شناخت مقام امامت و جایگاه وجودی ایشان و اثر محوری که برای تمام موجودات عالم، اعم از عرش و فرش دارد، است. امام در دو بعد تکوینی و تشریعی در عالم ملک و ملکوت تأثیرگذار است.

کاشانی‌نژاد ادامه داد: در کافی از ابوبصیر آمده است: «از امام صادق(ع) درباره فرموده خداوند مبنی بر وَمَن یُؤْتَ الْحِکْمَةَ فَقَدْ أُوتِیَ خَیْرا کَثِیرا؛ و هر کس که حکمت به او داده شود خیر بسیار به او داده شده، سؤال شد. حضرت فرمود: [یعنی] طاعت خداوند و معرفت امام». همچنین در همان کتاب از ابوبصیر آمده‌ است: «حضرت ابوجعفر باقر(ع) به من فرمود: آیا امام خود را شناخته‌ای؟ گوید: عرضه داشتم: آری به خدا سوگند، پیش از آنکه از کوفه بیرون بیایم؛ فرمود: همین تو را کفایت می‌کند.

وی توجه ویژه به خودسازی را یکی دیگر از راهکارهای توسل برشمرد و افزود: یکی از لوازم و مقدمات مهم برقراری ارتباط روحی با ائمه(ع) تخلیه نفس از صفات رذیله، تحلیه و آراستن نفس به صفات پسندیده اخلاقی است؛ شناخت و پاکسازی بیماری‌های نفس همچون حسادت، طمع، بخل و غرور در سیر تحول انسان و ساخته شدن او کمک قابل توجهی می‌کند و تهذیب نفس در خانواده باید به‌عنوان یک برنامه تدوین، تعریف و تبیین شده درآید.

استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه آراستگی به تقوا از راهکارهای توسل است، گفت: در اصول کافی از امام صادق(ع) آمده که فرمود: «ما کسی را مؤمن نمی‌شماریم تا اینکه نسبت به تمام امر ما پیرو و علاقه‌مند باشد، توجه کنید که البته از جمله پیروی و خواستن امر ما، ورع و پرهیزگاری است پس خود را به آن زینت دهید که خدای تعالی بر شما رحمت آورد، به‌وسیله ورع دشمنانمان را در رنج و فشار قرار دهید».

وی با بیان اینکه تمرین زندگی ساده، تقویت روحیه زهد و بی‌نیازی و دوری از ضعف، سستی و علایق مادی از مؤلفه‌هایی است که باید در یک خانواده متوسل عملی شود، تصریح کرد: صبر و پایداری و دعوت یکدیگر به استقامت و بردباری برای هر خانواده دین‌دار که در زندگی خود، با اندوه و امیدواری توأمان، به تکالیف و مسئولیت‌های دینی خود عمل می‌کند، ارزشی والا محسوب می‌شود. رابطه با امام در حین صبر بر مشکلات عصر غیبت را می‌توان از آموزه‌های قرآنی فرا گرفت؛ خداوند در آیه 200 سوره آل‌عمران فرمود: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ اصْبِرُواْ وَصَابِرُواْ وَرَابِطُواْ وَاتَّقُواْ اللّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید، صبوری کنید و استقامت ورزیده و از مرزها مراقبت کنید و از خدا پروا کنید، باشد که رستگار شوید».

مداومت در توسل

کاشانی‌نژاد افزود: ایجاد روابط خانوادگی با صالحان و مداومت در توسل را از دیگر راهکارهای توسل برشمرد و افزود: امام کاظم(ع) فرمود: «کسی که نمی‌تواند ما را زیارت نماید پیروان صالح ما را دیدار کند که ثواب زیارت ما برایش نوشته می‌شود و هر کس نمی‌تواند ما را صله کند، پس نیکان پیرو ما را صله نماید که برای او ثواب صله ما نوشته می‌شود؛ براساس این روایت، تعامل و روابط خانوادگی با دوستان صالح از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

وی با بیان اینکه پیشوایان ما همواره به برگزاری مجالس ذکر اهل بیت(ع) سفارش کردند، افزود: امام صادق(ع) به داودبن سرحان می‌فرماید: «ای داود! سلام مرا به دوستانم برسان و این پیام مرا بگو: خداوند رحمت کند بنده‌ای را که وقتی با یک نفر هست، درباره امر ما مذاکره کند. در این صورت، نفر سوم آنها فرشته‌ای است که برای آنها طلب مغفرت می‌کند و هیچ دو نفری با هم بر یاد نمودن از ما اجتماع نمی‌کنند، مگر آنکه خدای تعالی به آن دو بر فرشتگان مباهات می‌کند پس هرگاه اجتماع کردید به ذکرگویی بپردازید زیرا اجتماع شما و یاد کردن شما، سبب زنده شدن ما می‌شود و بهترین مردم بعد از ما کسانی هستند که درباره امر ما مذاکره کرده و به ذکر ما دعوت می‌کنند.»

استاد حوزه و دانشگاه در پایان اظهار کرد: در یک خانواده متوسل مداومت در توسل با احساس حضور حضرات و علم به معرفت همه‌جانبه ایشان به اعمال و کردارشان به گونه‌ای است که توسل را محدود به زمان اضطرار و گرفتاری خانواده و بروز مشکلات و حوادث ناگوار نمی‌کند.