فناوری موجب توهم پژوهشی و افزایش پژوهشگرنما شده است

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمدکاظم طباطبایی، رئیس پژوهشکده علوم و معارف حدیث پژوهشگاه قرآن و حدیث، 21 آذر ماه در نشست علمی «نقش فناوری‌های نوین در توسعه و تعمیق پژوهش‌های اسلامی»، گفت: مرکز نور سردمدار فناوری در حوزه علمیه محسوب شده و آثار شایسته‌ای هم تولید کرده و امیدوارم دقیق‌تر و بهتر هم بشوند.

وی با بیان اینکه پژوهش در دوره کنونی قابل مقایسه با 50 سال قبل نیست و این هم از آثار همین پیشرفت‌های فناورانه است، افزود: در گذشته جمع‌آوری داده‌ها توسط پژوهشگر انجام می‌شد ولی الان فناوری نقش اصلی را دارد؛ این مسیر بخش زمان‌گیری در پژوهش است؛ پیشینیان چقدر وقت صرف می‌کردند تا چنین کاری انجام دهند، آیت‌الله صافی گلپایگانی برای یافتن یک روایتی که قصد داشتند در منتخب‌الاثر بیاورند چند سفر به تهران رفتند تا آن روایت را بیابند و استنساخ کرده و آدرس بدهند یا مرحوم غفاری وقتی محجة‌البضاء فیض را تصحیح می‌کرد نیازی به یک آدرس برای روایت از مجمع‌الزوائد داشت و آنقدر تلاش کرده بود تا آن را بیابد و موفق نشده بود، ایشان می‌فرمود متوسل به روح شیخ صدوق شدم و فاتحه خواندم و در مسیر برگشت دیدم یکسری کتاب از لبنان برای یک نفر آمده و ایشان آن را به بنده داد و سریع نشانی روایت را یافتم.

طباطبایی اظهار کرد: مسئله دیگر اینکه اعتبارسنجی روایات، کاری انسانی _ سیستمی است و نیازمند هوش انسانی هستیم و دستگاه کمک چندانی به ما نمی‌کند. همچنین فناوری، سرعت پژوهش را خیلی تند کرده است؛ مثلا علامه امینی برای پیدا کردن روایات به هند سفر کرده است ولی الان همه منابع و روایات در دسترس ما قرار دارد و هزینه دسترسی به کتب را هم کاهش داده است.

این استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه فناوری دسترسی به منابع دسته اول را هم خیلی راحت کرده است، گفت: ما پژوهشگرانی که مشکلات گذشته را دیده‌ایم قدر این نعمت را می‌دانیم ولی نسل جدید تجربه‌ای از دوره کمبودهای قبلی ندارند و کمتر قدر فناوری را درک می‌کنند. ما حتی دسترسی آسان به نسخه‌ بدل‌ها داریم و می‌توانیم تفاوت بین روایات را بیاوریم. از دوره مجلسی تنها منبع تفاوت نسخه‌ها تا 1340 شمسی، کتاب بحار بوده است و هیچ کسی مانند ایشان منابع دست اول نداشته است و همه به ایشان اعتماد می‌کردند.

خدمات فناوری به علوم اسلامی

وی افزود: الان به خاطر امکانات چند پله از مرحوم علامه مجلسی پیش افتاده‌ایم؛ در تصحیح نهج‌البلاغه حدود 300 نسخه شناسایی شد و با حذف برخی به 30 نسخه رسید و با بررسی متوجه شدیم چقدر اشتباه در نسخه‌های قبلی رخ داده است و البته اشتباه در نسخ قدیمی امری طبیعی بوده است. امکان مقایسه دقیق و مستدل و منضبط نسخه‌ها هم از مواردی است که به برکت فناوری ایجاد شده است.

استاد حوزه و دانشگاه تصریح کرد: در مراحل دیگر پژوهش یعنی تبیین دقیق و منضبط مسئله هنوز خیلی زیاد به اشخاص و هوش افراد و فقها متکی هستیم و نمی‌توانیم به هوش مصنوعی متکی باشیم گرچه کار را خیلی ساده کرده است و در مرحله نهایی یعنی تحلیل داده‌ها و یافتن داده‌های جدید واقعا فناوری‌های نوین اثر محسوسی نداشته است. مثلا در آثار معاصرین وقتی کار آیت‌الله شبیری زنجانی را می‌بینیم حضور ایشان در کارشان محسوس است مانند کاری که شهید صدر در حلقات انجام داده است.

ازدیاد داده‌ها و کاهش دقت در تحقیقات

طباطبایی با بیان اینکه فناوری مشکلاتی را هم برای ما پدید آورده است، اظهار کرد: اشتباه در داده‌ها با توجه به اعتماد زیاد به سیستم و کاربر دیده می‌شود. مشکل  دیگر اینکه ما در گذشته مانع کمبود داده‌ها را داشتیم ولی الان انباشت و زیادی داده کار را خراب کرده است؛ اینقدر داده در یک موضوع زیاد است که باعث سردرگمی فرد و کاهش دقت او است. بنده زمانی در مورد واژه انس کار می‌کردم دیدم داده‌های زیادی وجود دارد که فقط دودرصد آنها به درد ما می‌خورد.

وی افزود: در گذشته، محققان حافظه بهتری داشتند ولی ما چون اتکای زیادی به نرم‌افزار داریم، حافظه کندتری داریم؛ مثلا مرحوم ری‌شهری در آن واحد در مورد یک موضوع چندین روایت در ذهن داشت یا آیت‌الله شبیری زنجانی با اینکه نزدیک به 90 سال سن دارند حتی جزئیاتی از مباحث حدیثی را در ذهن دارند ولی ما اینقدر حافظه قوی نداریم.

توهم پژوهشگری

طباطبایی با توجه به مسئله توهم پژوهشگری و توهم دانایی، گفت: برخی پژوهش‌نماها و پژوهشگرنماها که در حقیقت پژوهش و پژوهشگر نیستند هم از دیگر مشکلات کنونی ناشی از توسعه نرم‌افزارها است؛ اینکه ما داده‌های زیادی از فضای مجازی کپی کنیم  و یک مقاله علمی پژوهشی ارائه دهیم پژوهش نیست. متاسفانه بیشتر مواردی که با عنوان پژوهش‌های اسلامی ارائه می‌شود پژوهش نیست.

وی افزود: مرحوم سیدهاشم بحرانی 69 مقاله دقیق دارد و الان بسیاری از پژوهشگران قادر نیستند یکی از این مقالات را تولید کنند، در حالی که ده‌ها و صدها مطلب با عنوان مقاله پژوهشی عرضه می‌کنند که در حقیقت، پژوهش نیست.

طباطبایی با تجلیل از مرکز نور، بیان کرد: همه اطلاعات خارجی کتب تبدیل به داده‌های دیجیتال شوند و این کار فقط از مرکز نور برمی‌آید، الان گاهی به یک نسخه عکسی نیاز داریم باید مجموعه مقالات یک موضوع را مشاهده کنیم تا به مطلب مورد نظر برسیم و این کار دشواری است.

وی ادامه داد: همچنین همه نسخه‌های اسلامی در هر کجای جهان باید جمع‌آوری شود که متاسفانه خساستی در ایران و عراق در این باره وجود دارد ولی برخی کشورها اینگونه نیستند. همچنین نمایه‌زنی داده‌های پیشین از منظر دانش‌های مختلف هم از کارهای واجب است یا تربیت متخصص هوش مصنوعی از کارهای واجب در عرصه فناوری برای خدمت به پژوهش‌های اسلامی است.