آیا برنامه هفتم با اقتصاد اسلامی سازگار است

حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمدکاظم رجایی‌رامشه، عضو هیئت علمی گروه اقتصاد مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) در گفت‌وگو با ایکنا، در بررسی برنامه هفتم توسعه از منظر اقتصاد اسلامی گفت: برنامه‌ها در راستای حرکت رو به رشد و تعالی جامعه اسلامی است و لذا باید بررسی شود برنامه هفتم توسعه در این چارچوب قرار دارد یا خیر؟ آدم خجالت می‌کشد از تعالی و حرکت رو به جلو سخن بگوید و بعد از عنوان توسعه استفاده کنیم! با وجود اینکه رهبری سال 1383 یا 1384 پنبه این واژه را زده‌اند اما باز هم از این واژه استفاده می‌شود.

وی افزود: همه برنامه‌های ما مثل قبل از انقلاب برنامه توسعه بوده و از این به بعد هم بناست که حالا حالاها برنامه‌های توسعه وجود داشت باشند! واژه توسعه ما را به یاد مفهوم درون‌توسعه‌ای می‌اندازد که مبتنی بر تغییر، تحول و حرکت به سمت جلو مبتنی بر سبک زندگی غربی است.

مزیت‌های برنامه هفتم

عضو هیئت علمی گروه اقتصاد مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) در ادامه به مهمترین مزیت برنامه هفتم اشاره و تأکید کرد: مهمترین مزیت برنامه وجود جداول، اهداف و شاخص‌های کمی است و در ابتدای هر فصل اهداف و شاخص‌های کمی بررسی می‎شوند. برنامه ششم تا حدودی به آن ورود پیدا کرد ولی مانند برنامه هفتم نبود.

رجایی ادامه داد: مزیت دیگر برنامه هفتم وجود مواد و بندهای برنامه‌ای خوب و ارزشمند است و از سوی دیگر تلاش شده تا برنامه با سیاست‌های کلی ابلاغی مقام معظم رهبری تطبیق پیدا کند.

ایرادات برنامه هفتم

وی با اشاره به اشکالات مبنایی و اساسی برنامه هفتم گفت: اولین اشکال پایه‌ای و اساسی این است که نظریه، منطق و روش مطابق برنامه‌های توسعه قبلی است و با وجود اینکه مقام معظم رهبری بر واژه پیشرفت تأکید کرده‌اند اما بزرگواران به جای واژه پیشرفت از واژه توسعه بهره برده‌اند. واژه توسعه خیلی با تعریف حکومت و دولت اسلامی هماهنگ نیست.

پژوهشگر اقتصاد اسلامی درباره ایراد دوم برنامه هفتم افزود: هرچند اولویت ما حل مشکلات اقتصادی است ولی گاهی اوقات به اشتباه می‌خواهیم ایرادات را برمبنای اقتصاد سرمایه‌داری حل کنیم، درصورتی‌که اقتصاد اسلامی فرهنگ‌محور است و اساس برنامه‌های پیشرفت در اقتصاد اسلامی مبتنی بر آموزه‌های فرهنگی هستند. پس می‌توان این ایراد را به برنامه هفتم وارد که اساساً اقتصادمحور بوده و حتی فرهنگ را هم اقتصادمحور می‌بیند، یعنی در آنجایی که وارد بحث  فرهنگ شده می‌پرسد چکار کنیم از صنایع دستی، فرهنگی و خلاق پول درآوریم؟

به گفته رجایی، ایراد سوم برنامه هفتم این است که ارزش‌ها و آموزه‌های الهی و اسلامی در حد تیتر مورد اشاره قرار گرفته‌اند و فقط در مقدمات برنامه آمده و در متن برنامه خیلی به آنها اشاره‌ای نشده است.

وی تأکید کرد: هرچند اقتصاد اصل است و مقام معظم رهبری حل مشکلات اقتصادی را اولویت قرار داده‌اند و امسال را هم به‌نام سال مهار تورم و رشد تولید نام‌گذاری کرده‌اند ولی باید در نظر داشت کلان راهبرد بیانیه گام دوم انقلاب برای حل مسائل اقتصادی مبتنی بر فرهنگ جهادی و حرکت جهادی و انقلابی است. اگر فرهنگ جهادی و حرکت توحیدی ایجاد شود قطعاً رشد اقتصادی هم محقق می‌شود و جزء اصول اساسی اقتصاد اسلامی به حساب می‌آیند و در این رابطه آیات متعددی وجود دارند مانند: «وَلَو أَنَّ أَهلَ القُرىٰ آمَنوا وَاتَّقَوا لَفَتَحنا عَلَيهِم بَرَكاتٍ مِنَ السَّماءِ وَالأَرضِ وَلٰكِن كَذَّبوا فَأَخَذناهُم بِما كانوا يَكسِبونَ – آیه 96 سوره مبارکه اعراف»

اساسی‌ترین تفاوت نظریه توسعه و پیشرفت

عضو هیئت علمی گروه اقتصاد مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) درباره تفاوت نظریه توسعه با نظریه پیشرفت گفت: اساسی‌ترین تفاوت نظریه توسعه و پیشرفت در این است که نظریه پیشرفت فرهنگ‌محور بوده و معتقد است اگر انسان صالح تربیت کنیم هم نظام بانکی اصلاح خواهد شد و هم نظام تولیدی به عبارتی اگر یک طهرانی‌مقدم تربیت شود صنعت موشکی به سرعت نقطه‌زن خواهد شد و اوج می‌گیرد. در سایه فقدان تربیت توحیدی حتی اگر 50 سال هم بانکداری داشته باشیم هیچ اتفاقی در کشور رخ نمی‌دهد و حتی به قهقرا خواهیم رفت، مثلاً بیش از پنج دهه صنعت خودروسازی در کشور وجود دارد ولی خودروسازان ما همچنان درگیر مسائل اولیه هستند.

رجایی بیان کرد: محوری‌ترین دیدگاه رهبری درباره پیشرفت این است که «فرهنگ باید به عنوان روح باید در برنامه‌ها دمیده شود» ولی این دیدگاه محوری در برنامه هفتم حس نمی‌شود.

وی یادآور شد: قرار بود که در برنامه پنجم نسبت به الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت اقدامات تبیینی صورت گیرد تا مقدمه‌ای برای نگارش برنامه ششم طبق این الگو باشد که متأسفانه در برنامه ششم این اتفاق نیفتاد و در برنامه هفتم هم با آن مواجه هستیم، طوری که در برنامه هفتم فقط حوزه قرآن کاملاً جدا شده و نسبت به دیگر حوزه‌های فرهنگی رویکرد خنثی وجود دارد و حتی در احکام هم چنین اتفاقی مشاهده می‌شود.

پژوهشگر اقتصاد اسلامی با بیان اینکه در برنامه‌های فرهنگی تقلیدی رفتار می‌شود، عنوان کرد: وظیفه دولت هدایت‌‎گری است و برنامه باید جهت دهد و در آن جهت‌دهی وجود داشته باشد. اینکه گفته شود کاری کنید فقط صنایع دستی صادر شود و با بقیه موارد فرهنگی کاری نداشته باشیم اصلاً منطقی نیست. باید در صادرات محصولات فرهنگی اقتدار فرهنگی و باورهای فرهنگی مدنظر قرار گیرند.

رویکرد خنثی شاخص‌های برنامه هفتم به مباحث فرهنگی

رجایی بیان کرد: عموم شاخص‌های برنامه هفتم بار ارزشی ندارند و نسبت به ارزش‌ها خنثی هستند و مشاهده نمی‌شود برای شکل‌گیری نماد‌های اسلامی در جامعه خیلی تلاشی شده باشد.

وی با بیان اینکه در برنامه هفتم اهداف کمی منفک از برنامه هستند، گفت: جدول اهداف کمی آمده اما اینکه چگونه قرار است این اهداف کمی محقق شوند هنوز مشخص نیست و ارتبط دقیقی میان اهداف کمی با اهداف برنامه وجود ندارد.

عضو هیئت علمی گروه اقتصاد مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) در پایان تأکید کرد: اگر ایرادات و معایب برطرف نشود بیش از 25 تا 30 درصد برنامه هفتم همانند برنامه ششم محقق نخواهد شد.

گفت‌وگو از سعید امینی