مؤلفه‌های منبر جریان‌ساز
استاد حوزه علمیه قم با اشاره به مؤلفه‌های جریان‌ساز بودن منبر گفت: خطیب باید بداند که مخاطب به‌ویژه نسل جوان تشنه چه مسائلی است و تشنگی آنان را برطرف کند. در محرم‌الحرام، آگاهی نسبت به انگیزه و اهداف امام حسین(ع) و رخدادهای عاشورا برای جوانان جذابیت دارد و خطیب با آگاهی نسبت به این موضوعات و مهارت انتقال آن به مخاطب می‌تواند اثرگذار باشد.
حجت‌الاسلام والمسلمین علی نظری‌منفرد، استاد حوزه علمیه قم در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا از قم جریان‌سازی و حرکت‌سازی را دو مؤلفه شاخص یک منبر خوب و تأثیرگذار دانست و گفت: امروزه بهترین و مؤثرترین وسیله تبلیغ، تبلیغ چهره به چهره است که بیشترین میزان تأثیرگذاری را بر مخاطب می‌گذارد. بنابراین، کلام و رفتار خطیب در منبر باید تأثیرگذار باشد. خطیب باید مشکلات و معضلات به‌روز جامعه خود را که مردم درصدد راهی برای رفع آن هستند، شناسایی کرده و درباره آن سخنرانی کند، رسالت انبیای الهی همین بوده است.
وی افزود: امام علی(ع) با تشبیه پیامبر اسلام(ص) به طبیب و پزشکی که با طب خود سبب طبابت روحی نیازمندان می‌شود، رسالت آن حضرت را در معالجه روح و جان انسان‌ها بیان می‌کند و می‌فرماید: «طبیب دوّار بطبّه» یعنی او پزشک دردهای جامعه است و بر زخم‌های مردم مرهم می‌گذاشت. منبر جریان‌ساز ایده‌آل منبری است که شخص بداند باید چه مطالبی را مطرح کند تا بتواند دردها و آلام جامعه را کاهش بدهد و باید الزامات مدیریت منبر و انتقال آیات، روایات، اشعار و به‌طور کلی تاریخ امام حسین(ع) و یارانش را بداند.
تحلیل معنوی واقعه عاشورا رسالت وعاظ است
نظری‌منفرد با بیان اینکه هنر خطیب آن است که بتواند تمام دانسته‌های خود را کنار یکدیگر قرار داده و به مخاطبان انتقال بدهد، اظهار کرد: یکی از مسائل تأثیرگذار در جریان‌ساز و تحول‌آمیز بودن کلام خطیب آن است که خودش اهل عمل باشد و به خداوند و سپس به خویش اعتماد داشته باشد تا بتواند تأثیرگذار باشد.
استاد حوزه علمیه با بیان اینکه خطیب باید کلیه محتوای منبر را به جریان امام حسین(ع) پیوند بزند، تصریح کرد: یک خطیب باید واقعه عاشورا و حرکت امام حسین(ع) که جان خانواده و یاران خویش را به خطر انداخت، تحلیل معنوی کند. در تمام ابعاد واقعه عاشورا اعتقاد قلبی امام حسین(ع) و همراهان ایشان به خداوند هویداست و یک خطیب باید با تحلیل واقعه عاشورا به این سبک، باورهای دینی و اعتقادی مردم را تقویت کند.
نظری‌منفرد ادامه داد: مصداق دیگری از اعتقاد همه فرستادگان الهی به خداوند در آیه 285 سوره بقره آمده است که فرمود: «آمَنَ الرَّسُولُ بِمَا أُنْزِلَ إِلَيْهِ مِنْ رَبِّهِ وَالْمُؤْمِنُونَ كُلٌّ آمَنَ بِاللَّهِ وَمَلَائِكَتِهِ وَكُتُبِهِ وَرُسُلِهِ لَا نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِنْ رُسُلِهِ وَقَالُوا سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا غُفْرَانَكَ رَبَّنَا وَإِلَيْكَ الْمَصِيرُ؛ پيامبر به آنچه از جانب پروردگارش بر او نازل شده است ايمان آورده است، و مؤمنان همگى به خدا و فرشتگان و كتاب‌ها و فرستادگانش ايمان آوردهاند و گفتند: ميان هيچ يک از فرستادگانش فرق نمىگذاريم و گفتند: شنيديم و گردن نهاديم، پروردگارا، آمرزش تو را خواستاريم و فرجام به سوى تو است.»
وی با بیان اینکه اعتقاد به خداوند و معادباوری باید پایه و اساس کلام خطیب باشد، گفت: پیامبر(ص) براین اعتقاد بودند که در ابتدا باید مردم را معتقد به خداوند کرد و سپس موعظه و پند و اندرز داد، بنابراین دستاورد حضور مردم در هیئت‌های مذهبی و مجالس امامان(ع) باید خداباوری و شناخت معاد باشد.
خطیب هویت دینی مستمع و شنونده را تقویت کند
وی با اشاره به اینکه خطیب باید هویت دینی مستمع و شنونده را تقویت کند، اظهار کرد: خطیب برای هویت‌سازی دینی شنوندگان باید در ابتدا از شخص اول اسلام، پیامبر خدا(ص) که مبلغ دین بودند الگو بگیرد، همان‌طور که خداوند در آیه 99 سوره مائده فرمود: «مَا عَلَى الرَّسُولِ إِلَّا الْبَلَاغُ؛ بر پيامبر خدا وظيفهاى جز ابلاغ رسالت نيست.» خطیب باید بداند که کلام رسول خدا چگونه بر مستمعین تأثیرگذار بوده و آنان را متحول ساخت؛ در حالی که پیامبر گرامی اسلام در محیط شرک‌آلود از منظر اعتقاد، اخلاق و بهداشت عمومی مبعوث به رسالت شدند.
نظری‌منفرد افزود: امیرالمؤمنین(ع) در خطبه 26 نهج‌البلاغه درباره عصر جاهلیت زمان پیامبر(ص) فرمود: «إِنَّ اللَّهَ بَعَثَ مُحَمَّداً(ص) نَذِيراً لِلْعَالَمِينَ وَ أَمِيناً عَلَى التَّنْزِيلِ وَ أَنْتُمْ مَعْشَرَ الْعَرَبِ عَلَى شَرِّ دِينٍ وَ فِي شَرِّ دَارٍ، مُنِيخُونَ بَيْنَ حِجَارَةٍ خُشْنٍ وَ حَيَّاتٍ صُمٍّ تَشْرَبُونَ الْكَدِرَ وَ تَأْكُلُونَ الْجَشِبَ وَ تَسْفِكُونَ دِمَاءَكُمْ وَ تَقْطَعُونَ أَرْحَامَكُمْ، الْأَصْنَامُ فِيكُمْ مَنْصُوبَةٌ وَ الْآثَامُ بِكُمْ مَعْصُوبَه: خداوند، پيامبر اسلام، حضرت محمد(ص) را هشداردهنده جهانيان مبعوث فرمود، تا امين و پاسدار وحى الهى باشد، آنگاه كه شما ملت عرب، بدترين دين را داشته و در بدترين خانه زندگى مى‌كرديد، ميان غارها، سنگ‌هاى خشن و مارهاى سمى خطرناک فاقد شنوايى، به سر مى‌برديد، آب‌هاى آلوده مى‌نوشيديد و غذاهاى ناگوار مى‌خورديد، خون يكديگر را به ناحق مى‌ريختيد، و پيوند خويشاوندى را مى‌برديد، بت‌ها ميان شما پرستش مى‌شد و مفاسد و گناهان، شما را فرا گرفته بود.»
وی بیان کرد: پیامبر گرامی اسلام در ابتدا تلاش کردند تا مردم را عقلانی پرورش دهند؛ درواقع فلسفه بعثت آن بود که عقل‌های دفن‌شده مردم را بیدار کند، لذا در آیه 108 سوره مبارکه یوسف فرمود: «قُلْ هَذِهِ سَبِيلِي أَدْعُو إِلَى اللَّهِ عَلَى بَصِيرَةٍ أَنَا وَمَنِ اتَّبَعَنِي وَسُبْحَانَ اللَّهِ وَمَا أَنَا مِنَ الْمُشْرِكِينَ: بگو اين است راه من كه من و هر كس پيروىام كرد با بينايى به‌سوى خدا دعوت مى‌كنيم و منزه است خدا و من از مشركان نيستم»، بنابراین بصیرت ایجاد کردن در جامعه مهم‌ترین رسالت خطیب است که باید به آن توجه کند.
راهکارهای افزایش مقبولیت خطیب نزد جوانان
نظری‌منفرد درباره راهکارهای جذاب‌سازی منبر برای جوانان اظهار کرد: خطیب باید بداند که مخاطب به‌ویژه نسل جوان تشنه چه مسائلی است و تشنگی آنان را برطرف کند. در محرم‌الحرام، آگاهی نسبت به انگیزه و اهداف امام حسین(ع) و رخدادهای عاشورا برای جوانان جذابیت دارد و خطیب با آگاهی نسبت به این موضوعات و مهارت انتقال آن به مخاطب می‌تواند اثرگذار باشد که در چنین شرایطی میزان مقبولیت خطیب نزد جوانان افزایش پیدا می‌کند.
وی با اشاره به اینکه مداحی و شعرخوانی در هیئت‌های مذهبی بر شور و احساسات مخاطبان می‌افزاید، تصریح کرد: نیاز جامعه امروز ما عقل توأم با احساسات است، مداحان و ذاکران احساسات جوانان را برانگیخته می‌کند و خطبا و وعاظ بر عقلانیت مردم می‌افزایند و یک مخاطب برای پرواز به هر دو بال عقل و احساسات نیاز دارد. احساسات بدون عقلانیت به‌سرعت از بین می‌رود، اما احساسات با پشتوانه عقلانیت و شناخت از امام حسین(ع) ازبین‌رفتنی نیست.
نظری‌منفرد ادامه داد: احساسات و گریه کردن به تنهایی برای امام حسین(ع) و مصائب ایشان و یارانش کافی نیست و به مرور زمان تحلیل می‌رود. بنابراین، شناخت امام حسین(ع)، اهداف و انگیزه قیام ایشان و یارانشان که باید از سوی خطیب برای مخاطبان تبیین شود.
وی با بیان اینکه سیاست از دین جدا نیست و دیانت ما عین سیاست ماست، تصریح کرد: حرکت امام حسین(ع) یک حرکت سیاسی بود، درواقع ایستادن در برابر یک دیکتاتور و اصلاح امور جامعه در دنیا و آخرت مصداق سیاست حقیقی است و فلسفه و هدف قیام امام حسین(ع) در حدیثی آمده است: «إنَّما خَرَجْتُ لِطَلَبِ الْإصلاحِ في اُمَّةِ جَدّي اُرِيدُ أن آمُرَ بِالْمَعرُوفِ و أنهي عَنِ الْمُنكَرِ و أسِيرُ بِسيرَةِ جَدّي وَ أبي عَليِّ بنِ أبي طالِبٍ عليه‌السّلام: من فقط برای اينكه جامعه اسلامی را اصلاح كنم قيام كرده‌ام. اراده دارم تا امر به معروف و نهی از منكر كنم و به روش جدم و پدرم علی ابن ابیطالب(ع) رفتار کنم.»
پرداختن به مسائل سیاسی باید به‌منظور اصلاح امور جامعه باشد
نظری‌منفرد با اشاره به اینکه خطیب باید ظرفیت مجلس اهل بیت(ع) و مستعمین را بسنجد زیرا گاهی اوقات گنجایش بیان مسائل سیاسی وجود ندارد، بیان کرد: شنونده اگر طالب شنیدن مطالب سیاسی نباشد، حضور در مجلس او را دلزده می‌کند. به‌طور مثال، در شب‌های تاسوعا و عاشورا که حاوی حوادث مختلف است، جایی برای بیان مسائل جناح‌های سیاسی نیست؛ در این شب‌ها بهتر است خطیب به اهداف قیام امام حسین(ع) و چگونگی آماده کردن یاران باوفایش برای روز عاشورا بپردازد. بنابراین، خطیب، مسائل سیاسی را می‌تواند مطرح کند، اما محتوای ابتدا تا انتهای منبر نباید سیاسی باشد، محتوا و مضمون مسائل سیاسی باید به‌منظور اصلاح امور جامعه باشد.
وی با اشاره به اینکه خطیب باید مستمع را بشناسد، یادآور شد: مخاطب‌شناسی، زمان‌شناسی و مکان‌شناسی باید از ویژگی‌های بارز یک خطیب باشد تا بتواند محتوای متناسب با موقعیت زمانی و مکانی و براساس رده‌های سنی، تحصیلات و درک مخاطب در منبر ارائه بدهد.
استاد حوزه علمیه گفت: در ایام محرم و صفر خطیب باید منویات بزرگ و ماندگار حضرت اباعبدالله‌الحسین(ع) و راز ماندگاری آن را به مستمعین انتقال بدهد؛ امام حسین(ع) هنگام حرکت از مکه به عراق بود، در خطبه‌ای فرمود: «مَنْ کانَ باذِلا فینا مُهْجَتَهُ، وَ مُوَطِّناً عَلى لِقاءِ اللّهِ نَفْسَهُ فَلْیَرْحَلْ مَعَنا فَاِنَّنِی راحِلٌ مُصْبِحاً اِنْ شاءَ اللّهُ تَعالى؛ هر کس آماده است خون خود را در راه ما نثار کند و خود را آماده لقاى خداوند سازد، با ما رهسپار شود، چراکه من به خواست خداوند فردا صبح حرکت خواهم کرد» و این اساس ماندگاری حرکت امام حسین(ع) بود و شهادت ایشان و یارانش جان تازه‌ای در عروق درخت پژمرده اسلام دمید.
گفت‌وگو از محدثه نعیمی‌فرد
انتهای پیام
