ضرورت انجام پیمایش‌های ملی در حوزه نیکوکاری و امور خیریه

به گزارش خبرنگار ایکنا، نشست تخصصی بررسی ضرورت انجام پیمایش‌های ملی در حوزه نیکوکاری و نقد و بررسی نخستین موج پیمایش ملی گرایش مردم ایران به نیکوکاری امروز، ۲۲ آذرماه در محل سالن شهید سلیمانی سازمان اوقاف و امور خیریه برگزار شد.

در ابتدای این نشست، حجت‌الاسلام احمد شرفخانی، مدیر مرکز امور خیریه سازمان اوقاف و امور خیریه طی سخنانی بیان کرد: در این جلسه نقد و بررسی در رابطه با اولین پیمایش ملی گرایش مردم ایران به نیکوکاری گفت‌وگو می‌شود که از سوی بنیاد خیریه آلا انجام شده و نتایج آن در دسترس قرار گرفته است.

وی با بیان اینکه قبل از اسلام مردم ایران گرایش جدی به امر خیر داشته‌اند، گفت: حتی برخی از ادبیات قبل از اسلام در ایران نیز شامل موضوعات خیر است. بعد از اسلام نیز شاهد این هستیم که مردم در امر خیر همواره پیش‌قدم بوده‌اند. رسول گرامی اسلام(ص) هم خود به امر خیر می‌پرداختند و هم دیگران را به امر خیر دعوت می‌کردند. امر خیر در ایران نیز جزو فرهنگ مردم ایران قرار گرفت و مردم در این زمینه پیشتاز بوده‌اند؛ لذا اتفاقات خوبی در حوزه‌های مختلف امر خیر در کشور انجام شده است. امروز به جز مؤسسات و نهاد‌های امر خیریه، تشکل‌های مردمی مانند هیئت‌های مذهبی، مراسم اربعین و ... نیز به امور خیریه می‌پردازند. همچنین، ۳۰ درصد مراکز درمانی کشور و ۱۶ درصد تخت‌های بیمارستانی نیز موقوفه هستند.

لزوم بررسی رفتار امروز جامعه در امور خیر

وی بیان کرد: لذا پیشینه خوبی در امر خیر داریم، اما پیمایش چندانی در رابطه با رفتار امروز جامعه در امور خیریه و نیکوکاری انجام نشده و در این حوزه نیازمند فعالیت و کار فراوانی هستیم تا بتوانیم به اطلاعات صحیح و متقن در این زمینه دست پیدا کنیم.

در ادامه حجت‌الاسلام علی ملانوری، مدیر مرکز خیر ماندگار طی سخنانی بیان کرد: از سال ۱۳۹۴ طرحی به نام خیر ماندگار بنا گذاشته شد که همان مدیریت دانش‌بنیان امور خیریه در ایران است. مزیت اینکه یک تشکل غیر دولتی در این زمینه احساس مسئولیت کرده و وارد میدان شده این است که تأثیر فراوانی در جامعه خواهد داشت.

وی افزود: رساندن امور خیریه به یک مدیریت دانش‌بنیان و توسعه یافته امر دشواری است که بدون حمایت نهاد‌های مربوطه قابل اجرا نیست. در این زمینه تفام‌نامه‌های علمی بین بنیاد آلا و دانشگاه‌های کشور انجام شده است تا بتوانیم پیمایش‌های مربوطه را انجام دهیم. همچنین، با نهاد‌های دولتی و حاکمیتی نیز رایزنی‌های مختلفی انجام شده تا مدیریت امر خیر کشور به خوبی پیش رود.

اطلس خیریه ایران

ملانوری با بیان اینکه در این زمینه با فعالان مردمی امر خیر نیز همکاری زیادی شده است، گفت: یکی از پروژه‌های مهم ما اطلس خیریه ایران بود که حاوی اطلاعات فعالیت‌های خیریه در کشور است. ارزیابی مؤسسات خیریه در این اطلس پیگیری شده و در حال پایش این مؤسسات هستیم. تاکنون دو هزار مؤسسه در این اطلس خیریه پایش برداشتی شده است. مسئله دیگری که در این اطلس پیگیری می‌شود، بحث پیمایش ملی نیکوکاری است.

وی با اشاره به اینکه امروز نهاد‌های خیریه فاقد اطلاعات و مطالعات پژوهشی و ارزیابی هستند و باید در این زمینه کار شود، گفت:‌ متأسفانه در این زمینه به شدت فقیر و ضعیف هستیم. از جمله در زمینه گرایش مردم به نیکوکاری پیمایش مستقلی نداریم و نیازمند این مسئله هستیم. البته ما در حد توان خود در مرکز خیر ماندگار به دنبال این جریان رفته و در حد توان خود نسبت به این امر اقدام کردیم.

مدیر مرکز خیر ماندگار تصریح کرد: این پیمایش با همکاری دانشگاه فردوسی مشهد انجام شد و باید این پیمایش‌ها به صورت گسترده‌تری در سطح کشور انجام شود. البته این کار بی‌نقص نیست که این نقص‌ها نیز به دلیل توان اندک و امکانات کم بوده و امیدواریم موج دوم این پیمایش با توان بهتر و بیشتری انجام شود. در کنار نقد و بررسی این پیمایش باید بدانیم حوزه نیکوکاری نیازمند پیمایش‌های بسیار زیاد و تأثیرگذار است. عدم شفافیت یکی از آسیب‌های مهم حوزه امر خیر کشور است که باید در این حوزه نیز اقدامات مهمی انجام شود و حوزه امر خیر کشور شفاف‌سازی شود تا به مدیریت شایسته‌تری در حوزه زیست‌بوم امر خیر دست پیدا کنیم.

آشفتگی در حوزه نیکوکاری

در ادامه، مجید فولادیان، عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد و مدیر این پیمایش نیز در سخنانی تصریح کرد: مهمترین مسئله‌ای که وجود دارد، آشفتگی زیادی است که در حوزه نیکوکاری وجود دارد. در پیمایش‌هایی که انجام شده، نشان داده شده که اعتماد مردم به نهاد‌های حاکمیتی کاهش پیدا کرده است.

وی گفت: زمانی که اعتماد به نهاد‌های حاکمیتی کاهش پیدا می‌کند، اهمیت نهاد‌های مدنی و خیریه‌های مردمی بیشتر می‌شود. اگر این نهاد‌های مردمی نیز به صورت آشفته کار کنند، دچار مشکل مضاعف خواهیم شد. این مسئله نیازمند این است که حوزه خیریه‌ها را در کشور سامان دهیم. یکی از برنامه‌های ما باید این باشد که وضعیت نگرش مردم به نهاد‌های خیریه و نهاد‌های مردمی چگونه است.

فولادیان گفت: پیمایشی که در این زمینه انجام شد، یافته‌های خوب و مهمی دارد و نشان می‌دهد جای سیاسیت‌گذاری امور خیریه در ایران بسیار خالی است. برای انجام پیمایش فعالیت‌های مختلفی در همکاری با نهاد‌ها و مؤسسات مختلفی انجام شد. روش نمونه‌گیری ما در این پیمایش به صورت تلفنی و ارتباط با مردم از این طریق بود. براساس نمونه‌گیری‌های انجام شده، دو هزار و ۲۳ مورد را برای این پیمایش انتخاب کرده و در زمان یک هفته‌ای به داده‌های خود دست یافتیم.

عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد افزود: طبق یافته‌های این پیمایش، حدود ۴۹ درصد پاسخگویان بانوان و نزدیک به ۵۱ درصد از آقایان بودند. حدود ۸۰ درصد از این افراد طی یک ماه صدقه داده بودند و ۵۸ درصد نیز به متکدیان خیابانی کمک کرده بودند. ۳۲ درصد از این افراد نیز به انجام کار خیر بدون دستمزد پرداخته بودند. ۲۶ درصد نیز اعلام کرده بودند که به مؤسسات خیریه کمک کرده‌اند. در مورد مهمترین انگیزه افراد برای کار خیر نیز ۵۳ درصد از مردم مسئله رضای خداوند را مطرح کردند. نکته مهم این است که اغلب این افراد به کار خیر فردی علاقه بیشتری تا انجام امور خیریه جمعی دارند.

وی گفت: تأمین سرپناه برای افراد گرسنه، حوزه کودک و نوجوان، بسته معیشتی برای نیازمندان، حوزه بهداشت و درمان، زنان و دختران آسیب‌دیده، کمک به سالمندان، بلایای طبیعی، کمک به زندانیان مالی، خدمات آموزشی، کارآفرینی، محیط زیست، فعالیت‌های مذهبی و معنوی به تربیت حوزه‌هایی بودند که مردم در این پیمایش نشان دادند که علاقه دارند تا بیشتر به امور خیریه در این زمینه‌ها بپردازند. این مسئله نشان دهنده آن است که مردم بیشتر به امر خیریه به صورت فردی اعتقاد دارند.

در ادامه غلامرضا غفاری، عضو هیئت‌علمی دانشگاه تهران نیز در سخنانی بیان کرد: از مجموعه مرکز خیر ماندگار به جهت انجام این پیمایش تشکر می‌کنم؛ چراکه انجام این امر خطیر بسیار اهمیت داشت. پیمایش به نوعی یک نبض‌سنج اجتماعی است. اگر سابقه این کار را در دنیا مشاهده کنیم، خواهیم دید که در کشور‌های مختلف سابقه بسیار طولانی داشته است.

بی‌رغبتی نهاد‌های اجرایی به پیمایش

غفاری گفت: دستیابی به نوعی سامان در حوزه نیکوکاری نیازمند برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری است که این برنامه‌ریزی باید از طریق اطلاعات و پیمایش‌ها انجام شود. در کشور ما نیز موضوع پیمایش از ۵۰ سال گذشته سابقه دارد. واقعیت این است که نهاد‌های اجرایی کشور علاقه‌ چندانی به پیمایش ندارند و به همین دلیل در امر سیاست‌گذاری خود چندان موفق نیستند.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه تهران بیان کرد: ما امروز با نوسان‌هایی در رابطه با پیمایش‌های ملی مواجه هستیم، اما نیازمند آن هستیم و باید به سمت اجرای پیمایش‌های ملی حرکت کنیم؛ چراکه داده‌های این پیمایش‌ها در امور مختلف بسیار ضروری است. امر نیکوکاری، امر اجتماعی تاریخی بوده و دارای گذشته بسیار بلندی است. حیات اجتماعی امروز در گرو اموری همچون خیریه و نیکوکاری است. با چنین نگاهی به امر خیر و سهمی که در رونق و گرمای حیات اجتماعی دارد، نیازمند پیمایش‌هایی در این حوزه برای دستیابی به داده‌های دقیق و بررسی آن‌ها هستیم. امروز مشاهده می‌کنیم که مردم علاقه دارند که امور زندگی خود به ویژه امور خیریه را به تنهایی انجام دهند و علاقه‌ای به کار جمعی در امور خیریه ندارند. راهکار این مسئله احیای اجتماع و توجه به محمل‌هایی است که می‌توانند زندگی جمعی را احیا کنند.

غفاری بیان کرد: باید داده‌های به دست آمده از پیمایش‌ها را جدی گرفت و با سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی به دنبال رفع نواقص موجود بپردازیم. در رابطه با مسئله پیمایش انجام شده از سوی مرکز خیر ماندگار نیز در مرحله بعدی می‌توان طرح مسئله را تغییر داد و به پاسخ‌های بهتری در حوزه نیکوکاری دست پیدا کرد. امروز شیوه‌های مختلفی برای جمع‌آوری داده در اختیار داریم. شیوه انتخاب شده برای این پیمایش شیوه ساده‌ای است. استفاده از پرسش‌نامه‌های آن‌لاین و تلفنی نواقص بیشتری دارد که در این زمینه می‌توان از شیوه‌های بهتری مانند روش چهره به چهره استفاده کرد. نکته مهم دیگر در این پیمایش‌ها این است که وقتی قصد داریم نتایج پیمایش خود را به کل جامعه تعمیم دهیم باید از افرادی استفاده کنیم که در قالب جمعیت بیشتر و نمایندگان طیف زیادی از مردم باشند؛ لذا باید محدودیت‌های موجود در زمینه انجام پیمایش‌های تلفنی را درنظر بگیریم.