قرآن منبع معرفتی مرجع در اندیشه شهید صدر است

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین علیرضا محمدی‌فرد؛ عضو هیئت علمی جامعه المصطفی(ص)، 19 اسفند ماه در نشست علمی «تفسیر موضوعی به مثابه روش نظریه‌پردازی در علوم انسانی (خوانشی نو از دیدگاه قرآنی شهید صدر)» که از سوی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه برگزار شد با بیان اینکه، تفسیر شهید صدر از دو حیث برای ما قابل مطالعه است، گفت: اول از جهت روشی و اینکه فرایند و مراحل آن چیست و دیگری از حیث علمی و روش‌شناختی. در کتب و مقالاتی که بنده با عنوان مسئله‌شناسی در تفسیر موضوعی شهید صدر کار کردم به این نتیجه رسیدیم که گرچه رویکرد روشی خوب بوده است ولی عموما به بحث مراحل پرداخته شده است در حالی که ما خلأ کشف عناصر روش‌شناختی روش را ندیدیم.

محمدی‌فرد با بیان اینکه مقاله بنده حیث عناصر روش‌شناختی روش را معرفی کرده است و کاری به فرایند و ... ندارد، تصریح کرد: اولین چیزی که برای فهم نظام فکری شهیدصدر لازم است این است که ایشان در داخل رویکرد عام اسلامی‌سازی قرار نمی‌گیرد چون اصطلاح اسلامی‌سازی که کسانی چون نقیب عطاس بیان کرده‌اند در تعابیر شهید صدر نیست به تعبیر دیگر ایشان داخل رویکرد علوم اسلامی هست ولی اصطلاح خاص اسلامی‌سازی علوم بر نظام فکری ایشان بار نمی‌شود.

عضو هیئت علمی جامعه المصطفی(ص) با بیان اینکه شهید صدر قصد دارد علوم اسلامی تاسیسی را ارائه دهد نه اینکه اسلامی‌سازی کند، اظهار کرد: بحث دیگر رابطه علم و نظریه است که شهید صدر هم دنبال علم و هم دنبال نظریه است؛ شهید صدر اصطلاحا نظریه قرآنی را مطرح کرده است و به آن تصریح دارد ولی مثلا علامه طباطبایی این تصریح را ندارد؛ لذا با صراحت مباحث را به سمت نظریه‌پردازی قرآنی پیش برده است؛ ایشان اصطلاح تفسیر ترتیبی و موضوعی را هم به کار برده است.

محمدی‌فرد بیان کرد: ایشان فرموده است که در تفسیر موضوعی، موضوع به معنای عینی‌‌بودن و واقع موجود است و بعد هم از تفسیر موضوعی، اجتهادی و ترتیبی سنتی نام برده است. اگر بخواهیم بگوییم شهید صدر روش ارائه داده است باید پشتوانه داشته باشد. آیا شهید صدر به این پشتوانه‌ها توجه داشته است یا خیر، فقط روش را به کار برده است بدون اینکه به پشتوانه نظری آن توجهی کرده باشد؟ به نظر بنده ایشان به پشتوانه نظری کاملا توجه داشته است؛ وی در ذیل منظومه علمی خود به تحقیق پرداخته است.

واقع‌گرایی در نظریه‌پردازی شهید صدر

وی با بیان اینکه شهید صدر در نظریه‌پردازی خود، واقع‌گراست، اظهار کرد: از دید ایشان علم اگر بخواهد در فضای واقع‌گرایی تحقیق کند باید واقع را تبیین کند یعنی علم وظیفه ذاتی خود را انجام دهد و هر کجا نظریه وجود دارد تبیین واقع هم باید وجود داشته باشد؛ ایشان تکلیف منابع معرفتی تولید علم را در آثار خود روشن کرده است لذا بحث تجربه و منابع دینی و ... را مطرح و در ذیل آن تفاوت خود را با سایر رویکردهای رایج مشخص می‌کند در هر حال ایشان جایگاه منابع دینی را در منابع معرفتی روشن کرده است. 

عضو عیئت علمی جامعه المصطفی تصریح کرد: شهید صدر یک بحث تنظیمی حیات را طرح کرده است همچنین بحث نظریات علم به این معنا که جامعه موجود باید مطالعه شود؛ شهید صدر به این مسئله توجه داشته است که در نظریات اساسی، منابع اولیه باید قرآن و سنت باشد و سنت هم روایاتی است که ناظر به دوره معصومین(ع) نیستند؛ لایه بعدی قواعد تنظیمی حیات را بیان کرده است.  

محمدی‌فرد با بیان اینکه ایشان تمایز قوانین علوم انسانی از فقه را مورد توجه قرار داده است، گفت: جایگاه قرآن کریم در نظریه‌پردازی هم به عنوان منبع معرفتی اصلی و معتبر مرجع لحاظ شده است یعنی وقتی نظریه براساس منابع معرفتی تدوین شد باید با منبع معرفتی مرجع همراه و هماهنگ باشد در حالی که در معرفت‌شناسی برخی مکاتب، تجربه منبع معرفتی مرجع محسوب می‌شود.

عضو هیئت علمی جامعه المصطفی با بیان اینکه روش عبارت از مجموعه قواعد معین و گام به گام برای گردآوری داده‌های واقعی است یعنی روش واقعیت تکنیکال باید داشته باشد، تصریح کرد: روش باید منبع معرفتی آن مشخص باشد؛ روش اگر مبتنی بر یک رویکرد عینی نباشد، روش نیست همچنین روش‌شناسی باید متناسب با متن مورد نظر باشد زیرا ناهمخوانی روش‌شناختی روش با متنی که بر آن تحقیق می‌کنیم روش را دچار چالش خواهد کرد.

وی ادامه داد: شهیدصدر وقتی تفسیر موضوعی را به عنوان روش برای فهم قرآن مطرح می‌کند؛ این روش اجتهادی، علمی و متناسب با متن قرآن کریم است و با هدف قرآن هم سازگار است که از منظر وی هدف قرآن، هدایت و راهکار عملی تهذیب بشر و برنامه برای زندگی انسان است و روشی ایشان هم برای کشف نظریاتی در این راستا است.

انطباق نظریه‌پردازی صدر با اهداف قرآن

محمدی‌فرد با تاکید بر اینکه شهید صدر یک ساختار نظریه‌‌پردازی را در قالب تفسیر موضوعی که مبتنی بر یک رویکرد است ارائه کرده که با واقع‌گرایی و هدف قرآن منطبق است، گفت: ایشان وقتی از روش خود استفاده می‌کند مفهوم‌سازی هم انجام می‌دهد و مفاهیم را کنار هم قرار می‌دهد؛ به نظر بنده تفسیر موضوعی، اجتهادی، مسئله‌محور، مرتبط با واقع زندگی است و با هدف قرآن کریم هم هماهنگ است.