در اتمام حجّت خداوند

۳۶۵ روز در صحبت قرآن نوشته استاد حسین محی‌الدین الهی قمشه‌ای، کتاب چهارم از مجموعه کتاب‌های جوانان و فرهنگ جهانی است. این مجموعه با هدف شناساندن فرهنگ و ادبیات به جوانان اولین بار سال ۱۳۹۰ به همت نشر سخن تدوین منتشر شده است.

کتاب «۳۶۵ روز در صحبت قرآن» ۳۶۵ قطعه کوتاه و بلند از قرآن برای آشنایی جوانان با تعلیمات فراگیر قرآن انتخاب شده و کوشش شده است که این گنجینه تصویری از ابعاد گوناگون کلام آسمانی برای مخاطب ترسیم کند.

این کتاب، تفسیر در معنی اصطلاحی کلمه مانند تفاسیری چون کشاف و مجمع البیان و امثال آن نیست، بلکه بیشتر انعکاسی از کتاب وحی در ادب عرفانی فارسی و اسلامی است و نگاهی دارد به قرآن از دیدگاه ادبی، زیباشناسی و اخلاقی، اجتماعی و عرفانی.

گروه اندیشه ایکنا به منظور بهره‌مندی مخاطبان خود از این گنجینه قرآنی و ادبی اقدام به انتشار قطعه‌‎هایی از کتاب «در صحبت قرآن» کرده است. یکصد و بیستمین قسمت از تحفه این کتاب با عنوان «در اتمام حجّت خداوند» تقدیم مخاطبان گرامی می‌شود.

مَنِ اهْتَدَى فَإِنَّمَا يَهْتَدِي لِنَفْسِهِ وَمَنْ ضَلَّ فَإِنَّمَا يَضِلُّ عَلَيْهَا وَلَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَى وَمَا كُنَّا مُعَذِّبِينَ حَتَّى نَبْعَثَ رَسُولًا ﴿اسراء۱۵﴾

هر که هدایت یافت به نفع وسعادت خود آن را یافته است و هر که به گمراهی افتاد آن گمراهی به زیان خود او خواهد بود و هیچ کس بار گناه دیگری را به دوش نخواهد کشید. و ما هرگز قومی را عذاب نخواهیم کرد مگر آنکه در میان ایشان رسول برانگیزیم(و حجت را برایشان تمام گردانیم) (15).

از دیدگاه زیبایی شناسی، چهار واحد هنری و به تعبیر اروپاییان «موومان» در این قطعه موسیقی کوتاه گرد آمده است. جمله «من اهتدی فانه یهتدی لنفسه» خود یک واحد کامل هنری در صورت و معناست. کلمات جمله به صورت یک خانه درآمده‌اند و معنا فرشته‌ای است که بدان جان بخشیده است و همچنین سه جمله دیگر خانه‌های کوچکی هستند در کنار هم که با هم خویشی و پیوند دارند و در هر خانه فرشته‌ای است.

اگر به هر چهار خانه سری بزنیم و با فرشته آن آشنا شویم و او را بپسندیم و در خانه دل خویش جای دهیم رواست. فرشته اول یک اصل کلی فلسفی است که: هر کس به راه کمال که همان ارزشهای متعالی است قدم نهد به سود خود اوست. اگر کسی هنر آموزد و خود را در صحبت بزرگی به اخلاق نیکو بیاراید اوست که محبوب می‌شود و قدر و قیمت می‌یابد و بی‌درنگ محبوب خانه دوم می‌افزاید که همچنین هر کس گمراه شود و خود را به دست غولان و اهریمنان بسپارد این خود اوست که فریب می‌خورد و هلاک می‌شود و فرشته سوم از پنجره دیگر ادامه می‌دهد که بنابراین بار مسئولیت هر کس بر خود اوست. هرگز گناه شما را بر دوش دیگری و با دیگری را بر دوش شما نخواهند نهاد از آنکه نهاد عالم بر آشفتگی و پریشانی نیست و از خانه چهارم ندای پروردگار به گوش می‌رسد که من هیچ گاه بر آدمیان باری از رنج و عذاب نمی‌نهم مگر از پیش، پیامبری فرستاده باشم که ایشان را آگاه کند و حجّت را بر ایشان تمام گرداند.

راه است و چاه و دید بینا و آفتاب
تا آدمی نگاه کند پیش پای خویش (سعدی)

آری خدای مشفق و مهربان ما را تعلیم می‌دهد و این تعلیمات را عاشقان او و بلبلان باغ او بر شاخسار سخن زمزمه می‌کنند که:

عیب رندان مکن ای زاهد پاکیزه سرشت
که گناه دگری بر تو نخواهند نوشت (حافظ)

بار گناه مسئولیت انجام کاری است که ایجاد رنج و محنت کرده است و رهایی از این بار تنها به پشیمانی و سپس جبران مافات در حق ستمدیده یا در صورت فوت امکان در حق نیازمندان دیگر میسّر است. طاعات و عبادات ظاهری و ختم« امن یجیب» و ختم «اذا وقعة» و ختم قرآن در این مورد به تنهایی کارساز نیست.

زیرا تاریکی را نور از میان می‌برد، غضب را شرح صدر و مدارا مداوا می‌کند نه استغفار، و رنج را، ایجاد شادی و راحت جبران می‌کند نه دعای خیر و آرزوی سلامت، و گریاندن را به خنده آوردن جواب گوید نه الحمد خواندن، عالم بانکی است که خوبی‌های ما را به حساب می‌گذارند و بدی‌ها را همچنین، و اگر در موازنه بدهکار شویم، نمی‌توانیم طلب شادی کنیم مگر از نو شادی و خرمی خلق کنیم با خلق خوش و دل پاک تا حسابمان نخست تسویه و سپس طلبکار شود و شادی قبضی است که از بانک عالم می‌‌آید که شما را در حساب موجودی فراوان است و این قبض همه دلتنگی‌ها را برطرف می‌کند.